Sonuca Katılmalı Sözleşmenin Hukuki Niteliği

Sonuca katılma temelindeki sözleşmeler, birbirinden çok değişik kapsamda ve türde kurulabilirler. Bu şekilde bakıldığında, bu sözleşme türünün hukuki niteliğine ilişkin olarak, şu ya da bu denilerek kesin sınırlar çizilemediğini görmekteyiz.

Buna karşın, tarafımızca bu kısımda, çeşitli görüşlerle birlikte değerlendirilerek sonuca katılmalı sözleşmenin genel çerçeve olarak hukuki niteliği çizilmeye çalışılacaktır.

70 EREN, (Genel), s. 246; YENİOCAK, s. 29.

71 EREN, (Genel), s. 238.

72 EREN, (Genel), s. 247.

a. Borçlandırıcı Sözleşme Niteliği

Sonuca katılmalı sözleşmeler en genel kapsamıyla, borçlar hukuku içerisinde, taraflar arasında borç ve alacak ilişkisi kuran borçlandırıcı sözleşmelerdendir. Borçlar hukuku kapsamındaki her sözleşme borç ilişkisi kurmaz, ama her borç sözleşmesi bir borç ilişkisi kurar⁷³.

Borç sözleşmesinin içeriğini hem borçlandırıcı hem de kazandırıcı işlem oluşturur. Sonuca katılmalı sözleşme de, taraflardan her biri için eş zamanlı olarak hem borçlandırıcı hem de kazandırıcı işlem doğurur.

b. Kural Olarak İsimsiz ve Karma Sözleşme Niteliği

Sözleşmelerin “kanunla düzenlenip düzenlenmemesi” yönünden⁷⁴ yapılan ayrıma göre; bir kısım sözleşmeler, ya borçlar kanununun özel borç ilişkileri bölümünde ya da ilgili sözleşmeye özel çıkarılan bir kanun tarafından düzenlenmiştir. Bu şekilde düzenlenen sözleşmelere isimli sözleşmeler denir.

Diğer bir kısım sözleşmeler ise, ne borçlar kanununun özel borç ilişkileri bölümünde ne de kendine ait özel bir mevzuat ya da özel bir kanun tarafından düzenlenmemiştir. Bunlara da isimsiz sözleşmeler denir⁷⁵.

Bir sözleşmenin isimli sözleşme sayılabilmesi için de sadece isim olarak kanunda yer alması yeterli olmayacaktır. Bu kapsamda, sözleşmenin içeriğini ve tipini belirleyen esaslı unsurlar da kanunda düzenlenmiş ve somut sözleşme ilişkisinin esaslı noktalarıyla uyuşuyorsa isimli sözleşme diyebiliriz⁷⁶.

73 EREN, (Genel), s. 206; YENİOCAK, s. 30.

74 EREN, (Genel), s. 207; OKTAY, s. 264-265.

75 Tüm paragraf yönünden; EREN, Fikret, İsimsiz Sözleşmelere İlişkin Bazı Sorunlar, Prof. Dr. Turgut Akıntürk’e Armağan, İstanbul, 2008, s. 85-86; OKTAY, s. 264-265; OĞUZMAN/ÖZ, (2018), s. 47;

EREN, (Genel), s. 207; ARAL /AYRANCI, (2018), s. 53; YAVUZ, s. 13.

76 OKTAY, s. 265; YENİOCAK, s. 35; İNAL, (2011), s. 171.

Buna karşın, sözleşmenin esaslı unsurları dışında kalan noktalardaki düzenlemelerin sözleşmenin isimli-isimsiz olarak ayrılmasında bir önemi yoktur⁷⁷.

Taraflar, isimsiz sözleşme kurabilmelerinin dayanağını TBK m. 26'da ifade edilen sözleşme özgürlüğünden almakta ve bu hüküm çerçevesinde bağımsız iradeleri ile bu tarz sözleşme ilişkileri kurarak, kanunda düzenlenmemiş sözleşme tipleri yaratabilmektedirler⁷⁸.

Genel olarak isimsiz sözleşme yaratabilmenin de sınırları, sözleşmenin konusunun kanuna, ahlâka ve kamu düzenine aykırı olmaması ve konusunun da imkânsız olmamasıdır. Doktrinde ve içtihatlarda isimsiz sözleşmelerin "karma, sui generis ve birleşik (mürekkep)" olmak üzere üçe ayrılması konusunda görüş ayrılığı bulunmamaktadır.

