Ardışık yüzeyaltı akışlı sistemlerde, azot giderimini artırmayı hedefleyen bu çalışmada, iki kademeli sırasıyla Yatay Yüzeyaltı Akışlı Sistem (Y-YAAS) ve Düşey Yüzeyaltı Akışlı Sistem (D- YAAS)den oluşan geri devirli arıtma sisteminin, nitrat geri devrinin yapıldığı anoksik/oksik (A/O) aktif çamur sistemlerine benzer şekilde işletilerek elde edilebilecek azot giderimi incelenmiştir. Ayrıca, nitrifikasyonun gerçekleştiği D-YAAS reaktörünün sürekli besleme – kesikli boşaltma yöntemiyle çalıştırılmasının oksijen transfer hızına, dolayısıyla nitrifikasyon verimine etkisi araştırılmıştır. Ardışık yüzeyaltı akışlı sistemlerde nitrifikasyon – denitrifikasyon potansiyelinin artırılması için optimum işletme parametreleri ve sistem konfigürasyonu belirlenmiştir.
Deneysel çalışma için oldukça geniş bir matris oluşturulmuş, sabit sıcaklık altında 4 değişik hidrolik yükleme hızı (HYH), iki farklı geri devir oranı (R) uygulaması ve aynı geri devir oranında ön arıtmalı ve ön arıtmasız iki farklı işletme olmak üzere toplam 7 farklı deney seti yürütülmüştür.
Bu çalışmada; ön denitrifikasyon - nitrifikasyon aşamalarından oluşan sistem, mevcut iklim koşullarında (sıcaklık kontrolü olmaksızın) işletilen anaerobik ön arıtmadan geçirilmiş evsel atıksu ile beslenmiştir.
Anerobik arıtma sonrasında organik madde ve askıda katı madde giderimi açısından bir tampon bölge olmak üzere tasarlanmış olan Y-YAAS, D-YAAS’in organik yükünü azaltmış böylelikle D-YAAS’in nitrifikasyona yönelik işletilmesine imkan vermiştir. Sisteme geri devir uygulanmadan işletilen ilk çalışma döneminde, Y-YAAS’de elde
edilen 80 l/m2.gün HYH değeri için %69±12, 120 l/m2.gün için %64±13, 240 l/m2.gün
için %60±14 oranında KOİ giderimi, D-YAAS’de nitrifikasyon bakterileri için daha rekabetçi bir ortam oluşturmuştur. Buna bağlı olarak bu dönemde D-YAAS’de
HYH’nın 408, 612 ve 1224 l/m2.gün değerleri için sırasıyla %83±11, %67±11,
%50±8 TKN giderimi elde edilmiştir.
7 farklı deney grubundan elde edilen deneysel veriler, D-YAAS’de nitrifikasyon performansının, giriş organik madde konsantrasyonundan etkilendiğini göstermektedir. Bu durumda D-YAAS’in nitrifikasyon performansının düşmemesi için
Y-YAAS’in organik madde giderim veriminin yüksek olması gerekmektedir. D-
YAAS’in 408 l/m2.gün HYH değeri ile işletildiği dönemde D-YAAS’de giriş TKN ve
NH+
4-N konsantrasyonu değişmezken, sistemden çıkan TKN ve NH+4-N
konsantrasyonunun yüksek olması, o dönemde sisteme giren organik madde
konsantrasyonundaki artıştan kaynaklanmaktadır. KOİgiriş değerinin artışı, D-
YAAS’de organik madde miktarının yükselmesine bağlı olarak sisteme transfer olan oksijenin önemli bir kısmının heterotrof mikroorganizmalarca kullanılması anlamına gelmektedir. D-YAAS girişindeki yüksek KOİ değeri nitrifikasyon prosesinin etkinliğini azaltarak amonyak giderimini azaltmakta dolayısıyla sistem çıkışında NH+
4-N ve TKNkonsantrasyonunu artırmaktadır.
Hidrolik yükleme hızının nitrifikasyon performansı üzerindeki etkisini değerlendirmeye yönelik ilk çalışma döneminde, HYH – OTH ilişkisi ve sistemin nitrifikasyon performansı ortaya konmuştur. HYH değeri arttıkça sistemin boşalma peryodunun kısalmasına bağlı olarak sistemin günlük oksijen transfer hızı (OTH) artmaktadır. Ancak HYH’da gerçekleşen artış, sistemin deşarj azot konsantrasyonunu yükselltmiştir. Deşarj konsantrasyonunda gözlenen artış, bir başka ifade ile nitrfikasyon performansındaki düşüş, sistemin HYH artışına bağlı olarak hidrolik bekletme süresinin kısalmasından kaynaklanmaktadır. Sisteme transfer olan oksijenin sistem içinde kullanımı sistemin bekletme süresi ile sınırlanmaktadır.
