Artan küresel ekonomik kriz, yükselen emtia fiyatları, dünyadaki kaynakların ve ekosistem kapasitesinin sınırlılığı ve insanlığın çevre tahribatı üzerindeki etkisine dair artan farkındalığı mevcut
1233
ekonomik büyüme modelinin daha fazla sürdürülemeyeceği gerçekliğini ortaya koymuştur. Bu durum yeşil ekonomi kavramını dünyadaki bütün örgütlerin ve yönetim anlayışlarının ana konusu haline getirmiştir. Yeşil ekonomi bir taraftan kaynakların verimli kullanımını amaçlarken diğer taraftan da çevresel tahribatı engelleyerek insan refahını artırmanın yollarını arar (European Environment Agency, 2013). Yeşil ekonominin gerçekleşmesi ise yeşil yönetimin benimsenmesine ve başarısına bağlıdır.
Yeşil yönetimin amacı en üst düzeyde elde edilmek istenen ekonomik etkinliğin ve üretim verimliliğinin, doğal çevre bileşenlerinin mümkün olan en düşük miktarından en yüksek düzeyde hammadde ve enerjinin teminiyle gerçekleştirilmesidir. Yeşil yönetim, kaliteli mal ve hizmetlerin üretimi için sürdürülebilir ekonomik temeller sağlarken, çevresel risklerin seviyesini azaltarak kamu refahını korumanın en verimli yollarını bulmaya odaklanır. Bu üretim, özel ve kamu sektöründe doğal kaynakların rasyonel kullanımı için bilimsel temelli stratejilerin geliştirilmesi ve aşamalı olarak uygulanması müddetince mümkün olan en düşük endüstriyel atık emisyon seviyesi koşulları altında sağlanır (Lamzin vd., 2021). Tam bu noktada işletmelere, hükümetlere, bireyler yetiştiren ve bilimin merkezi olan üniversitelere büyük görevler düşmektedir. Üniversitelerin işletmeler için daha fazla üreten bireyler yetiştirmesi yeterli görülmemekte, sürdürülebilir gelecek inşa eden bireyler yetiştirmek bilinciyle yeşil üniversite olmaları önem arz etmektedir. Geleceği inşa eden üniversiteler, sürdürülebilir dünya ve sürdürülebilir kalkınma için israfı minimuma indirerek, atıkları kaynağında yok edip, gerekli olanları geri dönüştürerek, yeni nesillerle alternatif enerji kaynakları ve yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanarak yeşil yönetimi gerçekleştirmek üzere şekillenmektedirler.
Bu çalışmada GreenMetric 2019 ve 2020 sıralamasında ilk beşte yer alan üniversiteler ile GreenMetric 2019 ve 2020 sıralamasına Türkiye’den giren ilk beş üniversite dikkate alınmış, onların uygulamaları ve hangi alanlarda ne ölçüde başarılı oldukları analiz edilmiştir. Dünyanın en yeşil ve en sürdürülebilir üniversiteleri olarak GreenMetric Listesinin ilk beş sırasında bulunan üniversitelerin yenilenebilir enerji, elektrik ve su tüketiminde tasarrufu sağlayan uygulamalar, yeşil binalar ve benzeri faaliyetlerle karbon ayak izini önemli ölçüde azalttığı anlaşılmaktadır. İlk beşte yer alan üniversiteler karbon salınımını azaltmak üzere enerji kaynaklarını geliştirirken, su ve yemek israfını önleme ve geri dönüşüm faaliyetlerini gerçekleştirme başarılarıyla atık konusunda en yüksek puanları almaktadırlar.
Yakın gelecekte karbonnötr ve sıfır atık hedeflerine ulaşmak için çabalayan bu üniversitelerin sürdürülebilirliği sağlamak üzere tarımdan teknolojiye kadar çevre dostu üretim yapma uygulamaları da dikkat çekmektedir. GreenMetric sıralamasında ilk beşte yer alan bu üniversiteler eğitim ve araştırma faaliyetlerini bütün paydaşlarına yaymakta ve özellikle öğrencilerin katılımını önemsemektedirler.
