Şehirler değişir; hızlı ya da yavaş, her yeni eklenenle yaşadığı kaynaşma süreci şehirleri şekillendirir ve bu en muhafazakar zihniyetin bile karşı koyamayacağı bir gerçektir. Bu çalışmanın yapılış amacı da, şehrin aurasının yok olacağına dair korkular, şehrin geçirdiği değişimlerden duyulan kaygılar değildir; aksine Đstanbul’un aurasının –hem de Benjamin’in deyimiyle auranın yok olduğu bir çağda- sürüp gideceğinin en büyük göstergesinin bu değişimler karşısında şehrin büründüğü haller olduğu düşüncesidir. Her ne kadar plancılar, mimarlar, kentsel tasarımcılar bu değişimi kontrol altına almaya çalışsa da kimi şehirlerde kağıt üzerindeki tasarılara uymayan bir hal vardır: Kerameti kendinden menkul, iktidar yapılarının hedeflerine aykırı bir hal... Đstanbul da bu şehirlerden biridir.
Đstanbul’u anlamak ya da anlatmak için hem şehrin bir parçası olacak kadar yakınlaşmak, hem de şehre yeni gelmiş bir yabancı kadar uzak olmak gerekebilir. Bu çalışma sırasında da şehirle arasındaki mesafe değişen yazarların ele alınmasının sebebi budur. Şehri anlatmak için 19. yüzyılın başlarından beri önce öteki tarif edilmiştir. Öteki, herhangi bir dışsallaştırmanın ürünü olmadığında, şehrin “kendi”si ile kuracağı diyalogda bir başlangıç olarak ele alındığında, mevcut olanı görünür kılarken, eleştirel mesafeyi korumak için kullanıldığında yeri doldurulamaz bir araçtır ve bu tanım çerçevesinde Đstanbul’un büyük ölçüde ötekilerden mürekkep bir şehir olduğu söylenebilir. Ancak çoğu zaman ötekini tarif ederken sahip olunan niyet böyle olmamıştır; ötekileştirmenin tuzağına düşerek, kimi zaman bilinçli kimi zaman kasıtsız bir dışsallaştırmanın sonucu olarak ortaya çıkan öteki, şehirdeki her türlü olumsuzluğun müsebbibi sayılmış, şehrin aurasının bir parçası olduğu gerçeği planlamacılar ve iktidar için doğal olarak edebiyatçıların zihinlerinde olduğundan farklı tezahür etmiştir. Şehri içinde barındırdıkları ile, öncesinde biriktirdiği kültür ve gelenekle ve üzerine yeni eklenen modernlikle bir bütün olarak görerek, müdahale edilmesi gereken yerlere dozu aşmamış bir organizasyon yetisi ile yapılması gereken müdahalelerle yetinmeyen yöneticiler, hep daha büyük değişimleri planlayarak
Đstanbul’u hayallerindeki “pırlanta”ya dönüştürmenin düşlerini kurmuşlardır. Nerval’le başlayan, Tanpınar ve Yahya Kemal’le devam eden ve Orhan Pamuk’la uluslararasılaşan “hüzünlü Đstanbul” imgesi –öteki’nden bağımsız tarif edilemeyen-, yöneticilerin hayallerindeki Đstanbul ile çoğu zaman kesişmemiştir.
Cumhuriyetin kurulması ile birlikte Đstanbul, “Ankara’nın ötekisi” konumuna getirilmiştir. Şehrin beş yüzyıldır sahip olduğu imparatorluk başkenti imgesidir yeni
öteki; ancak onu da yok etmek mümkün değildir. Oysa şehri yeni bir ideolojik
söylemle Türkleştirmenin mümkün olabileceğine inanılır. Şehirdeki pitoreskin nerede saklı olduğunu iyi bilen Tanpınar ve Yahya Kemal’in bile bu ötekileştirmeden ve hatta yer yer tehlikeli sularda gezinen bir milliyetçilikten muzdarip oldukları anlar vardır; ancak yine de satır aralarında ötekine duyulan ilginin, şefkatin ve hatta özlemin ipuçları yakalanır. Çok partili döneme geçilmesi ile birlikte şehirde yeniden hummalı bir imar hareketi başlar. Bu sefer iktidarın haritadan silmek istediği öteki,
harabedir. Pierre Loti (ve Ruskin) “elbette harabeyi sevecektir”, ancak yönetimin
harabeye olan nefreti ile birlikte araya kaynayan onlarca irili ufaklı tarihi dokuya sahip mahalle, surların bir kısmı ve önemli anıt niteliği taşıyan eser de yıkılıvermiştir. 1980’lerde çoğalan gecekondu mahalleleri günümüze gelindiğinde apartmanlardan oluşan mahallelere dönüşür ve çoğu mahalle TOKĐ eliyle yeniden inşa edilerek, şehrin çeperlerinde yaratılan yeni kent imgesinin parçaları haline gelir.