D-YAAS’in nitrifikasyon kapasitesi, sisteme uygulanan HYH değeri dolayısıyla temas süresi ile doğrudan ilişkilidir. Sistemin doldur – boşalt işletme şekli nitrifikasyon performansını artırmıştır. Sistemin işletme şekli ile sisteme bir gün içinde etki eden oksijen miktarı artırılmıştır. Sisteme bir boşaltma anında transfer olan oksijen
miktarı, ortalama 15 (14,56) gO2/m2.devirdir. Sistemde hidrolik yükleme hızının
artışına bağlı olarak boşaltma peryodunun artışı, sistemin OTH (gO2/m2.gün)
değerini artırmıştır. Bununla beraber HYH değeri arttıkça sistemin bekletme süresi kısaldığı için atıksuyun oksijenle temas süresi kısalmaktadır. Sistem, HYH değeri
deneysel çalışmadaki maksimum değer olan 1224 l/m2.gün değerine ulaştığında
görülen performans düşüşü, sistemde temas süresinin kısalmasına bağlıdır.
Sistemin azot çıkış konsantrasyonlarının, sistem parametreleri ile ilişkisinin ortaya konmasında çoklu regresyon analizi uygulanmıştır. Geri devir uygulanmayan ilk dönemde, istatistiki regresyon, Y-YAAS’de TKN için 0.86 korelasyon katsayısı ile, D-
YAAS’de ise TKN için 0.91, NO3-N için 0.86 korelasyon katsayısı ile deneysel veriler
korelasyon katsayısı ile, D-YAAS’de ise TKN için 0.92 korelasyon katsayısı ile deneysel veriler ile regresyon verileri arasında uyumlu sonuçlar elde edilmiştir.
Sisteme oksijen girişini sağlayan kaynaklar düşey borularla havadan transfer olan
oksijen, biyofilmdeki çözünmüş O2, atıksu ile sisteme giren çözünmüş oksijendir.
Oksijen tüketim mekanizmaları ise organik madde oksidasyonu ve nitrifikasyondur. Sisteme bir günde transfer olan oksijen miktarı HYH değerine bağlı olarak
artmaktadır. 408, 612, 1224 l/m2.gün HYH değerleri için sırasıyla 67±15, 97±11 ve
147±18 grO2/m2.gün OTH değerleri elde edilmiştir. Ancak HYH artışına bağlı olarak
temas süresi kısaldığı için çıkış NH+4-N konsantrasyonu artmaktadır.
Sistemin geri devirli ve geri devirsiz işletme dönemleri kıyaslandığında, geri devrin, sistemin hem organik madde hem de azot giderim performansını artırdığı görülmektedir. Sistemin iki farklı geri devir oranı ile işletildiği dönemde sistem TN giderimi artmış ve deşarj konsantrasyonları düşmüştür. Anaerobik ön arıtmadan
geçirilmiş evsel atıksuyun geri devir uygulanmadan 612l/m2.gün HYH değeri ile
işletildiği dönemde sistemin (Y-YAAS+D-YAAS) TN giderimi ortalama %22±12 iken, %50 geri devirli işletme döneminde %30±5 TN giderimi, %100 geri devirli dönemde ise %55±9 TN giderimi elde edilmiştir.
612l/m2.gün HYH ile geri devirli işletme döneminde sistem çıkışında ortalama
19mg/l (19±3) TN konsantrasyonu, 12 mg/l (12±8) KOİ konsantrasyonu sağlanmıştır. Bu değerler literatürde D-YAAS ve Y-YAAS tipinde YSAS için elde edilen deşarj konsantrasyonlarının altında değerlerdir. Bu değerlerin, Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği (KAAY)’nde alıcı ortama deşarj limitlerini KOİ açısından sağlayan, aynı yönetmeliğin ileri arıtıma dair deşarj limitlerini ise TN (15mg/l) yaklaşık olarak sağlayan değerler olması ayrıca önem taşımaktadır.
Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği nüfusu 10.000 ila 100.000 arasında olan yerleşimler için ileri arıtıma ilişkin 15mg/l TN deşarj limiti belirlemektedir. Bu çalışmada ele alınan sistem gibi nüfusu 10.000’in altında olan küçük yerleşimlere ait sistemler, bu standartlara tabi değildir. Ancak özel koruma bölgeleri ve hassas alanlar için bu standartları sağlamak alıcı ortamın besi maddesi yüklerine karşı korunması açısından önem taşımaktadır. Bu çalışmada uygulanan sistem, yönetmeliğin ileri arıtıma dair koşullarını sağlama zorunluluğu olmayan nüfusu 2000’in altındaki yerleşimler için uygulanması öngörülen bir sistemdir. Bu sistemde elde edilen TN deşarj konsantrasyonu düşük nüfus göz önüne alındığında küçük yerleşimler için alıcı ortamı korumaya yönelik önemli bir alternatif olarak değerlendirilebilir. Bu çalışmada uygulanan sistem, ötrofikasyon sorununun
görüldüğü ve bu nedenle besi maddesi giderimi gereken küçük yerleşim yerlerinde azot giderimini sağlamak üzere uygulanabilir.
Evsel atıksuyun ön arıtmasız iki kademeli YAAS’de geri devirli arıtılmasına dair
uygulamada 612l/m2.gün HYH değeri ile işletme sonucunda sistemde ortalama
%87±5 KOİ, %54±6 TN giderimi elde edilmiştir. Bu dönemde TN konsantrasyonu 29±5 mg/l ve KOİ konsantrasyonu ise 29±8 mg/l değerine düşmüştür. Ön arıtmasız işletme ile KOİ açısından KAAY’e uygun deşarj limitleri sağlanmakla birlikte TN deşarj değerleri yüksektir.
Ardışık sistemde, azot giderimi için, sistemin ön arıtmalı ancak geri devirsiz işletme dönemi ile ön arıtmasız ve %100 geri devirli işletme dönemi performansı birbirine çok yakındır. Ön arıtma ile elde edilen giderim verimi, ön arıtmanın uygulanmadığı dönemde ancak geri devir ile sağlanabilmektedir. Bu sonuçlara göre sistem konfigürasyonuna, alıcı ortam için hedeflenen deşarj standartları, sistemin kurulacağı iklim şartları, ilk yatırım ve işletme maliyetleri göz önüne alınarak karar verilmesi gerekmektedir.
% 100 geri devirli sistemde, tüm sistem için ortalama 22,9 g KOİ/m2.gün yükü ve 6 g
TN/m2.gün yükü ile, birinci kademe (Y-YAAS) 0,8 m2/kişi, ikinci kademe (D-YAAS)
0,2m2/kişi olmak üzere toplam 1,0 m2/kişi ardışık sistem alanı ile %95±3 KOİ,
%55±9 TN giderimi sağlanmıştır. Arazi ihtiyacını 1,0 m2/kişi değeri ile
sınırlandırılabilmesi önemlidir. Arazi ihtiyacının azaltıldığı modifiye sistemler, doğal arıtma sistemlerinin uygulama alanlarını artıracak ve uygulamaları kolaylaştıracaktır. Bu nedenle bu çalışmada uygulanan ardışık yüzeyaltı akışlı sistem, küçük yerleşimler için önemli bir arıtma alternatifi olarak değerlendirilebilir.
Yukarıda özetlenen giderim verimleri ve deşarj konsantrasyonları esas alındığında Türkiye’de ılıman iklim kuşağı için aşağıdaki sistem önerisi ortaya konabilmektedir; İki kademeli YSAS (Y-YAAS + D-YAAS) anerobik ön arıtma öncesine geri devir ile işletilmelidir. Başlangıçta anaerobik olan ön arıtma anoksik bir reaktör olarak işletilecek ve bu şekilde alıcı ortama TN deşarj konsantrasyonu düşecektir.
Burada önemli olan husus D-YAAS’ın doldur-boşalt esasına göre işletilmesidir. Arazi uygulamalarında, D-YAAS dalgıç pompa kullanılarak belirli bir seviye aralığında boşaltılarak sistemin havalanması sağlanacaktır. Bu işletme şekli TÜBİTAK MAM kampüsünde arazide kurulan 20 kişi kapasiteli pilot ölçekli bir sistemde test edilerek başarılı sonuçlar elde edilmişltir.