Türkiye’den GreenMetric 2020 sıralamasına giren ilk beş üniversitenin sıralamasında, yerleşim ve alt yapı konusunda ODTÜ, enerji ve iklim değişikliği konusunda UKÜ, Atık konusunda İTÜ, Su konusunda İTÜ, Taşımacılık konusunda ODTÜ, Eğitim ve araştırma konusunda da ÖzÜ en yüksek puanları almıştır. GreenMetric ölçümünde 2019 yılına göre 2020 yılında en fazla puan artışı sağlayan
1234
üniversiteler UKÜ ve ODTÜ olmuştur. Her iki üniversitede de verimli enerji kullanımı, yenilebilir enerji kaynaklarını öncelikli hale getirmek, hava kalitesinde uluslararası standartları yakalamak, gürültüyü önlemek, atık yönetimi konusunda uzmanlaşmak, doğal kaynakları etkin ve verimli bir şekilde kullanmak, satın almadan lojistiğe kadar tüm basamaklarda israfı önlemek ve çevre-enerji odaklı faaliyet göstermek üzere tüm paydaşların ve özellikle öğrencilerin katlımı önemsenmektedir.
Yukarıda yapılan analizlere göre 2020 yılında Türkiye’den GreenMetric sıralamasında yer alan ilk beş üniversitenin değerlendirmeye konu olan su, taşımacılık ve eğitim ve araştırma başlıklarında ilk beşte sıralamaya giren bazı dünya üniversitelerden daha fazla puan aldıkları görülmektedir. Su kaleminde İTÜ, ODTÜ ve ERÜ dünya sıralamasında dördüncü sırada yer alan NTU’dan daha fazla puan almışlardır. Taşımacılıkta ODTÜ, İTÜ ve UKÜ üçüncü sıradaki UON ve dördüncü sıradaki NTU’dan;
ÖzÜ ise NTU’dan daha fazla puan almıştır. Eğitim ve araştırma kaleminde ÖzÜ ikinci sırada yer alan OXON ve üçüncü sıradaki UON ile eşit puana sahipken ÖzÜ ve ODTÜ beşinci sıradaki UC’den yüksek puanlar almıştır. Ancak Türk Üniversiteleri yerleşim ve alt yapı, enerji ve iklim değişikliği ve atık kalemlerinde ilk beşteki üniversitelere göre çok büyük puan farklarıyla geride kalmıştır.
Açıktır ki, dünyadaki bütün kurumların ve bireylerin dünyanın sürdürülebilirliğini sağlamak için çok acil ve etkili tedbirler almaları; ekolojik davranış geliştirmeleri gereklidir. Ekolojik davranış çevreyle ilgili bilgi, çevreyle ilgili farkındalık ve çevreyle ilgili kaygının varlığıyla tetiklenmektedir (Okumus vd., 2019). Bu konudaki en önemli rollerden biri üniversitelere düşmektedir. Üniversitelerin karbon salınımının azaltılması yönündeki projelerini artırması, yeni yapılan binalarda yenilenebilir enerji kullanımına yönelik teçhizatın kurulması, var olan binalarda enerji ve su tasarrufuna yönelik uygulamaların yapılması, her türlü atık ve suyun geri dönüşümünün yapılabilmesi için verilecek maddi desteğin gelecek nesiller için kazanımı bütün kurumlar ve bireyler için öğretici örnekleri oluşturacaktır.
