Son yıllarda dünya pazarının gerek hacminde gerekse değişme hızında ve gerekse kalitesinde daha önce görülmemiş büyümeler görülmektedir. Bu pazar yükselen yaşam standartları ile müşteri beklentilerinin giderek arttığı bir pazar haline gelmiştir.
Küreselleşmenin etkisiyle gittikçe büyüyen bu pazarda işletmelerin potansiyel rakipleri artmış rekabet koşulları daha da güçleşmiştir. İşletmeler bu koşullarda mücadele edebilmek için müşteri beklentilerini maksimum düzeyde karşılamak zorundadır. Müşteriye sunulan ürün yada hizmet onların bekledikleri kalite standartlarında ve alım güçlerine uyun olmalıdır. Bunun sağlanabilmesi için işletmelerin verimliliğini arttırması gerekmektedir. İşletmeler ürettikleri ürünlerin hangi faktörlerin altında ne gibi tepkiler verdiğini ölçebilmeli istenilen kalitede üretim yapabilmelidir. İşletmeler bunları gerçekleştirirken bilimsel yöntemlerden maksimum düzeyde faydalanmalıdır.
Bu tez çalışmasında işletmelerin bu hedefleri gerçekleştirebilmesi için kullanabilecekleri kalite kontrol araçları ve deney tasarımı ele alınmıştır. 1. bölümde kalite ve kalite kontrolünün önemi vurgulanmış, 2. bölümde ise işletmelerin kullandıkları geleneksel kalite kontrol araçları anlatılmıştır. 3. bölümde deney stratejileri, deney tasarım aşamaları ve işletmelerde uygulanan tipik deney tasarımları anlatılmıştır. Diğer bölümlerde işletmelerin rahatlıkla kullanabileceği basitlikte tek yönlü varyans analizi, rasgele blok düzeni, faktöriyel düzenler, 2 faktöriyel k düzenler anltılmıştır.
Çalışmanın uygulama kısmında TÜLOMSAŞ’tan alınan veriler kullanılmış ve bu verilerle x ve R kontrol grafikleri çizilmiş, tek faktörlü ve iki faktörlü deney tasarımı uygulamaları gerçekleştirilmiştir. Uygulama sonrası elde edilen sonuçlar aşağıda özetlenmiştir.
• Belirlenen standartlara göre çizilen x - kontrol grafiklerinden sonra, 16 PA4 motoru için üretilen gövde parçalarından 3’ü sınırlar dışında görülmüş ve bu üç ürün hatalı üretim olarak tespit edilmiştir.
• Gözlemlere dayanarak oluşturulan sınırlara göre çizilen x ve R kontrol grafiklerine göre ise, 16 PA4 motoru için üretilen 1. parça ve 3. parçanın şu anda kontrol altında omasına karşın ilerde süreçin kontrol dışına çıkabileceği görülmüştür. Gövde parçası belirlenen standartlara göre kontrol dışı görünerken gözlemlere dayanan sınırlar için kontrol altında olmuştur.
• Mevcut 6 parça arasında üretim kalitesi bakımından farklılık olup olmadığı tek yönlü varyans analizi yapılarak ortaya konmuştur. Parçalar arasındaki üretim kalitesi bakımından anlamlı bir fark tespit edilmiştir. Farkların hangi parçalar arasında olduğunu belirlemek amaçı ile Tukey’in En Güvenilir Anlamlı Fark Testi uygulanmış ve farklı parçalar tespit edilmiştir. En iyi üretim sürecine 5. parça sahipken, en kötü üretim süreci gövde olarak tespit edilmiştir.
• Kalite kontrol sürecine zamanın etkisini incelemek için yıl faktörü ve parça faktörü iki faktr olarak alınarak gerçekleştirilen iki faktörlü etkileşimli deney tasarımı sonrası, etkileşim ve yıl faktörünün anlamlı bir etkiye sahip olmadığı, kontrol sürecinin parça türünden etkilendiği ortaya konmuştur.
