Bu bölümde araştırma bulgularına dayalı olarak ulaşılan genel sonuçlara ve önerilere yer verilmiştir. Ulaşılan genel sonuçlar araştırmanın bağımlı değişkenleri olan engelli çocuğu olan aile bireylerinin sosyal problem çözme ve umutsuzluk düzeylerine göre ele alınmıştır. 1. Araştırma bulgularına göre, engelli kız çocuğa sahip aile bireyleri ile engelli erkek çocuğa sahip aile bireylerinin probleme olumlu yönelim puan ortalamaları arasında anlamlı düzeyde fark bulunmamıştır.
2. Engelli kız çocuğa sahip aile bireylerinin probleme olumsuz yönelim puan ortalamaları ile engelli erkek çocuğa sahip aile bireylerinin probleme olumsuz yönelim puan ortalamaları arasındaki fark anlamlı değildir.
3. Engelli çocuğun cinsiyeti kız olan aile bireyleri ile sahip olduğu engelli çocuğun cinsiyeti erkek olan aile bireyleri arasında akılcı problem çözme alt ölçeğinde anlamlı fark bulunmamıştır.
4. Araştırma sonuçlarına göre, sahip olduğu engelli çocuğun cinsiyeti kız olan aile bireyleri ile sahip olduğu engelli çocuğun cinsiyeti erkek olan aile bireyleri arasında akılcı problem çözme alt ölçeğinde anlamlı fark bulunmamıştır.
5. Engelli kız çocuğa sahip aile bireyleri ile engelli erkek çocuğa sahip ailelerin probleme içtepisel dikkatsiz yönelim puan ortalamaları arasında anlamlı düzeyde fark yoktur.
6. Araştırma sonucunda engelli kız çocuğa sahip aile bireyleri ile engelli erkek çocuğa sahip ailelerin umut puan ortalamaları arasında anlamlı düzeyde fark olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.
7. Engelli kız çocuğa sahip aile bireyleri ile engelli erkek çocuğa sahip ailelerin motivasyon kaybı puan ortalamaları arasında anlamlı düzeyde fark bulunmamıştır.
8. Araştırma sonuçlarına göre engelli kız çocuğa sahip aile bireyleri ile engelli erkek çocuğa sahip ailelerin geleceğe yönelik beklentiler puan ortalamaları arasında anlamlı düzeyde fark bulunmamıştır.
9. Araştırma sonuçlarına göre, probleme olumlu yönelim puanları aile bireylerinin eğitim durumuna göre, anlamlı düzeyde farklılaşmamıştır.
10. Alile bireylerinin eğitim durumları açısından sosyal problem çözme ölçeğinin kaçıngan yaklaşım alt boyutunda yüksek öğrenim görmüş olanlar lehine anlamlı farklılık göstermiştir. 11. Araştırma sonuçları dikkate alındığında, engelli çocuğu ola aile bireylerinin probleme olumsuz yönelim puanlarının aile bireylerinin eğitim durumuna göre, anlamlı düzeyde farklılaşmadığı görülmüştür.
54
12. Araştırma sonuçları probleme olumsuz yönelim puanlarının aile bireylerinin eğitim durumuna göre, anlamlı düzeyde farklılaşmadığını ortaya koymuştur.
13. Araştırma sonuçları akılcı problem çözme puanlarının aile bireylerinin eğitim durumuna göre, anlamlı düzeyde farklılaşmadığını ortaya koymuştur.
14. Araştırma sonuçları içtepisel- dikkatsiz yaklaşım alt ölçek puanlarının aile bireylerinin eğitim durumuna göre, anlamlı düzeyde farklılaşmadığını ortaya koymuştur.
15. Araştırma sonuçları, eğitim durumu ilköğretim olan aile bireylerinin kaçıngan yaklaşım alt ölçek puan ortalamalarının eğitim durumu ortaöğretim ve yüksek öğretim olan aile bireylerinin puan ortalamalarından anlamlı düzeyde yüksek olduğunu ortaya koymuştur.
16. Araştırma bulguları umut, motivasyon kaybı ve geleceğe ilişkin beklentiler alt ölçek puanlarının aile bireylerinin eğitim durumuna göre, anlamlı düzeyde farklılaşmadığını ortaya koymuştur.
17. Araştırma sonucunda, engelli çocuğa yakınlık derecesi kardeş olan aile bireylerinin probleme olumlu yönelim alt ölçek puan ortalamaları, yakınlık derecesi anne ve baba olan aile bireylerinin puan ortalamalarından anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur.