Türkiye’deki üniversitelerin de hem bütün dünyaya olan sorumlulukları hem de ülkeye olan görevleri açısından yeşil yönetim ve yeşil davranış konusundaki faaliyetlerini çok daha iyileştirmeleri ve geliştirmeleri gereklidir. Üniversitelerin bu konuda açık hedefler belirleyerek, uzun vadeli planlar yapmaları, belediyeleri, sivil toplum kuruluşlarını ve halkı bilinçlendirecek gönüllü eğitimler ve konferanslar düzenlemeleri, diğer üniversitelerle iş birliği yapmaları, çevre dostu fikirlerin, tekniklerin ve teknolojilerin gelişimine fırsat vermeleri, bu konularda yapılacak olan araştırma ve geliştirme faaliyetlerini desteklemeleri gereklidir (Naruetharadhol vd., 2021). Üniversitelere düşen bir başka görev, yeşil yönetim ve sürdürülebilirlik hususundaki politikalarını ve çabalarını bütün paydaşlarıyla paylaşmaları ve bilgi aktarımını yapmalarıdır. Özellikle öğrencilerin fikir, proje ve davranış olarak yeşil yönetime katılmaları sağlanmalı, çabaları ödüllendirilmeli ve hatta yeşil yönetim ve yeşil davranış konusunda önder olmalarına fırsat verilmelidir. Tüm bunların hayata geçirilebilmesi için üniversite yöneticilerinin ve hükümetlerin üniversitelerde yeşil yönetim ve yeşil davranışa yönelik projelerin ve araştırmaların geliştirilmesine yönelik ödenek ve teşviklerle konuyla ilgili öğrencileri ve akademisyenleri desteklemesi oldukça önemlidir. Ayrıca, yeşil üniversite olma davranışı ve bu konuda
1235
yapılan çalışmalar üniversite sıralamalarının belirlenmesinde bir kriter olarak eklenerek üniversiteler bu konularda ödüllendirilmelidir.
KAYNAKÇA
About Us, 20 Nisan 2021 tarihinde https://www.ucdavis.edu/about adresinden erişildi.
Araştırma Merkezleri, 5 Mayıs 2021 tarihinde
https://www.ozyegin.edu.tr/tr/arastirma/arastirma-merkezleri adresinden erişildi.
Association of African Universities, Abuja Declaration on Sustainable Development in Africa:
The Role of Higher Education, 12 Nisan 2021 tarihinde https://www.aau.org/wp-content/uploads/sites/9/2018/04/abuja_declaration_on_sustainable_development.pdf adresinden erişildi
Atici, K. B., Yasayacak, G., Yildiz, Y. ve Ulucan, A. (2021). Green University and academic performance: An empirical study on UI GreenMetric and World University Rankings. Journal of Cleaner Production, 291, 125289.
Baumgartner, J., Brauer, M. ve Ezzati, M. (2020). The role of cities in reducing the cardiovascular impacts of environmental pollution in low-and middle-income countries. BMC medicine, 18(1), 1-11.
Bellou, C., Petreniti, V. ve Skanavis, C. (2017). Greening the campus intentions: a study of the University of the Aegean non-academic staff. International Journal of Sustainability in Higher Education, 18(4), 520-532.
Belviso, C., Pascucci, S., Cavalcante, F., Palombo, A., Pignatti, S., Simoniello, T. ve Fiore, S.
(2011). Multi-technique application for waste material detection and soil remediation strategies: the red mud dust and fly ash case studies. Soil Contamination, 12, (296-299).
(Ed: Simone Pascucci), ISBN: 978-953-307-647-8, InTech: Rijeka, Croatia.
Bojarczuk, K., Karolewski, P., Oleksyn, J., Kieliszewska-Rokicka, B., Zytkowiak, R. and Tjoelker, G. (2002). Effect of polluted soil and fertilisation on growth and physiology of silver birch (Betula pendula Roth.) seedlings. Polish Journal of Environmental Studies, 11(5), 483-492.
Buchholz, R. A. (1993). Principles of environmental management: The greening of business, Prentice-Hall Inc: Englewood Cliffs, NJ.
Calder, W. ve Clugston, R. M. (2003). International efforts to promote higher education for sustainable development. Planning for higher education, 31(3), 30-44.
Carbon, 15 Nisan 2021 tarihinde https://www.ntu.ac.uk/about-us/sustainability/sustainability-in-action/carbon adresinden erişildi.