Elde edilen sonuçlarla firma uygulmaları karşılaştırıldığında benzer bulgular elde edildiği görülmüştür. TÜLOMSAŞ yöneticileride üretilen gövde parçalarında hatalı olanları tespit etmiş ve ürünü atölyeye geri göndermişlerdir. Elde edilen sonuçlar ışığında firma yöneticilerine 16 PA4 motoru parçalarından gövdenin hatalı bir üretim sürecine sahip olduğu, 1. ve 3. parçalarında ilerde süreç dışına çıkabileceği vurgulandıktan sonra parçalar arasında ortaya çıkan üretim kalite farklılığının hangi faktörlerin etkisinde olduğunun mevcut istatistiksel tekniklerle tespit edilip bir an önce ortadan kaldırılması gerektiği belirtilmelidir. Elde edilen mevcut veri ile bu farklılığın tespit edilememesi bu tezin bir eksiği olarak kabul edilmelidir.
Üretim sürecinde kalitenin istatistiksel tekniklerle kontrol edilmesi işletmenin verimliliğini artırıcı en önemli etkenlerden biri olduğu unutulmamalı ve bu süreç için harcanan emek ve jatlanılam maliyetin işletmeleri daha büyük zararlardan koruyabileceği, işletmenin karlılığını ve devamlılığını sağlayacağının bilincinde olunmalıdır.
KAYNAKLAR
Akın, B., (1996), İşletmelerde İstatistik Süreç Kontrol -İPK- Teknikleri, Bilim Teknik Yayınevi, İstanbul.
Akkurt, M., (2002), Kalite Kontrol, Birsen Yayınevi, İstanbul.
Akün, F., (1967), İstatistik ve Kalite Kontrolü, İskender Matbaası,İstanbul. Aslan, D.,(2003), Kalite Kontrol, Mühendislik Fakültesi Basım Ünitesi,İzmir. Baş, T., (2003), Anket, Seçkin Yayıncılık San. Ve Tic. A.Ş., Ankara.
Bruning, J.L., Kintz, B.L., (1993) İstatistik, Gündoğan Yayınları, Ankara. Çıngı, H., (1994), Örnekleme Kuramı, H.Ü. Fen Fakültesi Basımevi, Ankara.
Çömlekçi, N., (2003), Deney Tasarımı İlke ve Teknikleri, Alfa BasımYayın Dağıtım Ltd. Şti., İstanbul.
Draper,N.R., Smith, H., (1966), Applied Regression Analysis, John Wiley & Sons, Inc., U.S.A.
Erbaş, O.S., Olmuş, H., (2006), Deney Düzenleri ve İstatistik Analizler, Gazi Kitabevi Tic. Ltd. Şti., Ankara.
Gürsakal,N., (2002), Bilgisayar Uygulamalı İstatistik II, Alfa BasımYayın Dağıtım Ltd. Şti., İstanbul.
Hicks, C.R., (1994) Deney Düzenlemede İstatistiksel Yöntemler, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir.
İshikawa, K., (1995), Toplam Kalite Kontrol, Kalder Yayınları No:7.
Kocaman H., (2000), İleri Kalite Yöntemi Tekniklerinden Deney Tasarımı ve Kocaeli Sanayisinde Bilinme ve Kullanılma Düzeni Üzerine Bir Araştırma, İşletme Anabilimdalı Yüksek Lisans Tezi, Gebze.
Montgomery D.C.,(1997), Introduction to Statistical Quality Control, John Wiley & Sons, Inc., Newyork.
Oktay, E., (1998), Kalite Kontrol Grafikleri, Şafak Yayınevi, Erzurum.
Özdamar, K., (1999), Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi-2, Kaan Kitabevi, Eskişehir.
Özdemir, T., (2000), İstatistiksel Kalite Kontrol, A.Ü.F.F. Döner Sermaye İşletmesi Yayınları No:62, Ankara.
Pross, W.H., Flannery,B.P., S.A., Tevkolsky,W.T. Vetterling, (1996) Numerical Recipes, Cambridge University Press, Cambridge.
Roussas, G.G.,(1973), A First Course in Mathematical Statistics, Addison-Wesley Publishing Company, Sydney.
Schaefer, R.L., Anderson, R.B., (1989), Minitab Users Manual, Addison-Wesley Publishing Company, U.S.A.