18. Araştırma sonuçlarına göre, engelli çocuğa yakınlık derecesi anne olan aile bireylerinin probleme olumsuz yönelim alt ölçek puan ortalamaları, yakınlık derecesi baba ve kardeş olan aile bireylerinin puan ortalamalarından anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur.
19. Araştırma sonucunda, engelli çocuğa yakınlık derecesi kardeş olan aile bireylerinin akılcı problem çözme alt ölçek puan ortalamaları, yakınlık derecesi baba olan aile bireylerinin puan ortalamalarından anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur.
20. Araştırma sonuçları, engelli çocuğa yakınlık derecesine göre aile bireylerinin içtepisel- dikkatsiz yaklaşım alt ölçek puan ortalamaları engelli çocuğa yakınlık derecesi değişkenine göre anlamlı düzeyde farklılaşmadığını ortaya koymuştur.
21. Araştırma sonucunda, engelli çocuğa yakınlık derecesi baba olan aile bireylerinin kaçıngan yaklaşım puan ortalamaları, yakınlık derecesi kardeş olan aile bireylerinin puan ortalamalarından anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur.
22. Araştırma sonuçları, umut, motivasyon kaybı ve geleceğe yönelik beklentiler alt ölçek puan ortalamalarının engelli çocuğa yakınlık derecesi değişkenine göre anlamlı düzeyde farklılaşmadığını ortaya koymuştur.
23. Araştırma sonucunda, probleme olumlu yönelimin umut alt ölçek puanları üzerinde önemli bir yordayıcı olduğunu ortaya koymuştur.
24. Araştırma bulguları, probleme olumlu yönelim ve probleme olumsuz yönelimin motivasyon kaybının önemli yordayıcıları olduğunu ortaya koymuştur.
25. Araştırma sonuçları, sosyal problem çözme alt boyutlarının geleceğe yönelik beklentiler alt boyutunu anlamlı düzeyde açıklamadığını ortaya koymuştur.
55
Araştırma bulgularına dayalı olarak aşağıdaki öneriler geliştirilebilir:
1. Engelli çocuğun davranış problemlerinin olması, yakınlardan yeterli sosyal desteğin sağlanamaması, sınırlı eğitim ve iş olanakları, gelecekte bakimi sağlayacak kurumların yetersizliği gibi etkenler umutsuzluğa ve karamsarlığa yol açabilmektedir. Bu nedenle engelli çocuğu olan aile bireylerinin umutsuzluğa kapılmamaları çocuklarının geleceklerine ilişkin daha olumlu bakış açılarına sahip olması için ihtiyaç duydukları yardım ve desteklerin belirlenmesi ve gerekli müdahalelerin yapılması gerekir.
2. Annelerin probleme olumsuz yönelimleri problem durumuyla karşılaşıldığında daha çabuk vazgeçmelerine, öfkelenmelerine ve olumsuz duygulanımda bulunmalarına neden olmaktadır. Bu nedenle annelerin probleme olumlu yönelimlerini sağlayacak eğitim programları düzenlenebilir.
3. Toplumun engelli bireylere karşı kabul düzeylerini artırmak için eğitim programlarında engelli eğitimine ilişkin dersler konabilir.
4. Engellilerin sosyal güvencelerini sağlayıcı önlemlerin alınmasına ilişkin çalışmalar yapılabilir.
5.Problem çözmede en etkili yollardan biri anne-baba olarak çocuklara iyi birer model oluşturmaktır. Engelli çocuğu olan aile bireylerinin problemlere başa çıkmalarını sağlayacak sosyal beceri eğitimleri düzenlenebilir.
6. Engelli çocuğu olan aile bireylerinin (kardeş, anne-baba) bilinçlendirilmesine yönelik deneysel bir çalışma yapılabilir.
56
KAYNAKLAR
Akkök, F. (1997). Farklı özelliği olan çocuk anne-babaların yaşadıkları, Farklılıkla Yaşamak
içinde, Ed. A. N. Karancı, 9-21, Türk Psikologlar Derneği, 1. Basim, Ankara.
Arkonaç, S. (1993). Grup İlişkileri, Alfa Basım Yayım, İstanbul.
Aslan, C.(2001). Öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının problem çözme becerilerinin çeşitli
değişkenler açısından karşılaştırmalı olarak incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi. S. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya.
