Kültürel miras ürünlerinin yönetimi birden çok alanla bağlantılı karar verme ve uygulama süreçlerini içermektedir. Bu noktada, bellek kurumları yasal ve idari düzenlemeler, kurumsal politikalar, teknolojik gelişmeler ve kullanıcı beklentileri doğrultusunda girişimlerde bulunmaktadır. Bu girişimler içerisinde kültürel miras ürünlerinin dijital ortama aktarılması ve bu ürünlerin dijital ortamda kalıcılığının sağlanması önemli bir yer tutmaktadır. Dijitalleştirme ve dijital koruma uygulamaları olarak adlandırılan bu işlemler, kültürel bellek kurumlarının toplumsal boyutta amaçlarını gerçekleştirmelerine yardımcı olmaktadır. Ancak, bu işlemlerin gerçekleştirilmesinde birçok sorun yaşanabilmekte, kurumlar mali ve idari açıdan çeşitli zorluklarla karşılaşabilmektedirler. Özellikle, bazı kültürel miras ürünlerinin doğası gereği bir daha kullanılamama riskinin bulunması, dijitalleştirme ve dijital koruma uygulamalarının dikkatli bir şekilde gerçekleştirilmesini gerektirmektedir. Bu çerçevede dijitalleştirme ve dijital koruma
uygulamalarının önceden planlanması, kültürel bellek kurumlarının ilgili süreçleri daha etkin yönetmelerini sağlayabilir.
Türkiye’de kültürel bellek kurumlarının dijitalleştirme ve dijital koruma uygulamalarına yönelik 14 kurumda gerçekleştirilen anketle elde edilen verilere göre, kurumların karar verme ve planlama süreçlerinde kurum çalışanlarının görüşlerinin önemli bir etkisi vardır. Altyapıyla ilgili konularda ve otomasyon sistemi alımında ise kurum dışı uzman görüşü, benzer uygulamaların analizi gibi kurum dışı kaynaklara başvurulduğu görülmektedir.
Dijitalleştirme ve dijital koruma uygulamalarına yönelik ihtiyaçların ilk ortaya çıkış yılı 1997’dir. Ancak, kurumların günümüzde de dijitalleştirme uygulamalarında bulunmaları ve konuyla ilgili devam eden projelerinin olması, dijitalleştirme ve dijital koruma uygulamalarının süreklilik gösteren uygulamalar olduğunu gösteren sonuçlar olarak değerlendirilebilir. Bu sonuçlar ayrıca, kurumların dijitalleştirme ve dijital koruma uygulamalarında deneyim olarak da farklı düzeylerde olduklarını yansıtmaktadır.
Araştırma sonuçları dijitalleştirme ve dijital koruma uygulamalarına yönelik politika belgelerinin süreçlerle ilgili ihtiyaç duyulan belgeler olduğunu ortaya koymaktadır. Sonuçlar ayrıca, mali kaynaklar açısından bazı kurumların dijitalleştirme ve dijital koruma uygulamalarına sürekli kaynak ayırdıklarını gösterirken, bazı kurumların ise ihtiyaç halinde kaynak ayırdıklarını göstermektedir. Bu çerçevede araştırma, bazı kurumların konuyu mali açıdan sürdürülebilir görmediklerini ortaya koymaktadır.
Dijitalleştirme uygulamasının önemli adımlarından biri olan seçim ve ayıklama sürecinde bazı kurumların herhangi bir seçim ve ayıklama sürecine girmemesi veya bu uygulamaların doğrudan hizmet alımında bulunulan kuruma bırakılması bu kurumlarda dijitalleştirme uygulamalarının bir tarama süreci olarak algılandığını göstermektedir. Araştırmadaki bazı kurumlarda dijitalleştirme ve dijital koruma uygulamalarından sorumlu birimlerin kurulması ise, kurumsal yaklaşımlar açısından konuyla ilgili süreklilik yaklaşımı taşıyan girişimlerin de olduğunu ortaya koymaktadır.
Kurumlardaki dijitalleştirme ve dijital koruma uygulamalarına yönelik eğitimlerde proje odaklı eğitim faaliyetleri öne çıkmaktadır. Bu doğrultuda bazı kurumlarda belirli dönemlerde eğitimler uygulanarak personelin konuyla ilgili bilgi ve beceri düzeylerinin artırılması hedeflenmektedir. Ancak, bazı kurumlarda sadece proje kapsamındaki iş süreçlerinin yürütülmesine, bir başka deyişle, dönemlik ihtiyaca yönelik eğitimler düzenlenmektedir. Bu durum, önceki sonuçlara benzer şekilde kurumlarda dijitalleştirme ve dijital koruma süreçlerinin sürdürülebilir olarak algılanmadığını yansıtmaktadır.