Challenges, 12 Nisan 2021 tarihinde https://www.nottingham.ac.uk/research/research-areas/energy-institute/challenges/index.aspx adresinden erişildi.
Çevre Araştırmaları Merkezi Projeler, 10 Mayıs 2021 tarihinde https://www.ciu.edu.tr/page/projeler-10287 adresinden erişildi.
Çevre Koruma Müdürlüğü, 1 Mayıs 2021 tarihinde https://cevrekoruma.ibb.istanbul/itunun-yesil-kampus-uygulamalarini-dinledik/ adresinden erişildi.
Demir, K. ve Salgın, B. (2019). Designing for sustainability on a university campus: Erciyes University East campus social center project. Eurasian Journal of Civil Engineering and Architecture, 3(1), 8-14.
Education for Sustainable Development, 15 Nisan 2021 tarihinde https://www.ntu.ac.uk/about-us/sustainability/sustainability-in-education adresinden erişildi.
1236
Eğitim, 5 Mayıs 2021 tarihinde https://surdurulebilirlik.ozyegin.edu.tr/tr/ozude-surdurulebilirlik/egitim adresinden erişildi.
Energy & Engineering Projects, 20 Nisan 2021 tarihinde https://facilities.ucdavis.edu/energy-engineering/projects adresinden erişildi.
Energy, 20 Nisan 2021 tarihinde https://housing.ucdavis.edu/sustainability/energy/ adresinden erişildi.
Environmental Sustainability, 10 Nisan 2021 tarihinde https://www.sbs.ox.ac.uk/about-us/school/environmental-sustainability adresinden erişildi.
Erten, S. (2004). Çevre eğitimi ve çevre bilinci nedir, çevre eğitimi nasıl olmalıdır?. Çevre ve İnsan Dergisi, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın Organı, 65(66) 2006/25 Ankara, https://yunus.hacettepe.edu.tr/~serten/makaleler/cevre.pdf
ERÜ Faaliyet Raporu, 2019, 22 Mart 2021 tarihinde https://imid.erciyes.edu.tr/faaliyet-raporlari/Idari-ve-Mali-Isler-Daire-Baskanligi/95 adresinden erişildi.
European Environment Agency. (2013). Towards a Green Economy in Europe: EU Environmental Policy Targets and Objectives 2010-2050. Publications Office of the European Union, 8/2013, 1-52, https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/aa0c2601-13f7-443f-a830-a84a57a64732/language-en
Geng, Y., Liu, K., Xue, B. ve Fujita, T. (2013). Creating a “green university” in China: a case of Shenyang University. Journal of Cleaner Production, 61, 13-19.
Green Office Wageningen, 5 Nisan 2021 tarihinde https://www.wur.nl/en/show/Green-Office-Wageningen-1.htm adresinden erişildi.
Haden, S. S. P., Oyler, J. D. ve Humphreys, J. H. (2009). Historical, practical, and theoretical perspectives on green management: An exploratory analysis. Management Decision, 47(7), 1041-1055.
Haseena, M., Malik M.F., Javed A., Arshad S., Asif N., Zulfigar S. ve Hanif J. (2017). Water pollution and human health, Environ Risk Assess Remedia, 1(3), 16-19.
Holiday Shutdown Savings, 21 Nisan 2021 tarihinde https://facilities.ucdavis.edu/energy-engineering/projects/holiday-shutdown-savings adresinden erişildi.
İTÜ 2017-2021 Stratejik Plan, 20 Mart 2021 tarihinde
http://www.yesilkampus.itu.edu.tr/hedefler/2017-2021-stratejik-plan adresinden erişildi.
İTÜ Faaliyet Raporu, 2019, 20 Mart 2021 tarihinde http://imid.itu.edu.tr/ickontrol/faaliyet-raporlari adresinden erişildi.
Karabulut, E. (2003). İşletmelerde Çevre Bilinci ve Yeşil Yönetim Uygulamalarının İşletme Başarısına Katkısını İncelemeye Yönelik Bir Araştırma, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Ana Bilim Dalı, İstanbul.
