Son yıllarda ‘‘milenyum hatası’’ndan kaynaklanan olası kesintilerle ilgili korkular tedarik zinciri riskini ön plana çıkarmıştır. Tedarik zinciri riski, genel olarak kesintiye neden olan ve dolayısıyla tedarik zinciri ağının verimli yönetimini etkileyen bir olaya maruz kalma olarak tanımlanmaktadır. Tedarik zinciri risk yönetimi ise, işletmelerde karlılık ve sürekliliği sağlamak için tedarik zinciri ortakları arasında koordinasyon ve işbirliği yoluyla tedarik zinciri risklerinin yönetimidir. Tedarik zinciri risk yönetimi, bir disiplin olarak son yirmi otuz yılda önemli bir büyümeye tanık olmuştur. Sadece beklenmedik olaylara hazırlanma, kesintilere yanıt verme ve bunlardan kurtulma yeteneği olarak görülmemesi gereken tedarik zinciri risk yönetimi, öngörülemeyen olaylarla başa çıkmak için tedarik zinciri içindeki yeteneklerin proaktif, yapılandırılmış ve entegre bir keşfidir.
Tedarik zinciri riskleri; arzdaki değişkenlik, talep belirsizlikleri ve fiyat değişkenliği gibi operasyonel dalgalanmalardan kaynaklanan riskler, doğal olaylardan kaynaklanan riskler ve terörist saldırılar, etik olmayan ticari uygulamalar veya
93
ekonomik durgunluklar gibi insan yapımı krizlerden kaynaklanan riskler olarak ayrılmaktadır.
Yapılan çalışmalar sonucunda tedarik zinciri riskleri; tedarik riskleri, operasyonel riskler, talep riskleri, teknolojik riskler, stratejik riskler, terörist faaliyetlerden kaynaklanan riskler, satın alma riskleri ve şirket içi riskler olarak ayrılmaktadır.
Tedarik zinciri risklerini yönetmenin dört unsuru; daha önce
yapılan çalışmalarda risk kaynaklarının değerlendirilmesi, risk kaynaklarının belirlenmesi, risk faktörlerinin izlenmesi ve riskleri azaltma olarak yer almaktadır.
Yine yapılan çalışmalar sonucunda tedarik zinciri risklerini yönetmenin yolları ise; güvenilir teslimat sağlamak, siparişleri tutarlı bir şekilde yerine getirmek, müşteri memnuniyetini sağlamak, kapasite eklemek, yedek tedarikçiler bulundurmak, cevap verebilirliği geliştirmek, dış kaynak kullanımı sağlamak, riski transfer etmek, sorunlu müşteri ve tedarikçileri bırakmak, rekabet avantajının olduğu yerlerde genişlemek olarak ifade edilmektedir.
94 TEDARİK ZİNCİRİ RİSK YÖNETİMİ: BİR ARAŞTIRMA
Yapmış olduğumuz bu çalışmada amacımız, gıda ve içecek imalatı ile perakende sektörde yer alan işletmelerin tedarik zinciri risklerini belirlemek ve bu riskleri yönetmek için yapmış oldukları uygulamaları ortaya çıkarmaktır. Bu amaçla 2019 yılında, İMKB 500 içinde yer alan 36 adet işletme belirlenmiştir. Çalışmamızda bu işletmelerin internet web sitelerinde yer alan 2019 yılı faaliyet raporları, denetim raporları ve finansal tabloları incelenmiştir. İşletmelerin bu raporlarda yer alan tedarik zinciri riskleri belirlenmiş ve bunları yönetme yolları ortaya çıkarılmıştır.
Belirlemiş olduğumuz işletmelerin karşılaştıkları riskler; kredi riski, sermaye riski, fiyat riski, kur riski, teknoloji riski, likidite riski, müşteri riski, iç ve dış kaynaklı riskler, lojistik riskler, talep riskleri, satın alma riskleri, tedarikçi riski, operasyonel riskler, uyum riski, itibar riski, işletme içi riskler, çevre riski, doğal risk, politik ve hukuki riskler olarak ayrılmıştır.
Belirlemiş olduğumuz bu işletmelerin karşılaştıkları riskler arasında, yönetmek için en fazla stratejiler geliştirilen risk, müşteri riskleridir. Müşteri riskinden sonra operasyonel ve işletme içi riskler için en fazla stratejiler geliştirilmiştir.