Konvansiyonel arıtma sistemlerine göre düşük işletme maliyetine sahip bu arıtma sisteminin, ılıman iklim özelliklerinde azot giderimi için kullanımı elverişli
görülmektedir. Türkiye’de Akdeniz ikliminin hakim olduğu Marmara, Ege, Akdeniz Bölgesi gibi bölgelerde bu çalışmada uygulanan iki kademeli ve doldur-boşalt esasına göre işletilen Y-YAAS ve D-YAAS ardışık sistemi uygulanabilir. Bu bölgelerde merkezin dışında, küçük yerleşim alanlarında Y-YAAS ve D-YAAS ardışık sistemi arıtma alternatifleri arasında değerlendirilebilir.
KAYNAKLAR
Alvarez, J.A., Ruiz, I. Soto, M., 2008. Anaerobic digesters as a pretreatment for constructed wetlands Ecological Engineering Vol. 33, pp. 54–67 Brix, H., 1987. Treatment of wastewater in the rhizosphere of wetland plant-the root
zone method Wat. Sci. Technol. Vol. 19, pp. 107-118.
Brix, H., Arias, C. A., 2005. The Use of Vertical Flow Constructed Wetlands For On-site Treatment of Domestic Wastewater: New Danish Guidelines Ecological Engineering Vol. 25, pp. 491 – 500.
Buresh, R.J., Casselman, M.E., Patrick, W.H., 1980. (a), Nitrogen fixation in flooded soil systems: a review, Adv. Agron., Vol. 33, 149-192.
Buresh, R.J., DeLaune, R.D. and Patrick, W.H., 1980. (b), Nitrogen and phosphorous distribution and utilization by Spartina alterniflora in a Loisiana Gulf coast marsh. Estuaries, Vol. 3, pp. 111-121.
Burka, U., Lawrance, P.C.,1990. A New Community Approach to Waste Treatment with High Water Plants, Constructed Wetlands in Water Pollution Control, pp. 359-371.
Caskey, W.H., Tiedje, J.M., 1979. Evidence for clostridia as agents of dissimilatory reduction of nitrate to ammonium in soils. Soil Sci. Soc. Am. J., Vol. 43, pp. 931-936.
Chen, R.L., Keeney, D.R., Graetz, D.A. and Holding, A.J., 1971. Denitrification and nitrate reduction in lake sediments, J. Environ. Quality, Vol. 1, pp. 158-162.
Ciupa, R. 1995. Results of Nutrient Removal in Constructed Wetlands at Sobiechy- North-Eastern Poland. Paper presented to the Workshop “Nutrient Cycling and Reduction in Wetlands and their use in Wastewater Treatment” Trebon, Czech Republic, September 1995.
Ciupa, R. 1996. The experience in the operation of constructed wetlands in North- Eastern Poland. Paper presented at the 5th International Conference on Constructed Wetland System for Water Pollution Control, Vienna, Austria, September 1996.
Cole, J.A., Brown, C.M., 1980. Nitrite reduction to ammonia by fermentative bacteria: a short circuit in the biological nitrogen cycle. FEMS Microbiol. Letters, Vol. 7, 65-72.
Cooper, P., 1999. A Review of The Design and Performance of Vertical – Flow And Hybrid Reed Bed Treatment Systems Wat. Sci. And Tech. Vol. 40, no. 3, pp. 1– 9.
Cooper, P., 2005. The Performance of vertical flow constructed wetland system with special reference to the significance of oxygen transfer and hydraulic loading rates Wat. Sci. And Tech. Vol. 51, no. 9, pp. 81 – 90.
Cooper, P., Griffin, P., Humphries, S., Pound, A., 1999. Design of a hybrid reed bed system to achieve complete nitrification and denitrification of domestic sewage. Water Sci. Technol. Vol. 40, no. 3, pp. 283–289. Cooper, P.F., Job. G.D., Gren, M. B. And Shutes, R.B.E., 1996. Reed beds and
constructed wetlands for wastewater treatment. WRc Publications, Medmenham, Marlow, UK.
Cooper, P., Smith M., Maynard, H., 1997. The Design and Performance of a Nitrifying Vertical – Flow Reed Bed Treatment System Wat. Sci. And Tech. Vol. 35, no. 5, pp. 215 – 221.
El-Khateeb, M.A., El-Gohary, F.A., 2003. Combining UASB technology and constructed wetland for domestic wastewater reclamation and reuse. Water Sci. Technol. Vol. 3, no. 4, pp. 201–208.