Kardeşoğlu, E., Yalçın, M. ve Işılak, Z. (2011). Hava Kirliliği ve Kardiyovasküler Sistem. TAF Preventive Medicine Bulletin, 10(1).
Kurum içi ve Kurum dışı Sosyal Refah ve Sorumluluk, 5 Mayıs 2021 tarihinde
https://surdurulebilirlik.ozyegin.edu.tr/tr/ozude-surdurulebilirlik/kurumici-ve-kurumdisi-sosyal-refah-ve-sorumluluk adresinden erişildi.
Lamzin, R. M., Mosolova, D. A. ve Knyazhechenko, O. A. (2021, September). Evaluations of successful practices in the implementation of green management. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science (Vol. 848, No. 1, p. 012188). IOP Publishing.
Life Outside Lectures, 15 Nisan 2021 tarihinde https://www.ntu.ac.uk/life-at-ntu/life-outside-lectures/green-ntu adresinden erişildi.
1237
Lozano, R., Lukman, R., Lozano, F. J., Huisingh, D. ve Lambrechts, W. (2013). Declarations for sustainability in higher education: becoming better leaders, through addressing the university system. Journal of Cleaner Production, 48, 10-19.
Menteşe, S. (2017). Çevresel sürdürülebilirlik açısından toprak, su ve hava kirliliği: Teorik bir inceleme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(53), 381-389.
Naruetharadhol, P., Srisathan, W. A., Gebsombut, N. ve Ketkaew, C. (2021). Towards the open eco-innovation mode: A model of open innovation and green management practices. Cogent Business & Management, 8(1), 1945425.
NTU Annual Sustainability Report, 2018-19, 18 Mart 2021 tarihinde
https://www.ntu.ac.uk/__data/assets/pdf_file/0027/1060785/Annual-NTU-Sustainability-Report-2018-19.pdf adresinden erişildi.
ODTÜ İdari Faaliyet Raporu, 2019, 22 Mart 2021 tarihinde http://sgdb.metu.edu.tr/faaliyet-raporu adresinden erişildi.
ODTÜ İdari Faaliyet Raporu, 2020, 22 Mart 2021 tarihinde http://sgdb.metu.edu.tr/faaliyet-raporu adresinden erişildi.
ODTÜ Kuzey Kıbrıs Kampüsü Faaliyet Raporu, 2018, 22 Mart 2021 tarihinde https://ncc.metu.edu.tr/tr/faaliyet-raporlari adresinden erişildi.
Okumus, F., Köseoglu, M. A., Chan, E., Hon, A. ve Avci, U. (2019). How do hotel employees' environmental attitudes and intentions to implement green practices relate to their ecological behavior?. Journal of Hospitality and Tourism Management, 39, 193-200.
Özkaya, B. (2010). İşletmelerin Sosyal Sorumluluk Anlayışının Uzantısı Olarak Yeşil Pazarlama Bağlamında Yeşil Reklamlar. Öneri Dergisi, 9(34), 247-258.
Paris Anlaşması, 21 Kasım 2021 tarihinde https://www.mfa.gov.tr/paris-anlasmasi.tr.mfa adresinden erişildi.
Qdais, H. A., Saadeh, O., Al-Widyan, M., Al-tal, R. ve Abu-Dalo, M. (2019). Environmental sustainability features in large university campuses: Jordan University of Science and Technology (JUST) as a model of green university. International Journal of Sustainability in Higher Education, 20(2), 214-228.
Renewable Energy, 12 Nisan 2021 tarihinde
https://www.nottingham.ac.uk/sustainability/carbonmanagement/renewables.aspx adresinden erişildi.
Saha, M. ve Darnton, G. (2005). Green companies or green con‐panies: Are companies really green, or are they pretending to be?. Business and Society Review, 110(2), 117-157.
