Tarımsal arazilerde bir işletim usulü olan ortakçılık, Osmanlı İmparatorluğunun klasik dönemlerinden beri değişik şekillerde yapılmıştır. İlk olarak Ortakçı kullar diye ifade edilen işletim modeli, kölelerin tarımsal arazilere ortakçı olarak yerleştirilmeleri şeklinde olmuştur. İkinci olarak ise ortakçı kulların ortadan kalktığı XVI.
yüzyıldan itibaren yaygınlaşmaya başlayan ve özgür iradeye sahip kişilerin yapmış oldukları ortakçılıklardır.
1845 yılında Beşkonak nahiyesine bağlı 8 köy bulunmaktadır. Bu köylerden Bucak, Bozyaka, Karabük, Karataş ve Karadut köylerinde ortakçılık görülürken; Tazı, Zerk ve Bulasan köylerinde ortakçılık yapılmadığı görülmektedir.
İlker Yiğit - Ziya Çağrı Yazgan
Temettuat Defterlerine Göre XIX. Yüzyılda Ortakçılık: Beşkonak Nahiyesi Örneği
312
Beşkonak nahiyesi genelinde toplamda 52 ortakçılık yapıldığı görülmektedir. Bu 52 ortakçılığın 20’si köyler arası olurken 32’si aynı köyde yaşayan kişilerin kendi aralarında yaptığı ortakçılık şeklindedir. Köyler arası yapılan 20 ortakçılığın 16’sı Bucak köyünde ikamet eden Türkmenoğlu ailesi tarafından sürdürülmüştür.
Beşkonak nahiyesine bağlı 8 köy arasından haneye oranla en fazla ortakçılık yapılan köy %116 ile Karadut köyü olurken, Karataş köyü
%50 oranla en fazla ortakçılık yapılan ikinci köy olmuştur.
Ortakçılık faaliyetleri sadece Müslümanlarla olmamış, gayrimüslim kişilerle de ortakçılık yapıldığı görülmüştür. Antalya’dan gelen Luka adlı kişinin Bucak köyünde ikamet eden 2 kişi ile yaptığı ortakçılık, bu tespiti desteklemektedir.
Ortakçılık faaliyetinde işgücü ve emek konusunda zaman içerisinde birtakım değişiklikler olduğu ancak ürünün paylaşılmasının yarı yarıya olacak şekilde yakın zamana kadar sürdürüldüğü yapılan görüşmelerden anlaşılmaktadır.
Beşkonak nahiyesi genelinde yapılan ortakçılıklara bakıldığında;
kendi aralarında geçimlik ihtiyacını karşılamak için yapılan ortakçılıklar şeklinde olabilirken, o bölgede yaşayan Türkmen oğlu ailesinde olduğu gibi görece büyük toprak sahibi kişilerin yıllık hasılatını arttırmak amacıyla yaptığı ortakçılıklar şeklinde de olduğu görülmektedir.
Genel tabloya bakıldığında ortakçılığın, Beşkonak nahiyesinde toprak işletim şekli açısından, toprak sahibi olarak kendi toprağını işletenlerin yanında ikinci en büyük toprak işletim şeklidir.
Kaynakça
Ak, M. (2014). Teke Sancağında 1831 Sayımına Göre Nüfus ve Yerleşme. History Studies, 6(3), 15-44.
Aksoy, S, (1965). Tarımda Ortakçılık ve Kiracılık. Ziraat Mühendisi Odası Yayınları:
Ankara
Anonim, (2010). Dünden Bugüne Antalya. T.C. Antalya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Antalya.
Barkan, Ö. L. (1939). XV ve XVI. Asırlarda, Osmanlı İmparatorluğu’nda Toprak İşçiliğinin Organizasyonu Şekilleri, I, Kulluklar ve Ortakçı Kullar. İktisat Fakültesi Mecmuası I, S, 1, 29-74.
Barkan, Ö. L. (1953). Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi. Türkiyat Mecmuası, 10, 1-26.
Barkan, Ö. L. (1980). XV ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Toprak İşçiliğinin Organizasyon şekilleri. Türkiye’de Toprak Meselesi-Toplu Eserleri.
Bedirhan Laçin, 2017. New Inclınatıons Towards Land Usufruct In The 18th Century Anatolıa, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bilkent Üniversitesi Tarih Bölümü, Ankara.
ZfWT
Vol 11, No. 3 (2019) 291‐314313
Devellioğlu, F. (1993). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi.
Doğanay, H. (2017). Coğrafya Bilim Alanları Sözlüğü. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Elibüyük, M. (1990). Türkiye’nin Tarihi Coğrafyası Bakımından Önemli Bir Kaynak, Mufassal Defterler. Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 2(2), 11–42
Ergenç, Ö (2007). ‘‘XVIII. yüzyılda Osmanlı Anadolu’sunda Tarım Üretiminde Yeni Boyutlar: Müzara’a ve Müraba’a Sözleşmeleri’’, Kebikeç Dergisi, Sayı 23, s.