Kültürel bellek kurumlarının dijitalleştirme ve dijital koruma uygulamalarında telif haklarıyla ilgili sonuçlar, bu konunun kurumların dijitalleştirme uygulamasında kullanacakları kaynakların seçiminde önemli bir etkisinin olduğunu göstermektedir.
Bunun yanı sıra sonuçlar, kurumların telif hakkı uygulaması olarak ücret ödeme, izin alma ile yasal ve idari düzenlemeler doğrultusunda hareket ettiklerini göstermektedir. Diğer taraftan araştırmada dijital kaynaklara yönelik tanımlama alanlarında kullanım haklarıyla ilgili yönlendirmelere yer verilmesi yolunun çok fazla tercih edilmediği ortaya çıkmıştır. Ancak kullanım haklarıyla ilgili bildirimlerin bibliyografik künye bazında verilmesi uluslararası platformlar tarafından istenen bir gerekliliktir.
Dijitalleştirme ve dijital koruma uygulamalarında kurumların hazırladıkları teknik yönergelerin içeriğine yönelik sonuçlar mobil platformlarla uyumluluk, yazılımlar ve harmanlama/karşılıklı işlerlik protokolleriyle ilgili konuların daha az ele alındığını göstermiştir. Bu durum kültürel bellek kurumlarının dijital kültürel miras ürünlerinin erişilebilirliği ve görünürlüğüyle ilgili konularda iyileştirmelere ihtiyaç duyduğunu göstermektedir. Sonuçlar ayrıca dijital ortama aktarılan materyallerin tanımlanması süreçlerinde dijitalleştirme uygulamalarıyla bütünleşik bir işleyişte olmayan kurumların olduğunu da ortaya koymaktadır.
Sonuçlara göre kültürel bellek kurumlarının dijital kaynakların erişim yönetimi uygulamalarında birden çok unsurun etkisi bulunmaktadır. Bu uygulamalar kurumdan kuruma değiştiği gibi kurum içerisinde koleksiyon bazında da değişiklik gösterebilmektedir. Uygulamalardaki bu farklılıklara paydaşlarla ilişkiler, kurum içi düzenlemeler, dijitalleştirme projesinin amaç ve kapsamı gibi unsurlar neden olabilmektedir.
Kültürel bellek kurumlarında sürdürülebilirlik kapsamında yer alan ilk bileşen uzun süreli koruma uygulamalarıdır. Bu kapsamda kurumların kaynakların orijinallerini kullandırma uygulamaları farklılık göstermektedir. Bazı kurumlar izinli ya da doğrudan kullanıma izin verirken, bazı kurumlar ise orijinal kaynağı kullanıma sunmamaktadır. Bununla birlikte, kurumlar genellikle birden fazla amaca yönelik kopya üretmekte ancak dijital koruma tekniklerini kullanmamaktadır. Bu nedenle de dijital bilginin kaybolması gibi sorunlarla karşılaşılmaktadır.
Yaygınlaştırma, iş birliği ve tanıtım faaliyetlerinde ise kurumların iş birliklerinin hizmet alımı ve Europeana gibi platformlara kayıt aktarımı şeklinde geliştiği anlaşılmaktadır. Erişilebilirlikle ilgili bir adım olarak değerlendirilebilecek Europeana platformuna Türkiye’den sadece üç kurumun kayıt aktardığı bilinmektedir. Ancak bazı kurumlardan aktarılan kayıtların yalnızca tanımlama bilgileri Europeana’da yer almakta, kayıtlara ulaşmayı sağlayacak bağlantılar çalışmamakta ve küçük görseller görüntülenememektedir. Bu doğrultuda tanımlama kalitesinde ve teknik konularda eksikliklerin olduğu anlaşılmaktadır.
Bu bölümde verilen sonuçlardan hareketle çalışmanın “Türkiye’de kültürel mirasın dijitalleştirilmesine büyük ölçekte katkı sağlamış ve yayımlanmış bilgi politikası belgeleri olarak da kabul edilen strateji ve eylem planlarında, kültürel miras ürünlerinin yönetimi
kapsamında sorumluluğu olduğu ifade edilen kurumlara bağlı bellek kurumlarındaki dijitalleştirme ve dijital koruma uygulamalarında zaman zaman sürdürülebilirlik gösterecek yaklaşımların dışına çıkılmaktadır” şeklindeki hipotezi doğrulanmıştır.