Bu çalışma ötekini fetişleştirmeden, şehrin farklı dönemlerde oluşan imgelerindeki rolünü, edebi metinlerde anlatılan, kimi zaman arka fon kimi zaman romanda bir şahıs olan Đstanbul ile araştırmayı amaçlamıştır. Her şehrin kendine has bir hali vardır. “Đstanbul’a müdahale ederken, kendi haline bırakmak ya da dozunu aşmış bir kontrol hırsıyla karış karış elden geçirmek kadar marjinal olmayan çözüm alternatifleri olabilir mi?” sorusunu sorabilmek için bir giriş oluşturmak istenmiştir.
Şehir, ne denli güçlü bir dönüştürücü ile karşılasırsa karşılaşsın, yeni ötekiler üretiyor ve aurası değişiyor. Benjamin’in dediği gibi “ne kadar yaklaşırsak yaklaşalım” şehre uzak kalıyoruz. Bitirirken son sözü Tanpınar’a verelim: "Đstanbul işte budur. Nereye bakarsak bakalım, hangi ufuklara hasret çekersek çekelim, biz Đstanbul'un arasında ve Đstanbul'da ve Đstanbul'la göreceğiz. Şiirden sanattan muaşeretten dine kadar her şeyde Đstanbul’un payı vardır. O bizim hakiki ruh mimarımızdır.”
KAYNAKLAR
Anonim, 1998. Đstanbul’un Kitabı, Neşriyat ve Turizm Müdürlüğü, Đstanbul. Altan, Ç., Güler, A., 2006. Al Đşte Đstanbul, Yapı Kredi Yayınları, Đstanbul. Arkan, Ö., 1989. Beyoğlu, Kısa geçmişi, Argosu, Đletişim, Đstanbul.
Benjamin, W., 1985. The Work of Art in The Age of Mechanical Reproduction, in
Illuminations, Schocken Books, New York.
Berman, M., 2002. Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor, Đletişim, Đstanbul. Birsel, S., 1983, Đstanbul-Paris, Salih Toraman Matbaası, Ankara.
Beyatlı, Y.K., 1977. Türk Đstanbul, Đstanbul, Binbir Direk Yayınları, Đstanbul. Bozdoğan, S., 2002. Modernizm ve Ulusun Đnşası, Metis, Đstanbul.
Crawford, M., Speaks, M., 2005. Everyday Urbanism, in Michigan Debates on Urbanism volume 1, The University of Michigan, Michigan.
De Amicis, E., 1993. Đstanbul, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
Deleuze, G., 1998. Entelektüeller ve Güç, Cogito, Kent ve Kültürü, 8, 135-138. Doğusan, G., 2004. Đstanbul’un “Đmar”ı :1956-1960, Yüksek Lisans Tezi, ĐTÜ Fen
Bilimleri Enstitüsü, Đstanbul.
Dirlik, A., 2005. Postkolonyal Aura, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, Đstanbul. Faroqhi, S., 1998. Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam, Tarih Vakfı Yurt Yayınları,
Đstanbul.
Gürbilek, N., 1991. Sunuş, Walter Benjamin 1892-1940, s. 7-38, Metis, Đstanbul. Hubbard, P., 2006. City, Routledge, Oxon.
Đleri, S., 1989. Đstanbul Yalnızlığı, Đstanbul Kütüphanesi, Đstanbul.