95
Müşteri riskleri, müşterilerin ürün talebinin azalması, ödeme güçlüğü bulunması ve müşterilerin ürün tercihlerinde farklılıklar olması gibi risklerdir. İşletmeler, bu riskleri yönetmek için müşteriler için belirlenen kredi riskini belirli sınırlar içinde kontrol etmek, müşterilerin risk pozisyonlarını takip etmek, müşterilerle ilgili risk limitleri belirlemek, müşterilerden teminat mektupları istemek, müşteri ihtiyaçlarını belirlemek ve bunlara yönelik yatırımlar yapmak, müşteri şikâyetlerini dikkatli bir şekilde izlemek gibi stratejiler geliştirmektedirler.
Operasyonel riskler, yetersiz ve başarısız iş süreçleri ve çalışanlar ya da dışsal olaylar sonucu zararın ortaya çıkma riskidir. İşletmeler, bu riskleri yönetmek için iş süreçleri ile ilgili uygun ‘‘politika’’ ve ‘‘prosedürler’’ oluşturmak, iş akışları düzenlemek, işlevsel görev ayrımı yapmak, operasyonel süreç ve uygulamaları sürekli yönetim ve denetim organları tarafından gözden geçirmek, operasyonları daha verimli hale getirmek, risklere karşı uygun iç kontrol mekanizmalarını iş süreçlerine yerleştirmek, çeşitli programlar ve uygulamalar ile iş süreçlerinin daha verimli ve planlı yürütülmesini sağlamak, üretim tesislerinin verimliliğini arttırmak için gerekli ölçümleri yapmak, üretim tesislerinde yenileme ve modernizasyon
96 TEDARİK ZİNCİRİ RİSK YÖNETİMİ: BİR ARAŞTIRMA
yatırımları yapmak, tarımsal ürünlerin verimliliğini arttırmak amacıyla gerekli olan analiz çalışmalarını yapmak gibi stratejiler geliştirmektedirler.
İşletme içi riskler, çalışanların kazaya uğraması, işi bırakması ya da işlerinden memnun olmaması gibi durumlardan dolayı ortaya çıkan çalışanların motivasyonlarının azalması, yetişmiş işgücünün kaybı gibi sonuçlar doğuran risklerdir. İşletmeler bu riskleri yönetmek için iş sağlığı ve güvenliği ile çalışan memnuniyetini sağlamak konularında gerekli önlemleri almak, çalışanların memnuniyetini arttırmak amaçlı çeşitli uygulamalar yapmak gibi stratejiler geliştirmektedirler.
Gıda ve içecek imalatı ve perakende sektörlerinin tüketici taleplerinin değişimiyle birlikte taleplere hızlı ve doğru bir şekilde yanıt vermeleri gerekmektedir. Aynı zamanda farklı satış kanalları da koordineli bir şekilde yürütülmek zorundadır. Bu durum sektörde faaliyet gösteren işletmelerin karmaşık birçok zorlukla karşı karşıya kalmasına neden olmaktadır.
2019 yılı itibariyle 25 trilyon dolar büyüklüğe ulaştığı tahmin edilen, 2023 yılına kadar da ortalama % 4.4 büyümesi ve toplamda 30 trilyon ABD doları seviyesine ulaşması beklenen
97
sektörün Türkiye ekonomisi açısından önemi tartışmasız oldukça büyüktür. Gelecek 10 yılda özellikle gelişmekte olan ülkeler içinde en hızlı büyümesi beklenen sektör olmasından dolayı işletmelerin karşılaşabilecekleri riskleri belirlemek ve bu riskleri yönetmeleri için geliştirmiş oldukları stratejiler de büyük önem taşımaktadır. Küreselleşme ve dev şirketlerle rekabet Türkiye’de bulunan işletmeler açısından büyük zorluklara neden olmaktadır. Bu işletmelerin ayakta kalabilmeleri ve bu büyük rekabet ortamında faaliyetlerini sürdürebilmeleri ancak karşılaşabilecekleri riskleri önceden tahmin edebilmeleri ve bu risklerle baş edebilecek stratejiler geliştirmeleri durumunda mümkün olacaktır.
98 TEDARİK ZİNCİRİ RİSK YÖNETİMİ: BİR ARAŞTIRMA
KAYNAKLAR
1. Blos, M.F., M. Quaddus, H.M. Wee ve K. Watanabe (2009). ‘Supply chain risk management (SCRM): a case study on the automotive and electronic industries in Brazil. Supply Chain Management: An International Journal, 14(4), ss: 247–252
2. Colicchia, C ve F. Strozzi (2012). Supply Chain Risk Management: A New Methodology For A Systematic Literature Review. Supply Chain Management: An International Journal,17(4), ss: 403–418.
3. Demirkol, İ., M.C. Ünğan ve M. Ayanoğlu (2015). Tedarik Zinciri Risklerinin İşletme Performansı Üzerindeki Etkisi: Otomotiv Sektöründe Bir Uygulama, İşletme Bilimi Dergisi, Cilt:3 Sayı:1, ss: 20-37.