Çalışmada elde edilen sonuçlar çerçevesinde Türkiye’de kültürel bellek kurumlarının dijitalleştirme ve dijital koruma uygulamalarına yönelik geliştirilen öneriler aşağıda sıralanmıştır:
§ Öncelikle kurumlar dijitalleştirme ve dijital koruma politikası modelindeki bölümleri ve bileşenleri de kapsayan yazılı bir politika geliştirmeli ve bu politikayı belirli zaman aralıklarında gözden geçirmelidir. Geliştirilen bu politika kurumdaki diğer ilgili olabilecek politikalarla ilişkilendirilmelidir.
§ Kültürel bellek kurumlarında kültürel miras ürünlerinin korunmasının ve erişilebilirliğinin etkinliği için dijitalleştirme ve dijital koruma uygulamaları kullanıcı merkezli ve sürdürülebilir bir yaklaşımla yürütülmelidir. Politikaların oluşturulmasında da bu yaklaşım göz önüne alınmalıdır.
§ Dijitalleştirme ve dijital koruma uygulamaları bütünsel bir bakış açısıyla planlanmalı, kurumun tüm birimleriyle birlikte yasal düzenlemelere uygun kurum kültürü ve kimliğini temsil edecek yaklaşımlarda bulunulmalıdır.
§ Politika belgeleri uygulamalara temel oluşturan belgeler olarak görülmeli ve dijitalleştirme ve dijital korumaya yönelik uygulamalar politika belgesine göre belirlenmelidir.
§ Kültürel bellek kurumları diğer politikalarla birlikte benimsedikleri ilkeleri ve uygulamaları web sayfaları gibi platformlarda yayınlayarak hizmet verdikleri her konuyla ilgili yaklaşımlarını kullanıcılarıyla paylaşmalıdır.
Kültürel bellek kurumlarında dijitalleştirme ve dijital koruma uygulamalarına yönelik politikaların yapılandırılması bu süreçlerde sorun yaşanmayacağı anlamına gelmemektedir. Ancak belirli bir politikaya göre hareket edilmesinin daha az sorun yaşanmasını ve kurumsallaşmayı sağlayacağını göz önünde bulundurmak gerekir.
Kaynakça
III. Milli Arşiv Şûrası. (2017). komisyon raporları. http://kultursurasi.kulturturizm.gov.tr/TR,175968/ komisyon-raporlari.html adresinden erişildi.
Assmann, J. (1992) Das kulturelle Gedächtnis: Schrift, Erinnerung und politische ıdentität in frühen Hochkulturen. München: Beck
Assmann, J. (2008). Communicative and cultural memory. A. Erll ve A. Nünning (Eds) Cultural Memory Studies: an ınternational and ınterdisciplinary Handbook içinde (s.109-118). Berlin: Walter de Gruyter. http://archiv.ub.uni-heidelberg.de/propylaeumdok/1774/1/Assmann_ Communicative_and_cultural_memory_2008.pdf adresinden erişildi.
Assmann, J. ve Czaplicka, J. (1995). Collective memory and cultural identity. New German Critique, 65, 125-133.
Astle, P. J. ve Muir, A. (2002). Digitization and preservation in public libraries and archives. Journal of librarianship and ınformation Science, 34(2), 67-79.
Atılgan, D. (2001). Yazma eserlerin bilgisayar ortamına aktarılması ve hizmete sunulması: DTCF Kütüphanesi deneyimi. E. Özarslan (Haz.) Prof. Dr. Necmeddin Sefercioğlu armağanı içinde (s.155- 159). Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi.
Atılgan, E. (2015). Örnekleme yöntemleri. http://emreatilgan.com/wp-content/uploads/2015/02/ Ders6-%C3%96rnekleme-Y%C3%B6ntemleri.pdf adresinden erişildi.
Beagrie, N. (2004). The Continuing access and digital preservation strategy for the UK Joint Information Systems Committee (Jisc). D-lib Magazine, 10(7/8). http://www.dlib.org/dlib/ july04/beagrie/07beagrie.html adresinden erişildi.
Bašić, J., Hasenay, D. ve Krtalić, M. (2010, 25-27 Ocak). What is worth of digitizing: The selection criteria. BOBCaTSSS 2010 Conference: Bridging the digital divide: libraries providing access for all? konferansında sunulan bildiri. Parma: Universita degli Studi di Parma. http://dspace-unipr. cineca.it/handle/1889/1283?mode=full adresinden erişildi.