Birbirinden hukuken bağımsız ve farklı iki veya daha fazla sözleşmenin, esaslarını değiştirmeksizin, ekonomik fonksiyon itibariyle birbirine bağlanması olan birleşik sözleşmeler de doktrinde, genel olarak bu sınıflandırmada yer alarak, isimsiz sözleşme çeşidi olarak incelenmektedir⁷⁹.

Tez konumuz kapsamında, karma sözleşmeler ise isimli sözleşmelere ait asli unsurların bir veya bir kaçının, kanunun öngörmediği bir şekilde bir araya gelmesiyle oluşan sözleşme tipleridir⁸⁰.

77 OKTAY, s. 265.

78 EREN, (Genel), s. 207; OKTAY, s. 263.

79 EREN, (Genel), s. 208; ARAL/AYRANCI, (2018), s. 60; SEROZAN, Rona, Borçlar Hukuku Genel Bölüm, C. III, İfa Engelleri Haksız Zenginleşme, 2. Bası, İstanbul, 1998, s. 54 vd.

80 EREN, (Genel), s. 207; OKTAY, s. 273; EREN, İsimsiz Sözleşmeler, s. 91-92;YENİOCAK, s. 37.

Karma yapıda bir sözleşmenin olabilmesi için farklı sözleşmelere ait unsurlar birbiriyle öyle sıkı bir karışma ve kaynaşma içinde olmalıdır ki ortaya çıkan yeni sözleşme, kanunda düzenlenen her hangi bir tür altına girmemelidir⁸¹. Karma sözleşmeler, kendi içinde, edim yükümlülüğünün taraflara yüklenme şekline ve karakterine göre de üçe ayrılmıştır.

Bunlar; tarafların karşılıklı olarak yasada düzenlenmiş olan iki isimli sözleşmenin asli edimlerini, kanunda öngörülmeyen şekilde yüklenmeleriyle meydana getirdikleri “çift tipli” karma sözleşmeler, taraflardan birinin ya da her ikisinin de çeşitli sözleşmelere ait birden fazla ana edimi yüklenmesi ile oluşan “birleşik (kombine) tipli”

karma sözleşmeler ve tarafların ikisinin de temel yükümü bağdaşık nitelikte olmasına rağmen, farklı sözleşme çeşitlerine ait unsurları taşımaları ve bunların birbirine eklemlenmesiyle oluşan “eklemli karma tipli”(çeşitli sözleşme tiplerine ait unsurların karıştığı) sözleşmelerdir⁸².

Bununla birlikte, bazı yazarlar bu üç ayrıma ek olarak, kendisine yabancı ikinci derecede edimleri içeren karma sözleşme ayrımını da yapmışlardır⁸³.

Sonuca katılmalı sözleşmelere baktığımızda, sonuca katılan taraf, karşı tarafın yatırımı/faaliyeti için ihtiyacı olan ekonomik girdiyi (para, taşınır-taşınmaz mal, emek vs) sağlamakta ve bunun karşılığında da pay veren taraf, ortaya çıkan sonuçtan belli bir oran üzerinden katılana pay vermektedir.

81 OKTAY, s. 274.

82 EREN, İsimsiz Sözleşmeler, s. 92-94; ARAL/AYRANCI, (2018), s. 59

83 YAVUZ, s. 14; TANDOĞAN, Haluk, Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, C. I/I, Tümü Yeniden İşlenmiş ve Genişletilmiş, 6. Tıpkı Basım, İstanbul, 2008, s. 69 vd; YENİOCAK, s. 38;

ARAL/AYRANCI, (2018), s. 59.

Sonuca katılmalı sözleşmelerde paylaşma borcu bulunan taraf, aksi kararlaştırılmadıkça, en iyi değerli artı sonucun elde edilmesi yönünde çalışma, çabalama veya en azından artı değerin ortaya çıkmasına engel olmama yükümü altındadır. Bu durumu TBK m. 364 kapsamında görebileceğimiz gibi hayatın ve işin olağan akışı da bunu zorunlu kılmaktadır. Bu yönüyle sonuca katılmalı sözleşme, paylaşma borcunun yanında, tarafa bir de iş görme borcu yüklemekte ve bünyesinde bu iş görme sözleşmesinin özelliklerini de barındırmaktadır⁸⁴.

