Çevreye ilişkin hukuk kuralları, ağırlıklı olarak insan merkezli bir yaklaşımın sonucu olarak ortaya çıkmıştır. İnsanın varlığı dikkate alınarak, mevcut doğal kaynakların korunması, kirlenenlerin iyileştirilmesi ve asıl olarak kirlenmeden önlem alınması ilkesi üzerine kurulmuştur. Bu anlayış hem iç hukukta, hem de uluslararası alanda kendini hissettirmiştir. Ancak bütün iyiniyetli çabalara rağmen, çevre sorunlarının önlenmesinde henüz istenilen sonuca ulaşılamamış, tam tersi küresel çevre sorunları daha da ağırlaşmıştır. Özellikle uluslararası düzeyde devletlere çok esnek bir hareket alanının bırakılması, antlaşmalardan ayrılma olanağının tanınması, çevre sorunlarının çözümünde gönüllülük ilkesinin kurulması gibi nedenler sorunun ağırlaşmasında önemli etkenler olmuşlardır. Sonuçta çevreye ilişkin pek çok hukuksal düzenleme yapılmasına karşın, yine de çevre sorunları katlanarak artmıştır ve artmaya devam etmektedir. Böylece dünya ekolojik bir krizin eşiğine gelmiştir.
Bu bağlamda, çevre hukukunun genel olarak kabul görmesi, büyük ölçüde ulusal devletlerin tutumuna bağlıdır. Çünkü, gerek ulusal mevzuatın, gerekse uluslararası sözleşmelerin yapılması ve ulus üstü egemenliklerin tanınması devletlerin iradesine bırakılmıştır. Çevre hukukunun bütün ülkelerde kabul görmesi, aynı zamanda, zengin gelişmiş ülkelerinin, gelişmekte olan ülkeleri ekonomik ve teknik açıdan
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 10, Aralık 2012 desteklemesine de bağlı bulunmaktadır. Gelişmekte olan ülkeler, nüfuslarını geçindirebilecek ekonomik kaynak yaratamayınca, önce insan ve karın doyurma deyip çevreyi tahrip edebilmektedirler. Bu nedenle, kaynak sıkıntısı içinde bulunan ülkelerin, çevre değerlerini koruyan uluslararası nitelikteki sözleşmeleri, kısa sürede kabul etmeleri güç olabilmektedir. Gelişmekte olan ülkeler, bu tür bağlayıcı uluslararası sözleşmeleri uygulama zorluğu çekmekte; ama, yine de çözüme katılma yoluna gitmektedirler. Zira, günümüz toplumlarının gelecek kaygısı, bugün de olduğu gibi, gelecekte de yaşanılır bir çevreye sahip olma isteği; çevreyi insanlığın ortak varlığı yapmış ve bundan yararlanma hakkını da bir insan hakkı olarak, ama ortak sorumluluğuyla birlikte getirmiştir.
Sonuç olarak, ulusal düzeyde bir çevre hukukunun etkin olabilmesi için, her şeyden önce çevre değerlerinin uluslararası alanda bütün toplumlara ait olarak görülmesi; çevre değerlerinin yok olması halinde, birkaç ülkeyi değil, bütün insanları bir felaketin beklediğinin kabul edilmesi gerekir. Toplumsal alanda çevre bilinci artarsa, çevreye ilişkin düzenlemeler daha kolay kabul görecektir. Belki o zaman, çevrenin yasal açıdan korunması, yerini çevrenin bütünleşik korunmasına bırakacaktır. Her türlü kurum ve kuruluş, çevre hakkının ülkeler arasında giderek daha fazla tanınmasında; ulusal ve uluslararası alanda çevreye ilişkin hukuk kurallarının oluşmasına ve gelişmesine çeşitli düzeylerde katkı sağlamaktadırlar. Ülkemiz de, insan sağlığının ve onurunun gereksinim duyduğu bir ekolojik ortamı kurmak; toprak, hava, su, bitki ve hayvanları, insan müdahalesinden doğan zararlardan korumak ve insandan kaynaklanan zararları ya da dezavantajlı durumları ortadan kaldırmak istiyorsa bunun gereğini yapmalıdır. Uzun dönemde önemli ekonomik ve çevresel maliyetlerle karşılaşmamak için, çevre hukukunun ulusal ve uluslararası alanda çizdiği yol haritasını takip etmek durumundadır.