Bikmen, N. (2013). Collective memory as identity content after ethnic conflict: An exploratory study. Peace and Conflict: Journal of Peace Psychology 19(1), 23-33. doi: 10.1037/a0031472
Bilgi kaynaklarının sayısallaştırılmasında standartlar ve işbirliği çalıştayı. (2010). http://www. istanbulkutuphaneci.org/sites/default/files/SONUC_BILDIRGESI.pdf adresinden erişildi. Chapman, S. (2000). Considerations for project management. M. Sitts (Yay. Haz.), Handbook for
digital projects: a management tool for preservation and access içinde Andover: Northeast Document Conservation Center. http://www.nedcc.org/assets /media/documents/dman.pdf adresinden erişildi.
Consultative Committee for Space Data Systems. (2012). Reference Model for Open archival ınformation System (OaıS). Washington, DC: CCSDS Secretariat
Çakmak, T. (2016). Türkiye’de kültürel bellek kurumlarında dijitalleştirme ve dijital koruma politikaları: Bir model önerisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Çakmak, T. ve Yılmaz, B. (2012a). Türkiye’de kültürel bellek kurumlarındaki dijitalleştirme çalışmalarının düşünce özgürlüğü bağlamında değerlendirilmesi. Bilgi Dünyası,13(2), 418-436. http://bd.org.tr/index.php/bd/article/view/77/73 adresinden erişildi.
Çakmak, T. ve Yılmaz, B. (2012b). Overview of the digitization policies in cultural memory institutions in Turkey. S. Kurbanoğlu, Y. Tonta, U. Al, P. Lepon Erdoğan, N. Özenç Uçak (Yay. Haz.). E-Bilim ve Bilgi Yönetimi: 3. Uluslararası Değişen Dünyada Bilgi Yönetimi Sempozyumu bildiriler içinde (s. 146-154). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü.
Dağıstan Özdemir, M. Z. (2005). Türkiye’de kültürel mirasın korunmasına kısa bir bakış. Planlama, 1, 20-25. http://www.spo.org.tr/resimler/ekler/f468c873a32bb06_ek.pdf adresinden erişildi. Dalbello, M. (2004). Institutional shaping of cultural memory: Digital library as environment for
textual transmission. library Quarterly, 74(3), 265-299. http://eprints.rclis.org/6707/ adresinden erişildi.
Deegan, M. ve Tanner, S. (2002). Digital futures: Strategies for the information age. Londra: Library Association Publishing.
Depeli, G. (2010). Görsellik ve kültürel bellek ilişkisi: Göçmenin evi. kültür ve İletişim, 13(2), 9-39. http:// www.ilefarsiv.com/ki/gorsel/dosya/1306411759ki_03.pdf adresinden erişildi.
Devlet Planlama Teşkilatı. (2006a). Bilgi toplumu stratejisi (2006-2010). Ankara Devlet Planlama Teşkilatı. http://www.bilgitoplumu.gov.tr/Documents/1/BT_Strateji/Diger/060500_ BilgiToplumuStratejisi.pdf adresinden erişildi.
Devlet Planlama Teşkilatı. (2006b). Bilgi toplumu stratejisi eylem planı (2006-2010). Ankara Devlet Planlama Teşkilatı. http://www.bilgitoplumustratejisi.org/download/docfile/8a3247663bd296 34013bdda7dc780001 adresinden erişildi.
Digital Curation Center. (2014). DCC curation lifecycle model. http://www.dcc.ac.uk/resources/ curation-lifecycle-model adresinden erişildi.
Digitize. (2013). Merriam-webster. http://www.merriam-webster.com/dictionary/digitize adresinden erişildi.
Erll, A. (2008). Cultural memory studies: An introduction. A. Erll ve A. Nünning (Eds). Cultural memory studies: an international and interdisciplinary handbook içinde (s.1-11) Berlin: De Gruyter. http://www.let.leidenuniv.nl/pdf/geschiedenis/cultural%20memory.pdf adresinden erişildi.
Europeana. (2016). Europeana data model: Mapping guidelines v2.3. http://pro.europeana.eu/files/ Europeana_Professional/Share_your_data /Technical_requirements/EDM_Documentation/ EDM_Mapping_Guidelines_v2.3_042016.pdf adresinden erişildi.
