Türkiye çapındaki istasyonlara ait yağış şiddeti verilerine (207 istasyona ait 2898 veri setine) uygulanan Mann-Kendall ve Spearman’ın Rho eğilim analizi yöntemlerinin sonuçları incelendiğinde Mann-Kendall analizi sonucuna göre 256 istasyon verisinde artma eğilimi, 79 istasyon verisinde azalma eğilimi belirlendi. Spearman’ın Rho analizi sonuçlarına bakıldığında 266 istasyon verisinde artma eğilimine karşı 79 istasyon verisinde azalma eğilimi tespit edildi.Ülke çapında yağış şiddetlerinde artma eğilimi 2898 veri seti içinde 266 veri setinde (%9 mertebesinde) olduğunu, bu artma eğiliminin daha çok orta ve uzun süreli ( sırasıyla %10 ve %11 mertebelerinde) yağışların yağış şiddetlerinde oluştuğu tespit edildi. Azalma eğiliminin ise artma eğilimine nispeten daha az olduğu, 79 veri setinde (%2 mertebesinde), bu azalama eğiliminin daha çok kısa ve uzun süreli yağışlara ait yağış şiddetlerinde (%3 mertebelerinde) görüldüğü tespit edildi. Eğilim tespit edilemeyen veri seti sayısı ise kısa süreli yağışlar için 766, orta süreli yağışlar için 1090 ve uzun süreli yağışlar için 697 olarak bulundu.
Tablo 6.1:Eğilim Belirleme Yöntemlerinin Sonuçları
Mann Kendall Spearman’ın Rho Artma Azalma Artma Azalma
Kısa Süreli 32 29 34 28
Orta Süreli 129 20 132 20
Uzun Süreli 95 30 100 31
TOPLAM 256 79 266 79
Eğilim analizi belirleme çalışmaları sonucunda elde edilen veriler kullanılarak her bir standart süredeki yağış şiddetleri için aşağıda bulunan eğilim haritaları hazırlanmıştır.
43
Şekil 6.1 : 5’ Yağış Şiddetleri İçin Eğilim Haritası
Şekil 6.2 : 10’ Yağış Şiddetleri İçin Eğilim Haritası
44
Şekil 6.4 : 30’ Yağış Şiddetleri İçin Eğilim Haritası
Şekil 6.5 : 60’ Yağış Şiddetleri İçin Eğilim Haritası
45
Şekil 6.7 : 180’ Yağış Şiddetleri İçin Eğilim Haritası
Şekil 6.8 : 240’ Yağış Şiddetleri İçin Eğilim Haritası
46
Şekil 6.10 : 360’ Yağış Şiddetleri İçin Eğilim Haritası
Şekil 6.11 : 480’ Yağış Şiddetleri İçin Eğilim Haritası
47
Şekil 6.13 : 1080’ Yağış Şiddetleri İçin Eğilim Haritası
Şekil 6.14 : 1440’ Yağış Şiddetleri İçin Eğilim Haritası
Tez çalışması kapsamında yapılan eğilim belirleme analizleri sırasında yöntemlerin farklı sonuçlar verdiği belirlenmiştir.Eğilim analizi yöntemleri sonuçları farklı olan 41 istasyon ve istasyonlara ait veri setleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Yöntemin biri eğilim belirlerken diğer yöntemin eğilim tespit edemediği halde sonucun kabul edilen ±1,96’lık sınır değere çok yakın olduğu belirlenmiştir. Tabloda farklı sonuçların tespit edildiği istasyonlar ve yöntemler belirtilmiştir.
48
Tablo 6.2:Eğilim Belirleme Yöntemlerinin Sonuçları Farklı Olan İstasyonlar
İstasyon Adı 5ˈ 10ˈ 15ˈ 30ˈ 60ˈ 120ˈ 180ˈ 240ˈ 300ˈ 360ˈ 480ˈ 720ˈ 1080ˈ 1440ˈ Adana SR▲ Karaisalı SR▼ Karataş MK▲ SR▲ Tefenni MK▲ Samandağ SR▲ SR▲ SR▲ Eğirdir MK▲ Isparta MK▼ Afşin SR▼ Göksun MK▼ Kahramanmaraş MK▼ Mersin MK▲ Keban MK▼ Maden SR▼ Hakkari MK▼ SR▼ Kars SR▼ Arapkır MK▼ Aydın SR▲ Bornova SR▼ Selçuk SR▲ SR▲ Kütahya SR▲ Manisa SR▲ Salihli MK▲ Diyarbakır MK▲ Aksaray MK▲ Etimesgut MK▼ Sivrihisar SR▼ Karaman SR▲ SR▲ SR▲ MK▲ MK▲ MK▲ Kayseri SR▲ MK▲ Karapınar MK▲ MK▲ Niğde SR▲ Yozgat SR▲ Giresun SR▲ Rize SR▲ SR▲ SR▲ Bilecik SR▲ Bozüyük MK▲ Edirne MK▲ Uzunköprü MK▼ Kocaeli MK▲ Sakarya SR▲ MK▲ Çorlu MK▲ SR▲ Malkara MK▲ SR▲ SR▲
Kısa süreli yağışların yağış şiddetlerinde artma eğilimi en fazla Marmara bölgesindeki istasyonlarda, azalma eğilimininise Doğu Anadolu bölgesindeki istasyonlarda; orta süreli yağışların yağış şiddetlerinde artma eğilimi en fazlaMarmara bölgesindeki istasyonlarda, azalma eğilimi Doğu Anadolu bölgesindeki istasyonlarda; uzun süreli yağışların yağış şiddetlerinde artma eğilimi Ege bölgesindeki istasyonlarda, azalma eğilimi ise Doğu Anadolu bölgesindeki istasyonlarda tespit edilmiştir.