Illich, I., 1986. the Dirt of Cities, the Aura of Cities, the Smell of the Dead, Utopia of an Odorless City from H2O and the Waters of Forgetfulness, Marion Boyars, London.
Đnsel, A., 1990. Türkiye Toplumunun Bunalımı, Birikim Yayınları, Đstanbul.
Kelbaugh, D., 2000. Three Paradigms: New Ubanism, Everyday Urbanism, Post
Urbanism, "The Essential Common Place", University of Washington
Press.
Koolhaas, R., 2005. Lagos Wide & Close an Interactive Journey into an Exploding
City, Submarine.
Koolhaas, R., Mau B., 1998. Singapore Songlines, in S,M,L,XL, pp. 1011-1088 Monacelli Press, New York.
Kaptan, Ö., 1988. Beyoğlu, Kısa geçmişi, Argosu, Đletişim, Đstanbul. Lefebvre, H., 1991. The Production of Space, Blackwell, Cambridge.
Meryem, H., 2008. Đnsan Kısım Kısım Yer Damar Damar, Đletişim, Đstanbul.
Maki, F., 1964. Investigations in Collective Form, Washington University School of Architecture, St.Louise.
Munari, B., Eames, C.,R., Guixe, M., Bey, J., 2005. Bright Minds, Beautiful Ideas, Eds. Annink, E. & Schwartz, I., BIS Publishers, Amsterdam.
Nandy, A., 1985. Traditions, Tyranny and Utopias: Essays in the Politics of Awareness, Oxford University Press, Delhi.
Pamuk, O., 2003. Đstanbul, Hatıralar ve Şehir, Yapı Kredi Yayınları, Đstanbul. Pamuk, O., 1990. Kara Kitap, Can Yayınları, Đstanbul.
Pamuk, O., 2008. Masumiyet Müzesi, Đletişim Yayınları, Đstanbul.
Pletsch, C., 1981. The Three Worlds or the Division of Social Scientific Labor, circa 1950-1975”, Comparative Studies in Society and History, 23, 565- 590.
Ruskin, J., 1968. Seven Lamps of Architecture, Da Capo Press, New York. Safa, P., 2005. Fatih-Harbiye, Alkım, Đstanbul.
Said, E., 2006. Şarkiyatçılık, Metis Yayınları, Đstanbul.
Tanju, B., 1999. 1908-1946 Türkiye Mimarlığının Kavramsal Çerçevesi, Doktora
Tezi, ĐTÜ Müh. Mim. Fakültesi, Đstanbul.
Tanju, B., 2007. Tereddüd ve Tekerrür, Akın Nalça, Đstanbul.
Tanpınar, A., 1988. Đstanbul, Beş Şehir, MEGSB Yayınları, Đstanbul.
Tanpınar, A., 1977, Đstanbul'un Mevsimleri ve Sanatlarımız, Đstanbul, Binbirdirek Yayınları, Đstanbul.
Tanpınar, A., Bilinmiyor. Huzur, Tercüman Kitapçılık, Bilinmiyor. Tekin, L., 2003. Berci Kristin Çöp Masalları, Everest Yayınları, Đstanbul.
Yerasimos, S., 1992. Tanzimat’ın Kent Reformları Üzerine, Modernleşme Sürecinde
Osmanlı Kentleri, s.1-18, Tarih Vakfı, Đstanbul.
Radikal Gazetesi, 6 Eylül 2008
URL-1 : <www.hdb.gov.sg>, Ağustos 2008
URL-2: <www.toki.gov.tr>, Mayıs 2008
URL-3:<www.arkitera.com/s149-gunumuzun-yildiz-mimarlari-hasta-otistik-ve-
ÖZGEÇMĐŞ
1983 yılında Bursa’da doğdum. 2001 yılında Đzmir Bornova Anadolu Lisesi’nden, 2005 yılında ĐTÜ Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü’nden mezun olduktan sonra yurt içi ve yurt dışında çeşitli ofislerde çalıştım. 2006 yılında ĐTÜ Mimarlık Fakültesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimari Tasarım Yüksek Lisans Programı’na başladım.