Fabunmi, B. A., Paris, M. ve Fabunmi, M. (2006). Digitization of library resources: Challenges and implications for policy and planning. ınternational Journal of african & african american Studies, 5(2), 23-36. https://ojcs.siue.edu/ojs/index.php/ijaaas/article/viewFile/80/142. adresinden erişildi.
Granger, S. (2000). Emulation as a digital preservation strategy. D-lib Magazine, 6(4). www.dlib.org/ dlib/october00/granger/10granger.html adresinden erişildi.
Hjerppe, R. (1994). A framework for the description of generalized documents. advances in knowledge Organization, 4, 173 -180. http://www.academia.edu/3044416/A_framework_for_ the_description_of_generalized_documents adresinden erişildi.
Hjørland, B. (2000). Documents, memory institutions and information science. Journal of Documentation, 56(1), 27-41. doi: 10.1108/EUM0000000007107
Hughes, L. M. (2004). Digitizing collections: Strategic issues for the information manager. Londra: Facet Publishing.
International Federation of Library Associations. (2002). Guidelines for digitization projects: For collections and holdings in the public domain, particularly those held by libraries and archives. Den Haag: IFLA. http://archive.ifla.org/VII/s19/pubs/digit-guide.pdf adresinden erişildi. International Federation of Library Associations. (2015). Guidelines for planning the digitization of
Jonker, G. (1995). The topography of remembrance: The dead, tradition and collective memory in Mesopotamia. Leiden: Brill.
Kaiku, T. S. W. ve Puipui, V. (2012). Political, cultural and professional challenges for digitization and preservation of government information in Papua New Guinea: An overview. L.Duranti ve E. Shaffer (Yay. Haz.). The Memory of the World in the Digital age: Digitization and Preservation: an ınternational Conference on Permanent access to Digital Documentary Heritage conference proceedings içinde (s. 431-438). Vancouver: UNESCO. http://www.unesco.org/fileadmin/ MULTIMEDIA/HQ/CI/CI/pdf/mow/VC_Kaiku_Puipui_27_C_1120.pdf adresinden erişildi. Kalkınma Bakanlığı. (2014). 2014-2018 Bilgi toplumu stratejisi eylem planı (taslak). Ankara: Kalkınma
Bakanlığı. http://www.bilgitoplumustratejisi.org/tr/doc/8a94819842e4657b01464d502 5b80002 adresinden erişilid.
Kalkınma Bakanlığı. (2015). 2015-2018 Bilgi toplumu stratejisi eylem planı. Ankara: Kalkınma Bakanlığı. http://www.bilgitoplumustratejisi.org/tr/doc/8a9481984680deca014bea4232490005 adresinden erişildi.
Kalms, B. (2012). Guidance digitisation: a strategic approach for natural history collections. Canberra: ALA. http://www.ala.org.au/wp-content/uploads/2011/10/Digitisation-guide-120326.pdf adresinden erişildi.
Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemi: kavramlar, ilkeler, teknikler. (15. bs.) Ankara: Nobel Yayın Dağıtım
Kupfer, S. ve O’Donovan, A. (2011). Digitization and digital preservation of government information. P. Garvin, (Yay. Haz.). Government information management in the 21st century: ınternational perspectives içinde (s.39-54). Farnham: Ashgate Publishing.
Küçük, M. E. ve Alır, G. (2003). Dijital koruma (arşivleme) stratejileri ve bazı uygulama örnekleri. Türk kütüphaneciliği, 17(4), 340-356. http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/299/291 adresinden erişildi.
Kültür Bakanlığı Yazma Eser Kütüphaneleri Çalışma, Yazma ve Eski Harfli Basma Eserlerden Yararlanma Yönetmeliği, T.C. Resmi Gazete, (25074, 9 Nisan 2003a).
Kültür Bakanlığı Yazma Eser Kütüphaneleri Çalışma, Yazma ve Eski Harfli Basma Eserlerden Yararlanma Yönetmeliği’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, T.C. Resmi Gazete (25328, 26 Aralık 2003b).
Lee, S. (2001). Digital imaging: a practical handbook. New York, NY: Neal-Schuman.
Liu, Y.Q. (2004). Best practices, standards and techniques for digitizing library materials: A snapshot of library digitization practices in the USA. Online ınformation Review, 28, 338-345. doi: 10.1108/14684520410564262
Lopatin, L. (2006). Library digitization projects, issues and guidelines. library Hi Tech, 24(2), 273-289. doi: 10.1108/07378830610669637
Manžuch, Z. (2009). Archives, libraries and museums as communicators of memory in the European Union projects. ınformation Research, 14(2). http://www.informationr.net/ir/14-2/paper400. html adresinden erişildi.
