Lozan anlaĢmasıyla resmileĢen mübadele söylentileri her iki ülke insanlarında kaygıyla karĢılandı. Doğum büyüdükleri „Ata‟ topraklarından kopartılan aileler aynı zamanda geçmiĢlerinden, komĢularından, çocukluklarından, anıların dan da kopartılmıĢ oldular. YerleĢtirildikleri coğrafyalara uyum sorunu yaĢadılar farklı topraklar beraberinde farklı yaĢam biçimlerini de getirdi. Ait olamadıkları yerlerde hiçbir zaman aidetlik duygusunu yaĢayamadılar ve hep bir gün geri dönme umuduyla hayatlarını kaybettiler. YaĢanan anılar iletiĢimsel bellek vasıtasıyla sonraki nesillere aktarılırken, travmaları da post bellek aracılıyla aktarıldı. Ġkinci, üçüncü hatta dördüncü kuĢak mübadiller bugün, yaĢananları kendileri yaĢamıĢçasına hisseder, hüzünlenirler. Mübadele ve mübadillerle ilgili müzeler, kitaplar, belgeseller ve filmler gibi birçok veriler teknolojik aygıtlar vasıtasıyla kitlelere aktarılmıĢtır bu aktarım bireyler üzerinde yapay bir bellek oluĢumuna sebep olmaktadır. Alison Landsberg bu yapay oluĢumu Protez Bellek olarak isimlendirmiĢtir. Mübadele dönemi ve sonrasını el alan çok fazla sinema örneği bulunmamaktadır. Bu tez kapsamında ele alınan film örneklerinden ikisi sahip mübadil torunlarına aittir. Ġlki 2000 yılı sonrasında, Çağan Irmak‟ın yazıp yönettiği „Dedemin Ġnsanları‟ filmi ile Nurdan Tümbek‟in yazıp yönettiği „Ġki yaka Yarım AĢk‟ filmidir. Mübadil torunu olan Çağan Irmak, Dedesinin mübadele öncesi ve mübadele sırasında yaĢadığı anıları da içeren hikâyede asıl olan mübadele sonrasında dedesiyle birlikte yaĢadıklarıdır. Filmde, Ozan karakterine ĠletiĢimsel Bellek aracılıyla aktarılan hikâyeler Post Bellek iĢlevi görmektedir. ArkadaĢları tarafından dıĢlanması da Ozan karakterinde ayrıca bir travmaya sebep olurken çevresine karĢı gösterdiği agrasif tutumun kaynağını oluĢturmaktadır. Nurdan Tümbek Tekeoğlu‟nun Ġki yaka yarım AĢk filmi ise mübadele sonrası yaĢanan hüzünlü bir aĢk hikâyesini konu alır. Her iki yönetmen de ailelerinin anı aktarımları kendilerinin Post Belleğe sahip olmasını sağlamıĢtır. Elektronik aygıtlar vasıtasıyla biriktirdikleri görsel veriler, yönetmenlerin anı depolarında Protez Bellek olarak iĢlevi görürken yönetmenlerin eserleri sinema ve televizyonda gösterime girmiĢ olması sebebiyle izleyici üzerinde Protez Bellek iĢlevi görmüĢtür. Sinema, bu tip tarihsel olayların izleyiciye aktarılmasında etkili bir araç
96
olmuĢtur. Bireylerin duyularına direkt temasıyla ilgili olan bu aktarım, Bergson‟a göre, teknolojik belleklerin artıĢı empati anlayıĢa olanak sağlamıĢtır. DüĢ yolculuğu yönetmenin sinema düĢüdür aslında. Dördüncü kuĢak mübadil üzerinden anlattığı mübadele hikâyesinin yolculuğu, yönetmenin düĢ yolculuğudur. Kahramanı bu düĢ yolculuğuna çıkarırken, hikâye içerisinde yer alan video animasyonlarda ki anlatıları, anı deposunda saklayan Nico‟nun hayali üzerinden izleyiciye aktarmıĢtır. Yönetmen kendi düĢünü Nico üzerinden anlatırken, Nico‟nun hayalleriyle, izleyiciyi bir düĢ yolculuğuna çıkarmak istemiĢtir. Nico‟nun anımsadıkları, gördüğü siyah beyaz fotoğraflar, Nico‟nun yaĢamadığı, yalnızca teknolojik aygıtlar vasıtasıyla alımladığı görüntülerdir. Bu görsel belleğe ait olan veriler, metaforlarla bir araya gelerek, izleyiciye o dönemde yaĢanılan zorluklar da aktarılmak istenmiĢtir. DüĢ yolculuğu filmi bağlamında sinemanın kendisi, mübadele hikayeleri ve mübadele filmlerinin protez bellek oluĢturması konusu incelenmiĢ olup, bu tez kapsamında ele alınan baĢlıklarla açıklanması hedeflenmiĢtir.