4. Diabat, A., K. Govindan ve V. V. Panicker (2012). Supply Chain Risk Management And İts Mitigation İn A Food İndustry. International Journal of Production Research, 50 (11), ss: 3039-3050.
5. Dönüşürken Büyüyen Türkiye Perakende Sektörü. İnternet Erişim Adresi: www.pwc.com.tr/perakende
99
6. Fan, Y. ve M.Stevenson (2018). A Review Of Supply Chain Risk Management: Definition, Theory, And Research Agenda. International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, 48 (3), ss: 205-230.
7. Ghadge, A, S. Dani ve R. Kalawsky (2012). Supply Chain Risk Management: Present And Future Scope. The International Journal of Logistics Management, 23 (3), ss: 313-339.
8. Ho, W., T. Zheng, H. Yıldız ve S. Talluri (2015). Supply Chain Risk Management: A Literature Review. International Journal of Production Research, 53 (16), ss: 5031–5069.
9. Jü’’ttner, U. (2005). Supply Chain Risk Management Understanding The Business Requirements From A Practitioner Perspective, The International Journal of Logistics Management, 16(1), ss:120-141.
10. Jüttner, U., H. Peck ve M. Christopher (2003). Supply Chain Risk Management: Outlining an Agenda for Future Research. International Journal of Logistics: Research and Applications, 6 (4), ss: 197-210.
100 TEDARİK ZİNCİRİ RİSK YÖNETİMİ: BİR ARAŞTIRMA
11. Khan, O. ve B. Burnes ( 2007). Risk And Supply Chain Management: Creating A Research Agenda. The International Journal of Logistics Management, 18 (2), ss: 197-216.
12. Kümpem Forum (2015). Bugün ve Gelecek için Perakende Çalışmaları. Koç Üniversitesi-Migros Perakende Araştırmaları Forumu.
13. KPMG (2020). Perakende Sektörel Bakış, İnternet Erişim Adresi: kpmg.com.tr.
14. Norrman, A.ve U. Jansson (2004). Ericsson’s Proactive Supply Chain Risk Management Approach After A Serious Sub-Supplier Accident. International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, 34 (5), ss: 434-456.
15. Olson, D.L ve D.D. Wu (2010). A Review Of Enterprise Risk Management İn Supply Chain. Kybernetes, 39 (5), ss: 694-706.
16. Orel, F. D. ve E. Akkan (2018). Tedarik Zincirinde Risk, Risk Yönetimi ve Performans İlişkileri: Bir Literatür Taraması. Beykoz Akademi Dergisi, 6(1), 84-117. 17. Özden, A. ve Ö. Ersan (2019). A&T Bank Perakende
101
18. Özel İhtisas Komisyon Raporu (2018). On Birinci Kalkınma Planı 2019-2023, Kalkınma Bakanlığı Yayını. 19. PwC (2016). Dönüşürken Büyüyen Türkiye Perakende
Sektörü, İnternet Erişim Adresi: pwc.com.tr.
20. Pujawan, I.N. ve L. H. Geraldin (2009). House Of Risk: A Model For Proactive Supply Chain Risk Management. Business Process Management Journal, 15 (6), ss: 953-967.
21. Singhal, P., G. Agarwal ve M. L. Mittal (2011). Supply Chain Risk Management: Review, Classification And Future Research Directions. Int. Journal of Business Science and Applied Management, 6(3), ss: 15-42. 22. Sodhi, M.S., B.G. Son ve C.S.Tang (2012). Researchers’
Perspectives on Supply Chain Risk Management. Productıon And Operatıons Management, 21 (1), ss: 1-13.
23. Thun, J. H. ve D. Hoenig (2011). An Empirical Analysis Of Supply Chain Risk Management İn The German Automotive İndustry. Elsevier, Int. J. Production Economics 131, ss: 242–249.
24. Wiengarten, F., P. Humphreys, C. Gimenez ve R. Mclvor (2016). Risk, Risk Management Practices, and
102 TEDARİK ZİNCİRİ RİSK YÖNETİMİ: BİR ARAŞTIRMA
The Success of Supply.Elsevier, Int.J.Production Economics, 171, ss:361-370.
25. Yang, B. ve Y.Yang (2010). Postponement İn Supply Chain Risk Management: A Complexity Perspective. International Journal of Production Research, 48 (7), ss: 1901-1912.
26. Yılmaz, E. (2016). Perakende Sektörüne Ve Sorunlarına Detaylı Bakış Ve Perakendede İnsan Kaynakları Yönetimi. Konya Ticaret Odası, Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü.
104 TEDARİK ZİNCİRİ RİSK YÖNETİMİ: BİR ARAŞTIRMA
ISBN: 978-625-7139-98-4