Manžuch, Z. ve Knoll, A. (2005). analysis of research activities and requirements of the national libraries of the new EU member states. http://digit.nkp.cz/CDMK/telmemor_final_July2005DFCorr.pdf adresinden erişildi.
Matusiak, K. K. ve Johnston, T. K. (2012). Digitization as a preservation strategy: Saving and sharing the American Geographical Society Library’s historic nitrate negative images. L. Duranti ve E. Shaffer (Yay. Haz.). The Memory of the World in the Digital age: Digitization and Preservation: an ınternational Conference on Permanent access to Digital Documentary Heritage conference proceedings içinde (s. 1173-1188). Vancouver: UNESCO.
Memory institution. (2013). Wikipedia. http://en.wikipedia.org/wiki /Memory_institution adresinden erişildi.
Millî arşiv kanunu Tasarısı. (t.y.). http://www.basbakanlik.gov.tr/docs/kkgm/kanuntasarilari/ milli%20arsiv/milli%20arsiv%20kanunu.doc adresinden erişildi.
Millî Kütüphane. (2011a). Türkiye yazmaları toplu kataloğu. http://www.mkutup.gov.tr/menu/37 adresinden erişildi.
Millî Kütüphane. (2011b). Projeler. http://www.mkutup. gov.tr/menu/12 adresinden erişildi. Ministry of Culture of the Republic of Croatia. (2006). National programme of digitisation of archival,
library and museum holdings. Ministry of Culture of the Republic of Croatia: Zagreb
Odabaş, H. (2013, Ekim). Yazma eserlerin kataloglanmasında ve sayısallaştırılmasında nitelik. Milletlerarası El Yazmaları Toplantısı, İstanbul’da sunulan bildiri. https://odabashuseyin.files. wordpress.com/2011/04/yazma-eserlerin-kataloglanmasinda-ve-sayisallac59ftirilmasinda- nitelik.docx adresinden erişildi.
Odabaş, Z. Y., Odabaş, H., ve Polat, C. (2010). The Ottoman manuscripts and the projects of digitizing the manuscripts in Turkey. Sofia 2008: Globalization and the Management of ınformation Recources, içinde (s.482-491). Sofya: University of Sofia.
Özmen, A. (2006). Örnekleme. A. F. Yüzer (Yay. Haz.), İstatistik içinde (s.167-194). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
Proctor, T. (2003). Pazarlama araştırmasının temelleri. (İ. Er , Çev.), İstanbul: Bilim Teknik Yayınevi. Smith, C. (2006). Digitization of special collections: ımpacts and issues a literature review. http://
www.carolsmith.us/downloads/663 digofspecialcoll.pdf adresinden erişildi.
T. C. Başbakanlık. (2015). 64. Hükümet 2016 yılı eylem planı: İcraatlar ve reformlar. http://www. basbakanlik.gov.tr/docs/KurumsalHaberler/64.hukumet-eylem-plani-kitap.pdf adresinden erişildi.
Tarih, Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması, T. C. Resmi Gazete (17863, 9 Kasım 1982).
TS 13298. (2009). Elektronik belge yönetimi. Ankara: Bilgi Teknolojileri ve İletişim İhtisas Grubu Türk Standartları Enstitüsü.
United Nations. (2009). Record-keeping requirements for digitization. https://archives.un.org/sites/ archives.un.org/files/Standard_RKreqfor%20digitisation3.pdf adresinden erişildi.
University of California, Los Angeles Library. (2013). The case for digitization. http://digital.library. ucla.edu/about/planning/digitize.html adresinden erişildi.
Valm, T. (2007). The role of cultural memory institutions in knowledge society. http://www.docstoc. com/docs/40309770/THE-ROLE-OF-CULTURAL-MEMORY-INSTITUTIONS-IN-KNOWLEDGE- SOCIETY adresinden erişildi.
Van Garderen, P. (2007). ınformation as an object. http://archivemati.ca/2007/02/05/information-as- an-object/ adresinden erişildi.
Vancouver Declaration. (2012). UNESCO/UBC Vancouver declaration. http://www.unesco.org/new/ fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/CI/CI/pdf/mow/unesco_ ubc_vancouver_declaration_en.pdf adresinden erişildi.
Wamukoya, J. ve Mutula, S. M. (2005). E-records management and governance in East and Southern Africa. Malaysian Journal of library and ınformation Science, 10(2), 67-83. doi: 10.1177/0266666907084765