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 10, Aralık 2012
KAYNAKÇA
Akıncı, M. (1996). Türk çevre hukuku, İzmit: Kocaeli Kitapevi Yayınları.
Algan, N. ve Ayşe K. Dündar (2003). Türkiye’nin çevre konusunda verdiği sözler, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
Aybay, A. (1997). Çevre ve Hukuk, İnsan, Çevre, Toplum, Der: Ruşen Keleş, İmge Yayınları, Ankara, 309–322.
Brundtland, Gro H. (1987), Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future, UN Documents Gathering a Body of Global Agreements, 20 March 1987, Oslo.
Budak, S. (2000). Avrupa Birliği ve Türk Çevre Politikası, İstanbul: Büke Yayınları. Budak, S. (2004). Uluslararası Çevre Düzenlemeleri Bağlamında Politika, Adalet ve
Katılım, Çevre Sorunlarına Çağdaş Yaklaşımlar, Edit. Mehmet C.Marın, U. Yıldırım, İstanbul: Beta Basım.
Çevre Bakanlığı (1995). Çevre Bakanlığı Mevzuatı 3. Cilt, Ankara: Çevre Bakanlığı Yayınları.
Çevre Bakanlığı (2002). Sürdürülebilir Kalkınma Dünya Zirvesi Türkiye Ulusal Raporu, Çevre Bakanlığı Yayınları, Ankara, http://www.cevre.gov.tr/hukuk.html, 10.10.2011.
Çevre ve Orman Bakanlığı (2006). Türkiye Cumhuriyeti AB Entegre Uyum Stratejisi (2007–2023), Ankara: Çevre ve Orman Bakanlığı Yayınları.
DPT (2007). Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007–2013), Çevre Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Yayın No. 2737, Ankara.
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 10, Aralık 2012 Erdoğan, G. (2009). “Çevre Politikalarının Ulusal ve Uluslararası Hukuk Açısından
Değerlendirilmesi ve Çevre Sorunları”, İzmir Barosu Dergisi, Nisan Yıl. 73, Sayı. 2, 2-49.
Ertan, B. (2004). Çevre Hukuku, Çevre Sorunlarına Çağdaş Yaklaşımlar, Edit. Mehmet C.Marın, U. Yıldırım, İstanbul: Beta Basım.
Ertan, B. ve Kıvılcım A. E. (2006). “Avrupa Birliği, Çevre Hukuku ve KKTC”, Journal of Cyprus Studies, Kıbrıs.
Ertürk, H. (1996). Çevre Bilimlerine Giriş, Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayını. Görmez, K. (1997). Çevre Sorunları ve Türkiye, Ankara: Gazi Kitabevi.
Güçlü, S. Berrin (2007). “Kyoto Protokolü ve Türkiye’nin Protokol Karşısında Durumu”, http://www.metalurji.org.tr/dergi/142/d142_4851.pdf, 08.12.2007,
Hamamcı, C. (1983). Çevre ve Hukuk, Fehmi Yavuz’a Armağan, Ankara: AÜ. SBF. Yayınları, 239–250.
Hamamcı, C. (1997). Çevrenin Uluslararası Boyutu, İnsan, Çevre, Toplum, Der: R. Keleş, Ankara: İmge Yayınları, 394–412.
Jardıns, Joseph R. (2006). Çevre Etiği, Çev: Ruşen Keleş, Ankara: İmge Kitabevi. Kaboğlu, İ. (1996). Çevre Hakkı, Ankara: İmge Yayınları.
Kaplan, A. (1997). Küresel Çevre Sorunları ve Politikaları, Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları.
Karaman, Z. Toprak (1998). Çevre Yönetimi ve Politikası, İzmir: Anadolu Matbaası Yayını.
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 10, Aralık 2012 Kaya, Y. ve H. Ertürk (2008). “Uluslararası Çevre Suçlarıyla Mücadele ve Çok Taraflı
Çevre Anlaşmalarının Etkinliği”, Uluslararası Hukuk ve Politika, Cilt 4, No: 15, 85-112.
Kaypak, Ş. (2008). “Çevre Sorunlarının Çözümüne Hukukun Katkısı ve Çevre Hukuku” Çanakkale Kenti Çevre Sorunları Sempozyumu Bildiriler Kitabı 5–6 Haziran 2008, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale, 187-204.