49
Tablo 6.3:Coğrafi Bölge BazındaEğilim Analizi Sonuçları
Kısa Süreli Y.Ş. Orta Süreli Y.Ş. Uzun Süreli Y.Ş.
MannKendall Spearman’ınRho MannKendall Spearman’ınRho MannKendall Spearman’ınRho
Artma Azalma Artma Azalma Artma Azalma Artma Azalma Artma Azalma Artma Azalma
Akdeniz 1 6 1 6 13 4 15 4 12 4 13 4 Doğu Anadolu 1 8 1 6 6 8 6 8 2 11 3 12 Ege 2 3 2 4 23 5 24 5 28 8 31 8 Güneydoğu Anadolu 1 0 1 0 3 0 3 0 2 1 2 1 İç Anadolu 6 6 10 6 19 1 18 1 20 3 17 3 Karadeniz 9 0 9 0 15 0 15 1 8 0 11 0 Marmara 12 6 10 6 50 2 51 2 23 2 23 3
Ülke bazında kısa, orta ve uzun süreli yağışların oluşturduğu yağış şiddetleri verileri yenilikçi eğilim çözümlemesi kullanılarak incelendiğinde, kısa süreli yağışların şiddetlerinde 114 veri setinde (%13) ilk yarı, 90 veri setinde (%10) ise ikinci yarını baskın olduğu gözlenmiştir. Orta süreli yağış şiddetlerine baktığımız zaman 45 veri setinde (%3) ilk yarının, 203 veri setinde (%16) ikinci yarının baskın olduğu ve uzun süreli yağış şiddetlerini incelediğimiz zaman ise 54 veri setinde (%6) ilk yarının, 159 (%19) veri setinde ikinci yarının baskın olduğu tespit edilmiştir.
Kısa süreli yağış şiddetlerinde Akdeniz bölgesinde ilk yarının, Marmara bölgesinde ise ikinci yarının baskın; orta süreli yağış şiddetlerinde Doğu Anadolu bölgesinde ilk yarının, Marmara bölgesinin ikinci yarının ve uzun süreli yağış şiddetlerinde Doğu Anadolu bölgesinin ilk yarının, Ege bölgesinin ikinci yarının baskın olduğu veri sayısının en fazla olduğu tespit edilmiştir.
Tablo 6.4:Coğrafi Bölge Bazında Yenilikçi Eğilim Çözümlemesi Sonuçları
Coğrafi Bölge Kısa Süreli Y.Ş. Orta Süreli Y.Ş. Uzun Süreli Y.Ş.
I II I II I II Akdeniz 32 9 9 24 10 28 Doğu Anadolu 25 11 10 14 15 10 Ege 9 11 9 48 9 42 Güneydoğu Anadolu 8 1 2 5 4 5 İç Anadolu 22 17 9 27 6 31 Karadeniz 2 15 0 28 6 12 Marmara 16 26 6 57 4 31 TOPLAM 114 90 45 203 54 159
50
Yenilikçi eğilim çözümlemesi ile baskınlık belirleme çalışmaları sonucunda elde edilen veriler kullanılarak her bir standart süredeki yağış şiddetleri için aşağıda bulunan baskınlık haritaları hazırlanmıştır.
Şekil 6.15 : 5’ Yağış Şiddetleri İçin Baskınlık Haritası
51
Şekil 6.17 : 15’ Yağış Şiddetleri İçin Baskınlık Haritası
Şekil 6.18 : 30’ Yağış Şiddetleri İçin Baskınlık Haritası
52
Şekil 6.20 : 120’ Yağış Şiddetleri İçin Baskınlık Haritası
Şekil 6.21 : 180’ Yağış Şiddetleri İçin Baskınlık Haritası
53
Şekil 6.23 : 300’ Yağış Şiddetleri İçin Baskınlık Haritası
Şekil 6.24 : 360’ Yağış Şiddetleri İçin Baskınlık Haritası
54
Şekil 6.26 : 720’ Yağış Şiddetleri İçin Baskınlık Haritası
Şekil 6.27 : 1080’ Yağış Şiddetleri İçin Baskınlık Haritası
55
Literatürdeki çalışmalar incelediğinde yenilikçi eğilim çözümlemesi aracılığı ile eğilim tespit edildiği görülmüştür. Yöntemde verilerin iki yarıya ayrılıp, artan sıralama ile sıralanmıştır ve bu durum sonucunda verilerin doğallığının bozulduğu düşünülmüştür. Bu yüzden yenilikçi eğilim çözümlemesi yönteminin eğilimden ziyade baskınlık belirlemede kullanılmasının gerektiği belirtilmiştir. Yapılan bu tez çalışmasında yenilikçi eğilim çözümlemesi yöntemi veri setlerinde ki baskın olan yarıyı tespit etmek amacıyla kullanılmıştır.
Bir sonraki çalışma olarak, literatürde yer alan diğer eğilim belirleme yöntemleri uygulanarak, sonuçların karşılaştırılması, istasyonların coğrafi özelliklerini de göz önüne alacak yöntemlerin geliştirilmesi ve uygulanması, istasyonlara ait coğrafi ve hidrometeorolojik veriler kullanılarak duyarlılık analizleri, kümeleme analizleri, istasyon, bölge ve ülke bazında yağış-şiddet-süre-frekans bağıntılarının optimizasyon teknikleriile belirlenmesi önerilmektedir.
56