Atkinson, R. L., Atkinson, C. R., Smith, E. E., Bem, J. D. ve Hoeksema, N. S. (1999).
Psikolojiye Giriş, Çev: Yavuz Alogan, Arkadaş Yayınları, 12. Basım, Ankara.
Aydoğan-Akıncı, A. (1999). Özürlü çocuğa sahip anne-babaların umutsuzluk düzeylerinin
belirlenmesi, Yayımlanmış Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri
Enstitüsü, Ankara
Basmacı, S. (1998). Üniversite öğrencilerinin problem çözme becerilerini algılamalarının bazı
değişkenler açısından incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İnönü Üniversitesi.
Sosyal Bilimler Enstitüsü. Malatya.
Beck, A.T. (1963) Thinking and depression I. Arch, Gen Psychiatry, 9:326-333.
Belzer, K.D., & D'Zurilla, T.J. and A. Maydeu-Olivares (2002). Social problem solving and trait anxiety as predictors of worry in a college student population. Personality and
Individual Differences, 33, 573-585.
Bingham, A., (1988). Çocuklarda problem çözme yeteneklerinin geliştirilmesi. Çev: A. F. Okuzkan. M. E. Basımevi, İstanbul.
Bozkurt, N., Serin, O. ve Emran, B. (2004). Ilkögretim birinci kademe öğretmenlerinin problem çözme becerileri, iletişim becerileri ve denetim odağı düzeylerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi. XII. Eğitim Bilimleri Kongresi Bildirileri. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Bölümü. Cilt II.
Büyükkaragöz, S. S ve Çivi, C (1994). Genel öğretim metotları. Konya: Atlas Kitabevi. Cavkaytar, A. ve Diken, İ. H. (2005). Özel Eğitime Giriş. Ankara: Kök Yayınevi.
Ceylan, R.(2004). Entegre eğitime katılan ve katılmayan engelli çocukların annelerinin depresyon ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora
Tezi, A Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.
Coşkun, F. (2009). Kişilik Kuramları, Karapürçek İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü web sitesi, http://karapurcek.meb.gov.tr . 05.04. 2009.
57
Çubukçu, Z ve Gültekin, M. (2006). İlköğretimde öğrencilere kazandırılması gereken sosyal beceriler, Bilig, 37: 155-174, Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı.
Davey, G. C. L.(1994). Worrying, social problem solving abilities, and social problem solving confidence. Behavior Research and Therapy, 32, 3, 327- 330.
Deniz, M. E. (Ed.). (2008). Kişisel Rehberlik, Psikolojik Danışma ve Rehberlik içinde (s. 129- 173). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Dora, S. (2003) . Sosyal problem çözme envanteri (Revize Edilmiş Formu)’nin Türkçe’ ye
uyarlaması: geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
D'Zurilla, T. N, & Nezu, A. (1982) Social problem - solving in adults, In P. C. Kendall (Ed.),
Advances in cognitive-behavioral research and therapy, 1, 201-274. New York:
Academic Press.
D'Zurilla, T. J., Nezu, A. M., & Maydeu-Olivares, A. (1996). Manual for the Social Problem-
Solving Inventory-revised. North Tonawanda, NY: Multi-Health Systems.
D’Zurilla T. J., & Nezu A. M (1999). Problem-solving therapy: A social competence approach
to clinical intervention (2nd ed.). New York: Springer.
Durak, A. ve Palabıyıkoğlu, R. (1994). Beck umutsuzluk ölçeği geçerlilik çalışması, Kriz Dergisi, 2 (2): 311-319.
D’Zurilla, T., Goldfried, M.(1971). Problem solving behavior modification, Journal of
Abnormal Psycology, 18, 45-47.
D'Zurilla, T.J., Nezu, A.M., & Maydeu-Olivares, A. (2004). Social problem solving: Theory and Assessment. In E.C. Chang, T.J. D'Zurilla, & L.J. Sanna (Eds.), Social
Problem Solving: Theory, research, and training. Washington, D.C.: American
Psychological Association.
Durlak, J. A., (1993). Social problem solving as a prelimimanary prevention strategy in R. D. Felner, L. A. Jason, J. N. Moritsugu & S. S. Faber (Ed), Preventive Psychology:
Teory, Resarch and Practice, 31- 48, New York.
Fontaine, K. R., Monstead, A. S. R., Wagner, H. (1993). Optimism, perceived control over stress and coping. European Journal of Personality, 7, 267–281.