EPA/625/1-88/022, September, 1988. Design Manual Constructed Wetlands and Aquatic Plant Systems for Municipal Wastewater Treatment U.S. Environmental Protection Agency Office of Research and Development Center for Environmental Research Information Cincinnati, OH 45268.
EPA/625/R-99/010, September, 1999. Manual of Constructed Wetlands Treatment of Municipal Wastewaters National Risk Management Research Laboratory Office of Research and Development U.S. Environmental Protection Agency Cincinnati, Ohio 45268.
Felde, K.V. and Kunst, S., 1996. Two Strategies for Advanced Nitrogen on Elimination in Vertical Flow Constructed Wetlands, Wat. Sci. And Tech. Vol. 35, no.5, pp. 71-77.
Focht, D.D. and Verstraete, W., 1977. Biochemical ecology of nitrification and denitrification Adv. Microbiol. Ecol., Vol. 1, pp. 135-214.
Gersberg, R.M., Elkins, B.V. and Goldman, C.R., 1983. Nitrogen removal in artificial wetlands. Wat. Res., 17, 1009-1014.
Grant, W.D. and Long, P.E., 1981. Environmental Microbiology, Blackie and Son, Glasgow.
Green, M., Friedler, E., Safrai, I., 1998. Enhancing Nitrification in Vertical Flow Constructed Wetland Utilizing a Passive Air Pump Wat. Res. Vol. 32 no. 12, pp. 3513 – 3520.
Green, M., Artzi, E., Tarre S., Lahav, O., 2000. High Rate Vertical Bed for Nitrification 7th International Conference on Wetland Systems for Water Pollution Control November 11-16, Florida, pp. 269 – 276.
G´omez Cerezo, R., Su´arez, M.L., Vidal-Abarca, M.R., 2001. The performance of a multi-stage system of constructed wetlands for urban wastewater treatment in a semiarid region of SE Spain. Ecol. Eng. Vol. 16, pp. 501–517.
Haberl, R., Perfler, R., Mayer, H., 1995. Constructed Wetlands in Europe Wat. Sci. and Tech. Vol. 32, no. 3, pp. 305-315.
Hammer, D.A. and Knight, R.L., 1994. Designing constructed wetlands for nitrogen removal. Wat. Sci. Tech. Vol. 29 no. 4, pp. 15-27.
Hauck, R.D., 1984. Atmospheric nitrogen chemistry, nitrification, denitrification, and their relationships. In: Hutzinger, O. (ed), The Handbook of Environmental Chemistry, Vol.1, Part C, The Natural Environment and Biogeochemical Cycles, 105-127, Springer-Verlag.
IWA, 2000. Constructed wetlands for pollution control : processes, performance, design and operation / IWA Specialist Group on Use of Macrophytes in Water Pollution Control,: IWA Pub., Scientific and technical report no. 8, London.
Johansen, N.H., Brix, H. and Arias, C.A. 2002. Design and characterisation of a compact constructed wetland removing BOD, nitrogen and phosphorus for single household sewage. Paper presented at the 8th International Conference on Wetland Treatment for Water Pollution Control, Arusha, Tanzania, September 2002.
Johnston, C.A., 1991. Sediments and nutrient retention by freshwater wetlands: effects on surface water quality. CRC Crit. Rev. Environ. Control. Vol. 21, pp. 491-565.
Kadlec, H.R., Knight, R.L., 1996. Treatment Wetlands, Lewis Publisher, CRC Press, Boca Raton. FL, USA.
Kaseva, M. E., 2004. Performance of a sub-surface flow constructed wetland in polish pre-treated wastewater—a tropical case study. Water Res. Vol. 38, 681–687.
Kayser, K., Kunst, S., 2005. Processes in vertical flow reed beds: nitrification, oxygen transfer and soil clogging Wat. Sci. and Tech. Vol 51 no. 9 pp. 177 – 184.
Keeney D.R., 1973. The nitrogen cycle in sediment-water system. J. Environ. Qual., Vol. 2, pp. 15-29.
Keeney, D.R., Chen, R.L. and Graetz, D.A., 1972. Denitrification and nitrate reduction in sediments: Importance to the nitrogen budget in lakes. Nature, Vol. 233, pp. 66-67.