129-139.
Gümüşçü, O. (2018). Kaynaklarıyla Tarihi Coğrafya. İstanbul: Yeditepe Yayınevi Gümüşçü, O., Erdoğan Özünlü, E. ve Demir, A. (2016). Türkiye’nin İskân Tarihinde
Önemli Bir Problem: Kaybolan Yerleşmeler. Ankara: TÜBİTAK.
Güran, T. (1998). 19. Yüzyıl Osmanlı tarımı (No. 1). İstanbul: Eren Yayınevi.
Güran, T. (2000). XIX. Yüzyıl Temettüat Tahrirleri. Osmanlı Devleti’nde Bilgi İstatistik içinde (73–94). Ankara: DİE Yayınları
Halaçoğlu Y. (2014). XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Işık, Ş. (1999). Tarihsel Coğrafya Açısından Temettuat Defterlerinin Değerlendirilmesi ve Aşağı Akçay Havzası Örneği. Ege Coğrafya Dergisi, (10), 239–280
İnalcık, H. (1990). Köy, Köylü ve İmparatorluk. V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi, Tebliğler, İstanbul, 21-25 Ağustos 1989, 1-11.
İnalcık, H., ve Quataert, D. (2004). Osmanlı İmparatorluğu'nun ekonomik ve sosyal tarihi: 1600-1914. Cilt 2. Eren.
Kallek, C. (2007). Okka. TDV İslam Ansiklopedisi, 338-339.
Karaca, B. (2009). XV ve XVI. Yüzyıllarda Manavgat Kazası. Isparta: Fakülte Kitabevi.
Kayapınar, H. (2006) “Müzaraa”, DİA, İstanbul, XXXII, S. 234-236.
Keskin, N. (2007). Devletin Toprak Üzerinde Örgütlenmesi: Türkiye’de İllerin Yönetimi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kütükoğlu, M. (1995). Osmanlı Sosyal ve İktisadi Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri. Belleten, LIX (225), 395–41
Öz, M. (1997). XVI. Yüzyıl Anadolu’sunda Köylülerin Vergi Yükü ve Geçim Durumu Hakkında Bir Araştırma. Osmanlı Araştırmaları, (XVII), 77–90.
Öz, M. (2007). Osmanlılar/Medeniyet Tarihi/Sosyal Hayat/Osmanlı Toplumu.
Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Özgün, C. (2012), “Batı Anadolu’da Tarımsal İşgücü ve Ücretler (1844-1914)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5/22, 319-331.
Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat (C. I–III). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Basımevi.
Quataert, D. (2004). Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922. İstanbul: İletişim Yayınları.
Sağdıç, M, Bozyiğit, R. (2008). Köprü Çayı Havzası’nda Alternatif Turizm Olanakları. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (2), 19-40
Selen, H. S. (1954). Türkiye Coğrafyası’nın Anahatları. Ankara: Güney Matbaacılık ve Gazetecilik.
İlker Yiğit - Ziya Çağrı Yazgan
Temettuat Defterlerine Göre XIX. Yüzyılda Ortakçılık: Beşkonak Nahiyesi Örneği
314
Şahin, C. 1996. A Comparative Study Of Sharecropping System Throughout The Ages In The Ottoman Empire, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bilkent Üniversitesi Tarih Bölümü, Ankara
Taş, B. (2016). Türkiye’nin Kırsal Yerleşmeleri. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
Tümertekin, E. ve Özgüç, N. (2016). Beşerî Coğrafya İnsan Kültür Mekân. İstanbul:
Çantay Kitabevi.
Türk Borçlar Kanunu, (2011). Türk Borçlar Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun. Türkiye Barolar Birliği: Ankara.
Yiğit İ. (2018). Konar-Göçer Bir Topluluğun Son Durağı Antalya: Köseler Cemaati (XIX. Yüzyıl-Günümüz). Antalya Kitabı, Palet Yayınevi: Antalya.
Yiğit, İ. (2011). Temettuat Defterlerine Göre XIX. Yüzyılda Beyşehir’in Beşerî ve Ekonomik Coğrafyası. (Yayınlanmamış YL Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
Yiğit, Y. (2011). XIX. Yüzyıl Tarihi Coğrafya Çalışmaları İçin Önemli Bir Kaynak:
Temettuat Defterleri. Türk Coğrafya Kurumunun 70. Kuruluş Yılı Anısına:
“UKCK-2011”, 7-10 Eylül 2011, İstanbul.
Arşiv Belgeleri:
Maliyeden Varid Temettuat Defteri No: 9719, 9817, 9818, 10554, 10585, 10590, 10591, 10592.
Sözlü Kaynaklar:
1956 doğumlu Mehmet KAÇAR, Antalya Kepez’de ikamet ediyor (Görüşme tarihi:
07.12.2019)
1972 doğumlu Ali İsa YİĞİT, Antalya Kepez’de ikamet ediyor (Görüşme tarihi:
08.12.2019)