SONUÇ VE ÖNERİLER :

10.1 S o n u ç la r

10.1.1 33 noktada yapılan 3 ’er ölçüm sonucunun ortalam alarından 23 tanesinde ortalam a toz konsantrasyonu 15m g’dan fazladır (% 70).

10.1.2 İşletm ede en fazla toz yoğunluğunun bulunduğu 5 nokta tespit edilmiş ve bunlar aşağıda verilm iştir.

• 24 num aralı ölçüm noktası (Reaksiyon ünitesi ile granülasyon ünitesi

arasındaki kovalı elevatör )

• 29 numaralı ölçüm noktası (Sarsak elek)

• 1 numaralı ölçüm noktası (K ırıcılar)

• 12 numaralı ölçüm noktası (1 numaralı elek)

• 25 numaralı ölçüm noktası (Reaksiyon ünitesi ve G ranülasyon ünitesi

arasındaki helezon konveyör.)

10.1.3 İşletm ede toz toplam a sistem ine ait herhangi bir doküm an

bulunm adığı tespit edilmiştir.

10.1.4 Toz toplam a ünitesine ait herhangi bir ölçüm yapılm am ış ve yapılm am aktadır. (basınç kontrolü, hava kanalındaki hava hızı vs.)

10.1.5 Toz toplam a sistem inin verim li çalışmadığı, bazı noktalarında tıkanm aların m eydana geldiği, bazı noktalarda ise herhangi bir toz toplam a sistem inin olm adığı gözlem lenm iştir,

10.1.6 Toz toplam a sistem inin verim sizliğinin, sistem in herhangi b ir projeye

uygun olarak yapılm adığı, yeni m akineler eklendikçe çeşitli em iş noktalarının da sistem e eklendiği ve sistem in dengesinin bozulduğu, hava kanalları içindeki havanın

hızının bazı noktalarda düştüğü ve böylece egzos havası içindeki toz partiküllerinin kanalın bazı noktalarında çöktüğü ve nihayetinde sistemi tıkam asının b ir sonucu olduğu düşünülm ektedir.

10.1.7 Aynı zam anda sistem den m eydana gelen toz kaçakları işletm e için

önemli bir kayıp m eydana getirm ekte, kaçaklarla ortam a yayılan toz partikülleri belirli b ir süre havada askıda kaldıktan sonra işletm e içinde çeşitli bölgelere çökm ekte, çöken bu toz partiküllerinin tem izlenm esi içinde ekstra insan gücü kullanılm aktadır. Yani kaçan tozun b ir ekonom ik değeri olduğu gibi tozun toplanm ası da başka b ir maliyettir.

10.1.8 H er ne kadar işletm ede işçilerin düzenli olarak akciğer radyografileri

çekiliyor olsa ve işletm ede toz m askesi takm adan çalışm ak yasak olsa da, işletm e çalışanlarının ilerleyen zam an içerisinde m esleksel astım hastalığına yakalanm a riskinin yüksek olduğu ve bu durum un çalışan sağlığının yanında işletm e için de tazm inat ve prestij kaybına neden olabileceği değerlendirilm iştir.

10.1.9 İşletm e içinde tozluluğun yüksek seviyede olm asının b ir başka

nedeninin ise çalışanlardaki, çalışm a alanındaki toz ve tozum anın çalışan, işletm e ve dolayısıyla ülke ekonom isine zararları hakkında bilinç düzeyinin düşük olduğu sonucuna varılmıştır.

10.2 Ö n e rile r

10.2.1 İşletm e m akine parkında ;

3 adet kovalı elevatör Toplam Güç : 17,70KW

7 adet kırıcı Toplam Güç :210,00KW

14 A det Pom pa Toplam Güç :197,50KW

8 adet fan Toplam Güç :295,00KW

20 adet helezon konveyör Toplam Güç : 73,50KW

5 adet hava kilidi Toplam Güç : 3,49KW

6 adet vibrom otor 4 adet kom presör

Toplam Güç Toplam Güç

: 5,54KW

:168,50KW

toplam 1052KW gücünde m akine bulunm aktadır. Y ukarıda bahsedilen m akinelerden bazıları üretim esnasında yedek olarak tutulm akta ve herhangi bir arıza m eydana geldiğinde devreye alınm aktadır. İşletm e üretim parkında aynı m akineleri kullanarak dikalsiyum fosfat üretim i de yapm aktadır. 3 adet kovalı elevatör, 7 adet kırıcı, 8 adet