Knight, R.L., Ruble, R.W., Kadlec, R.H. and Reed, S., 1993. Wetlands for wastewater treatment: performance database. In: Constructed Wetlands for Water Quality Improvement, G.A. Moshiri (ed), CRC Press, Boca Raton, Florida, pp. 35-58.
Korkusuz, E.A., Beklioğlu, M., Demirer, G.N., 2004. Treatment Efficiencies of the Vertical flow Pilot Scale Constructed Wetlands for Domestic Wastewater Treatment Turkish J. Eng. Env. Sci. Vol. 28 pp. 333 – 344.
Kuenen, J.G. and Robertson, L.A., 1987. Ecology of nitrification and denitrification. In: Cole, J.A. and Ferguson, S.J. (ed) The Nitrogen and Sulphur Cycles, 162-218, Cambridge University Press.
Laanbroek, H.J., 1990. Bacterial cycling of minerals that effect plant growth in waterlogged soils: a review. Aquat. Bot., Vol. 38, pp. 109-125.
Laber, J., Haberl, R., Perfler, R., 2003. Enhanced Nirogen Elimination in Vertical Flow Constructed Wetlands in Cold Climates Chapter 6 Constructed Wetlands for Wastewater Treatment in Cold Climates., Mander, U., Jenssen P. (eds). Advances in Ecological Sciences, WIT Press, Southampton, Boston, UK. 2003, 325 pp. 108.
Lettinga, G., 2001. Digestion and degradation, air for life. Wat. Sci. and Tech. Vol. 44 no. 8, pp. 157-176.
Liu, Wenxin, 2002. Subsurface flow constructed wetlands performance evaluation, modeling, and statistical analysis, PhD Dissertation, University of Nebraska.
Liu, Wenxin, Dahab Mohamed F. and Surampalli, Rao Y., 2005. Nitrogen transformation modeling in subsurface-flow constructed wetlands. Wat. Env. Res., Vol. 77 no. 3, pp. 246-258.
MacFarlene, G.T. and Herbert, R.A., 1982. Nitrate dissimilation by Vibrio spp. İsolated from estuarine sediments. J. Gen. Microbiol., Vol. 128, pp. 2463-2468.
Mayo, A.W., Mutamba, J., 2004. Effect of HRT on Nitrogen Removal in a Coupled HRP and Unplanted Subsurface Flow Gravel Bed Constructed Wetland Physics and Chemistry of the Earth 29 (2004) 1253 – 1257. Mbuligwe, S. E., 2004. Comparative effectiveness of engineered wetland systems
in the treatment of anaerobically pre-treated domestic wastewater. Ecol. Eng. Vol. 23, 269–284.
Ottová, V., Balcarová, J., Vymazal, J., 1997. Microbial characteristics of constructed wetlands, Wat. Sci. and Tech., Vol. 35, no. 5, pp. 117- 123 IWA Publishing.
Paul, E.A. and Clark, F.E., 1996. Soil Microbiology and Biochemistry, Academic Press.
Platzer, C., 1999. Design Recommedations for Subsurface Flow Constructed Wetlands for Nitrificatioın and Denitrification Wat. Sci. and Tech. Vol. 40, no. 3, pp. 257-263.
Radoux, M., Cadelli, D., Nemcova, M., Ennabilli, A., Ezzahri, J., Ater, M., 2000. Optimisation of natural wastewater treatment technologies in the MHEA® experimental centre in M’Diq, Mediterranean coast of Morocco. In: Proceedings of the 7th International Conference on Wetland Systems for Water Pollution Control, 11–16 November, Lake Buena Vista, FL, USA, 1145–1152.
Reddy, K.R., 1982. Nitrogen cycling in a flooded-soil ecosystem planted to rice (Oryza sativa L.) Plant and Soil, 67, 209-220.
Reddy, K.R. and Patrick W.H., 1984. Nitrogen transformations and loss in flooded soils and sediments. CRC Crit. Rev. Environ. Control. 13, 273-309. Reddy, K.R. and Graetz, D.A., 1988. Carbon and nitrogen dynamics in wetland
soils. In: Hook, D.D. ve diğ. (eds) Ecology and Management of Wetlands. 1 307-318.
Reddy, K.R., Patrick, W.H. Jr and Lİndau, C.W., 1989. Nitrification-denitrification at the plant root-sediment interface in wetlands Limnol. Oceanogr. 34, 1004-1013.