KAYNAKÇA
Ağanoğlu H.Yıldırım. (2017).Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanların Maküs Talihi:
Göç, (syf.33). Ġstanbul: Ġz Yayıncılık.
Adıgüzel Y. (2018) . Göç Sosyolojisi. (syf.5). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim DanıĢmanlık Tic.Ltd. ġti,
Assmann, J. (2015). Kültürel Bellek. Ġstanbul: Ayrıntı Yayınları.
P. Boyer, & J. V. Wertsch (Ed.). (2015). Bellek Bugün İçindir-Öyleyse Anılar Neye
Yarar? içinde, Zihinde ve Kültürde Bellek (s. 6). Ġstanbul: ĠĢ Bankası Kültür
Yayınları.
Çoban, Ġ. (2018). Popüler Türk Sinemasında Kültürel Göstergeler Kullanımı Protez
Bellek Yaratır mı? "Babam ve Oğlum" ve "Dedemin İnsanları" Film Örneği. (P.
S. Yıldız, Dü.) Ġstanbul: Maltepe Üniversitesi Sinema Saatta Yeterlilik Programı ÇağdaĢ Türk Sineması Anlatısı Dersi kapsamında hazırlanmıĢ makale.
Hirsch, M. (2008). The Generation of Postmemory. Poetics Today. 29(1). 103- 128.EriĢim adresi:https://read.dukeupress.edu/poetics- today/article/29/1/103/20954/The-Generation-of-Postmemory
Kutbay, D.(2016). Karşılıklı Ötekileştirmeye Bir Yolculuk: “Otobüs” Filmi. EriĢim adresi: https://www.sosyalbilimler.org/karsilikli-otekilestirmeye-bir-yolculuk- otobus-filmi/
Lansberg, A. (2003). Prosthetic Memory: the ethics of memory in an age of mass
culture. aktaran: Senem Duruel Erkılıç, Türk Sinemasında Tarih ve Bellek,
Ankara: De Ki, 2014, s.64. aktaran: Ġrem Çoban, Popüler Türk Sinemasında
Kültürel Göstergeler Kullanımı Protez Bellek Yaratır mı? "Babam ve Oğlum" ve "Dedemin İnsanları" Filmleri Örneği.
Lansberg, A. (2004). Prosthetic Memory: The Transformation Of American
Remembrance In The Age of Mass Culture. New York:Columbia University
Press. EriĢim adresi:
https://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:kAL9MUJcpFQJ:schola r.google.com/+Prosthetic+memory:+the+ethics+and+politics+of+memory+in+a n+age+of+mass+culture.&hl=tr&as_sdt=0,5&as_vis=1
Öztürk, Ö. (2018.17 Mart). kukeri-karakoncolos-krampus-kurent-nedir. (Blog Yazısı) EriĢim adresi: http://ozhanozturk.com/2018/03/17/kukeri-karakoncolos- krampus-kurent-nedir/