Kaypak, Ş. (2009). Kent ve Çevre Sorunları, Basılmış Ders Notları, Mustafa Kemal Üniversitesi, Hatay.
Keleş, R. (2006). “Çevrenin Uluslararası Boyutları”,
http://www.kusatak.org/attachment.doc., 10.10.2011. Keleş, R. ve C. Hamamcı (1993). Çevrebilim, Ankara: İmge Yayınları. Keleş, R. ve B. Ertan (2002). Çevre Hukukuna Giriş, Ankara: İmge Yayınları.
Kılıç, S. (2001). “Uluslararası Çevre Hukukunun Gelişimi Üzerine Bir İnceleme”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, 131–149.
Kula, E. (1994). Economics of Natural Resources, the Environment and Policies, Chapman and Hall, London.
Mert, H. (2009). “Türk Hukukunda Çevre Suçları”,
http://www.yayin.adalet.gov.tr/15_sayi.htm, 14.10.2009. Özdek, Y. (1993). Çevre Hakkı, Ankara: TODAİE Yayını.
Özlüer, F. (2007). “Sürdürülebilir Kalkınmanın Ekonomi Politiği”, http://www.ekolojistler.org, 24.11.2007.
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 10, Aralık 2012 Pazarcı, H. (1983), Çevre Sorunlarının Uluslararası Boyutları ve Uluslararası Hukuk,
Fehmi Yavuz’a Armağan, Ankara: AÜ. SBF. Yayınları, 201–237. Pazarcı, H. (1989). Uluslararası Hukuk Dersleri, Ankara: AÜ. SBF Yayınları.
Pazarcı, H. (1991). Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Çevre Mevzuatı, Çevre Üzerine, Ankara: Türk Çevre Vakfı Yayınları.
Şahin, Y. (2004). Çevre, Yoksulluk ve Adalet, Çevre Sorunlarına Çağdaş Yaklaşımlar, Edit: Mehmet C.Marın, U. Yıldırım, İstanbul: Beta Basım.
Turgut, N. (2001). Çevre Hukuku, 2. Baskı, Ankara: Savaş Yayınevi.
Türkiye Çevre Vakfı (2001). Avrupa Birliğinde ve Türkiye’de Çevre Mevzuatı, Çevre Vakfı Yayını, Ankara: Önder Matbaası.
Ulueren, M. (2001). “Küresel Isınma BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve Kyoto Protokolü”, Uluslararası Ekonomik Sorunlar Dergisi, Dış İşleri Bakanlığı Yayınları, 3, Eylül 2001, 38–48
Ulusoy, D. Ali (Tarihsiz). “Çevre Kirlenmesinin Oluşmasından Sonraki Aşamada Medeni Hukuk, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku Çözümlerine Genel Bir Bakış”, http://dergiler.ankara.edu.tr//38/299/2804.pdf, 126-142
UNEP (2006). “Guidelines on Compliance With And Enforcement of Multilateral Environmental Agreements”, http://www.unep.org. 12.10.2011.
Ünder, H. (1996). Çevre Felsefesi: Etik ve Metafizik Görüşler, Ankara: Doruk Yayıncılık. Ültanır, Mustafa Ö. (2005). “İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi”,
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 10, Aralık 2012
Ürkmez, T. (2005). “Hukuk ve Çevre”, CEKÜD, E-Dergi,
http://www.cekud.org/site/page.asp?dsy, 12.04.2008.
Ürkmez, T. (2006). “Çevre Hakkı Kavramının Tarihsel Gelişimi”, http://www.cekud.org/site/page.asp?dsy_id=888, 12.04.2008.
Yaşamış, F. D. (1995). Çevre Yönetiminin Temel Araçları, Ankara: İmge Yayınları. Yılmaz, Ş. (2009). “Çevre Suçları”, http://www.ceza-bb.adalet.gov.tr, 15.07.2009 Yıkılmaz, N. (2003). Yeni Dünya Düzeni ve Çevre, İstanbul: Sosyal Araştırmalar Vakfı
Yayınları.
http://www.cevreorman.gov.tr/hukuk.html. http://www.cevrehukuk.org.