Reddy, K.R. and D’Angelo, E.M., 1997. Biogeochemical indicators to evaluate pollution removal efficiency in constructed wetlands. Wat. Sci. and Tech., 35(5), 1-10.
Richardson, C.J., Tilton, D.L., Kadlec, J.A., Chamie, J.P.M. and Wentz, W.A., 1978. Nutrient dynamics of northern wetland ecosystems. In: Good, R.E., Whigham, D.F. and Simpson, R.L. (eds) Freshwater Wetlands: Ecological Processes and Management Potential, 217-241, Academic Press.
Rogers, K.H., Breen, P.F. and Chick, A.J., 1991. Nitrogen removal in experimental wetland treatment system: evidence for the role of aquatic plants. J. Water Pollution Control Fed., 63, 934-941.
Rose, A.H., 1976. Chemical Microbiology, Plenum Press, New York.
Rousseau, D.P.L., Vanrolleghem, P. A., Pauw, N.D., 2004. Constructed wetlands in Flanders: a performance analysis Ecological Engineering 23 (2004) 151–163.
Savant, N.K. and DeDatta, S.K., 1982. Nitrogen transformations in wetland rice soils, Adv. Agron., 35, 241-302.
Schierup, H., Brix, H. and Lorenzen, B., 1990. Wastewater treatment in constructed reed beds in Denmark-state of the art. In: P.F. Cooper and Findlater (eds.) Constructed wetland in water pollution control. 495-504. Oxford, UK: Pergamon Press.
Sorensen, J., 1978. Capacity for denitrification and reduction of nitrate to ammonia in a coastal marine sediments. App. Environ. Microbiol., 35, 301-305. Sousa, J.T., Van Haandel, A., Guimaraes, A.V.A., 2001. Post-treatment of
anaerobic effluents in constructed wetland systems. Wat. Sci. Tech. 44 (4), 213–219.
Sousa, J.T., Van Haandel, A., Lima, E.P.C., Guimaraes, A.V.A., 2003. Performance of constructed wetland systems treating anaerobic effluents. Wat. Sci. Tech. 48 (6), 295–299.
Sun, G., Gray, K.R., Biddlestone, A.J., Cooper, D.J., 1999. Treatment of Agricultural Wastewater in a Combined Tidal Flow-Downflow Reed Bed System Wat. Sci. Tech. 40 (3) 139-146.
Sun, G., Zhao, Y., Allen, S., 2005. Enhanced Removal of Organic Matter and Ammoniacal – Nitrogen in a Column Experiment of Tidal Flow Constructed Wetland System Journal of Biotechnology 115(2005) 189–197.
Tanner, C.C., 2004. Nitrogen Removal Processes in Constructed Wetlands Developments in Ecosystems, Volume 1 Chapter 18 ed. M.H. Wong. Van Haandel, A., Kato, M.T., Cavalcanti, P.F.F., Florencio, L., 2006. Anaerobic
design concepts for the treatment of domestic wastewater. Environ. Sci. Biotechnol. 5, 21–38.
Vymazal, J., 1995. Algea and Element Cycling in Wetlands, Lewis Publishers. Vymazal J., 1998. Introduction. In: Vymazal, J., Brix, H., Cooper, P.F., Gren, M.B.,
and Haberi, R. (ed.), Constructed wetlands for wastewater treatment in Europe, pp.1-15. Backhuys Publishers, Leiden.
Vymazal, J., 2001. Transformations of Nutrients in Natural and Constructed Wetlands, Backhuys Publishers.
Vymazal, J., 2005. Horizontal sub-surface flow and hybrid constructed wetland systems for wastewater treatment. Ecological Engineering, 25, 478- 490.
White, K.D., 1995. Enhancement of Nitrogen Removal in Subsurface Flow Constructed Wetlands Employing a 2 stage Configuration, An Unsaturated Zone and Recirculation Wat. Sci. And Tech. 32(3) pp. 56-67.
EKLER
EK A : Farklı HYH Değerleri için Y-YAAS Giriş Çıkış Konsantrasyonu EK B : Farklı HYH Değerleri için D-YAAS Giriş Çıkış Konsantrasyonu EK C : Geri Devirli Dönem Y-YAAS Giriş Çıkış Konsantrasyonu EK D : Geri Devirli Dönem D-YAAS Giriş Çıkış Konsantrasyonu EK E : Farklı HYH Değerleri için Y-YAAS Giderim Oranları EK F : Farklı HYH Değerleri için D-YAAS Giderim Oranları