Bu durumda bu sözleşmeler, kanunla düzenlenip düzenlenmemeleri yönünden kural olarak, isimsiz sözleşme yapısı içerisindedirler ve kanunun değişik sözleşme çeşitleri için istediği unsurların, kanunun düzenlemediği şekilde bütünleşmesiyle oluşan karma sözleşmelerdendir⁸⁵.

c. Kural Olarak Tam İki Tarafa Borç Yükleyen (Karşılıklı) Sözleşme Niteliği

Sonuca katılmalı sözleşmeyi “edim ilişkisine” göre sınıflandırmak gerektiğinde, ortaya üç temel görüş çıkmaktadır⁸⁶. Bunlar: Karşılıklı sözleşme, ortaklık benzeri sözleşme⁸⁷ ve karma (karşılıklı sözleşme ve ortaklık sözleşmesi karışımı) sözleşmedir⁸⁸.

84 İNAL, (2011), s. 155.

85 İNAL, (2011), s. 193-194; YENİOCAK, s. 40.

86 İNAL, (2011), s. 85.

87 “Gerçekten bazı hukuki işlemler, hem değişim sözleşmesini hem de ortaklık sözleşmesini andırmakta ve bunları ifade etmek üzere “ortaklık benzeri hukuki ilişkiler” ifadesi kullanılmaktadır. . . Ancak belirtmek gerekir ki, ortaklık benzeri sözleşme ifadesini kullanan yazarlar da, bu sözleşmelerin kural olarak karşılıklı sözleşme olduğunu inkâr etmemektedirler. ” İNAL, (2011), s. 90.

88 Yargıtay vermiş olduğu bazı kararlarda da, taraflar arasındaki yoğun güven ilişkisine ve menfaat birliğine dayanarak sözleşmenin karma sözleşme olduğunu kabul etmiştir. Örneğin “…Sözleşmenin içeriği itibariyle hukuki nitelikçe tapuda kayıtlı taşınmazın mülkiyetinin geçirilmesini amaçlayan satış vaadi, eser yapma vaadi, adi ortaklık sözleşmelerinin birbirinden ayrılmayacak şekilde unsurlarını ihtiva eden, birinin diğerine üstün egemenliği bulunmayan karma tipli bir sözleşme olduğu anlaşılmaktadır”. Yar. 13. HD. ’nin 22. 11. 1996 tarih ve E. 1996/8841, K. 1996/10366 sayılı kararı (K. İ. B. ) için bkz. İNAL, (2011), s. 92-93, dn. 354.

Bu konudaki baskın görüş ise, sonuca katılmalı sözleşmelerin, tam iki taraflı (sinallagmatik) sözleşme veya başka bir adlandırmayla değişim sözleşmesi olduğudur⁸⁹. Buna göre, sonuca katılmalı sözleşmelere baktığımızda, katılan taraf, karşı tarafın yatırımı/faaliyeti için ihtiyacı olan ekonomik girdiyi (para, taşınır-taşınmaz mal, emek. . vs) sağlama ve bunun karşılığında da pay veren taraf, ortaya çıkan sonuçtan, belli bir oran üzerinden katılana pay verme yani paylaşım borcu altına girmektedir.

Yukarıda da belirttiğimiz üzere, sonuca katılmalı sözleşmede paylaşım şarta bağlıdır. Paylaşımın olması için de sonucun artı değerde ortaya çıkması gereklidir. Şarta bağlı edim olması ve sonuca katılmanın kararlaştırılması, sözleşmenin karşılıklı sözleşme niteliğini etkilemez⁹⁰.

Dolayısıyla bu sözleşmeler, tam iki tarafa borç yükleyen yani edimlerin karşılıklı değişim içerisinde olduğu sözleşmelerdir ve bu nitelemeden dolayı, tarafların karşılıklı edimleri “katılım payı” olarak değerlendirilemez⁹¹.

Şunu da belirtmek gerekir ki, somut duruma göre, sözleşmenin tam iki tarafa borç yükleyen sözleşme olduğu nitelendirmesini yaparken tarafların iradelerini ve karşılıklı olarak edimlerinin ilişkisini doğru yorumlamak önemli ve gereklidir⁹².

89 KUNTALP, Karışık Muhteva, s. 75; İNAL, (2011), s. 87; YENİOCAK, s. 34.

90 İNAL, (2011), s. 87; YENİOCAK, s. 33.

91 KUNTALP, Karışık Muhteva, s. 75.

92 KUNTALP, Sonuca Katılmalı, s. 15; YENİOCAK, s. 33.

2. Sonuca Katılmalı Sözleşmenin Adi Ortaklık Sözleşmesinden Ayrılan