Z. Özarslan. (Ed.).(2015) Sinema Kuramları 1,Beyaz Perdeyi Aydınlatan Kuramlar. Ġstanbul, Topkapı: Su Yayınevi.
98
Susam, A. (2015). Toplumsal Bellek ve Sinema. Ġstanbul. Cağaloğlu: Ayrıntı Yayınları. ġiĢmanoğlu ġimĢek. ġ.(2018). Türkçe ve Yunanca Kaynaklarda Karakoncolos/
Kalikancaros İnancı. Milli Folklor. 30(120). 184-197.EriĢim adresi:
https://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=120&Sayfa=184
Turan, A. (2020). Türk Canavarları Sözlüğü (Ġstiklal Matbaacılı Dağıtım b.). Ġstanbul, Beyoğlu: Gerekli Kitaplar Yayıncılık LTD.ġTĠ.
Ulusal, D. & Doğan. M. C. (2018). Sinemada Protez Belleğin Oluşumu: “Border Cafe”
Filmi Üzerinden Bir İnceleme". Uluslararası Sosyal AraĢtırmalar Dergisi,
11(61), 1039-
1053.EriĢimadresi:https://www.sosyalarastirmalar.com/cilt11/sayi61_pdf/6iksisa t_kamu_isletme_turizm/ulusal_dilek.pdf
Yalçın M.G., (2017). Göç Psikolojisi. (syf.58). pharmakon yayınevi. Ankara
Ġnternet Kaynakları
93 Harbi. (2020, 27 Mart). Wikipedia, Özgür Ansiklopedi içinde. 3 Nisan 2020 tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/93_Harbi adresinden eriĢildi.
Ġki Yaka Yarım AĢk. (2020,30 Nisan). Ġstanbul Geçeği, Sosyal Medya içinde. 30 Nisan 2020 tarihinde https://www.istanbulgercegi.com/arsiv/nurdan-tumbek-tekeoglu adresinden eriĢildi.
Rembetiko. (2020.30 Nisan ). Wikipedia, Özgür Ansiklopedi içinde. 30 Nisan 2020 tarihinde https://en.wikipedia.org/wiki/Rebetiko adresinden eriĢildi.
Deniz KUTBAY. (2020. 07 Mayıs). Sosyal Bilimler Akademi, Kitap ve Dergi içinde 07 Mayıs 2020 tarihinde https://www.sosyalbilimler.org/karsilikli-otekilestirmeye-bir- yolculuk-otobus-filmi/ adresinden eriĢildi.
Prosthetic memory: the ethics and politics of memory in an age of mass culture. (2020.13 Mayıs) Google Akademik Arama, Akademik Makale içinde 13 Mayıs 2020 tarihinde
https://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:kAL9MUJcpFQJ:scholar.googl e.com/+Prosthetic+memory:+the+ethics+and+politics+of+memory+in+an+age+of+mas s+culture.&hl=tr&as_sdt=0,5&as_vis=1 adresinden eriĢildi.
Dedemin Ġnsanları (2020.14 Haziran). Wikipedia Özgür Ansiklopedi içinde. 14Haziran 2020 tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/Dedemin_%C4%B0nsanlar%C4%B1 adresinden eriĢildi.
99 Görsel Kaynak
2 Yaka Yarım AĢk. 30 Nisan 2020 tarihinde https://www.imdb.com/title/tt12089012/ adresinden eriĢildi.
Rembetiko. 30 Nisan 2020 tarihinde http://www.sinematurk.com/film/19931-rembetiko adresinden eriĢildi.
Dedemin Ġnsanları (2020.14 Haziran). Wikipedia Özgür Ansiklopedi içinde. 14Haziran 2020 tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/Dedemin_%C4%B0nsanlar%C4%B1 adresinden eriĢildi.
Rembetiko (2020.15 Ağustos).YouTube sitesi içinde. 15 Ağustos 2020 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=GZXSjtZ0P1I adresinden eriĢildi.