Sirmen, L. (1990). Çevre Kanunu’na Göre Çevrenin Kirletilmesinden Doğan Sorumluluk. Ankara Barosu Dergisi, 1, 22-30.
Sustainability (a), 10 Nisan 2021 tarihinde https://sustainability.admin.ox.ac.uk/green-impact adresinden erişildi.
Sustainability (b), 20 Nisan 2021 tarihinde https://www.ucdavis.edu/about/sustainability adresinden erişildi.
Sustainability (c), 1 Mayıs 2021 tarihinde https://www.wur.nl/en/About-WUR/Sustainability.htm adresinden erişildi.
Sürdürülebilir Kampüs Projesi, 10 Mayıs 2021 tarihinde
https://www.ciu.edu.tr/featured/surdurulebilir-kampus-projesi-tr-1 adresinden erişildi.
Sürdürülebilir Peyzaj Anlayışı, 1 Mayıs 2021 tarihinde http://yesilkampus.itu.edu.tr/yesil-kampus/surdurulebilir-peyzaj-anlayisi adresinden erişildi.
1238
Sürdürülebilir Yeşil Kampüs Yönetimi: ODTÜ Kampüsü Uygulaması, 3 Mayıs 2021 tarihinde
https://kampus.metu.edu.tr/bilimsel/surdurulebilir-yesil-kampus-yonetimi-odtu-kampusu-uygulamasi adresinden erişildi.
Talloires Declaration, 21 Kasım 2021 tarihinde http://ulsf.org/talloires-declaration/ adresinden erişildi.
Tam, H. ve Taruna, D. (2016). Green management: Road to sustainability & corporate efficiency. International Journal of Applied Research, 2(1), 586-590.
Turin Decleration, 21 Kasım 2021 tarihinde https://www.iau-hesd.net/sites/default/files/documents/g8torino_declaration.pdf adresinden erişildi.
UC Annual Report on Sustainable Practices, 2019, 18 Mart 2021 tarihinde https://www.ucop.edu/sustainability/sustainability_report_2019_f2.pdf adresinden erişildi.
UC Davis Sustains Its Top GreenMetric Rankings, 21 Nisan 2021 tarihinde https://www.ucdavis.edu/news/uc-davis-sustains-its-top-greenmetric-rankings
adresinden erişildi.
UI GreenMetric Methodology, 5 Kasım 2021 tarihinde
https://greenmetric.ui.ac.id/about/methodology adresinden erişildi.
UI GreenMetric Overall Ranking 2019, 1 Kasım 2021 tarihinde https://greenmetric.ui.ac.id/rankings/overall-rankings-2019 adresinden erişildi.
UI GreenMetric Overall Ranking 2020, 1 Kasım 2021 tarihinde https://greenmetric.ui.ac.id/rankings/overall-rankings-2020 adresinden erişildi.
UI GreenMetric World University Rankings: Background of The Ranking, 20 Ekim 2021 tarihinde https://greenmetric.ui.ac.id/about/welcome adresinden erişildi.
Water, 20 Nisan 2021 tarihinde https://housing.ucdavis.edu/sustainability/water/ adresinden erişildi.
Wright, T. S. (2002). Definitions and frameworks for environmental sustainability in higher education. Higher education policy, 15(2), 105-120.
WUR Annual Report 2018, 18 Mart 2021 tarihinde https://www.wur.nl/en/show/Annual-report-2018.htm adresinden erişildi.
Yeşil Kampüs, 5 Mayıs 2021 tarihinde https://surdurulebilirlik.ozyegin.edu.tr/tr/ozude-surdurulebilirlik/yesil-kampus adresinden erişildi.
Zhou, Y., Shu, C., Jiang, W. ve Gao, S. (2018). Green management, firm innovations, and environmental turbulence. Business Strategy and the Environment, 28(4), 567-581.
Zhu, B., Zhu, C., ve Dewancker, B. (2020). A study of development mode in green campus to realize the sustainable development goals. International Journal of Sustainability in Higher Education, 21(4), 799-818.