fan, 5 adet hava kilidi, 3 adet proses ekipmanı, 6 adet vibrom otor ve 4 adet

kom presörden 2 tanesi (diğer ikisi yedek), 20 adet helezon konveyörden 16’sı her iki üretim de de ortak olarak kullanılm aktadır. Pom palardan 4 tanesi ortak olarak kullanılm akta diğerleri yedektir. 4 adet pom padan 2 adedi üretim tipine göre zam an zam an devreye girm ekte diğer ikisi sürekli olarak çalışmaktadır. İşletm enin elektrik enerjisi harcam a kayıtlarından m onokalsiyum fosfat üretim inde ortalam a 700 KW /h,

dikalsiyum üretim inde ortalam a 500 K W /h elektrik enerjisi kullanıldığı

görülm ektedir. Bu sarfiyatın m onokalsiyum fosfat üretim inde 295/700 = % 42, dikalsiyum fasfat üretim inde 295/500 = % 59’u toz tutm a sistem lerinde kullanılan fanlar için harcanm aktadır. M onokalsiyum fosfat üretim i 8 ’er saat 3 vardiya ve

günde 24 saat, dikalsiyum fosfat üretim i 8 ’er saat 2 vardiya düzeninde

gerçekleştirilm ekte ve günde 16 saat üretim yapılm aktadır. İşletm ede 2012 yılı için 30.000 ton üretim hedeflenm iş, bu h e d e f üretim in 20.000 ton dikalsiyum fosfat, 10.000 ton m onokalsiyum fosfat oluşturm aktadır. Bu üretim hedefinin tutturulm ası için işletm e bir yılda 2857 saat dikalsiyum fosfat, 2000 saat m onokalsiyum fosfat üretim i planlam ıştır. B u bilgilerden hareketle işletm e toz tutm a sistem inde kullanılan fanlarda lineer bir hesapla ortalama, dikalsiyum fosfat üretim inde 295K W x 2857 saat x 0,188 TL/K W = 158.449,00 TL + KDV, m onokalsiyum fosfat üretim inde 295K W x 2000 saat x 0,188 TL/KW = 110.290,00 TL + K D V turarında elektrik faturası ödem ektedir. Toplam da b ir yılda toz toplam a sistem lerinde kullanılan fanlar için 268.739,00 TL+K D V ödenm ekte, bu rakam KDV, enerji fonu, dağıtım bedeli, sayaç okuma, TRT payı, vs gibi eklentilerle birlikte 334.141,00 TL olmaktadır. Ölçüm sonuçlarından da anlaşılacağı gibi işletm e bu parayı verim siz çalışan ve görevini yapm ayan bir sistem için ödem ektedir. Bu hesaplam alarda filtrelerde kullanılan şoklam a valfleri için gerekli basınçlı hava ve enerji sarfiyatı, etrafa yayılan tozun ekonom ik değeri gibi skalalar göz ardı edilmiştir. Bu değerler yasal

zorunluluklarla birlikte düşünüldüğünde toz tutm a sistemleri için yatırım olanaklarının araştırılm asının uygun olacağı düşünülm ektedir.

10.2.2 İşletm ede kullanılan m akinaların % 3 3 ’ünü (helezon konveyörler + kovalı elevatörler) transport m akinaları oluşturm aktadır. İşletm ede kullanılan bu m akinalar sızdırm azlığın yeterli seviyede sağlanam am ası sebebiyle başlıbaşına toz kaynağı olarak tespit edilmiştir. Aynı zam anda b ir m alzem eyi bir noktadan başka bir noktaya taşım ak için birkaç m otor kullanılm aktadır. Bu nedenle, tam am en kapalı sistem çalışan, uzak m esafelere m alzem e nakline im kân sağlayan, daha az işletm e maliyeti olan pnöm atik transport m akinelerinin kullanılm ası bu işletm e için uygun görülm ektedir. Y ukarıda verilen bilgiler ışığında işletm e bir yılda dikalsiyum fosfat üretim inde m alzenin çeşitli noktalara taşınm asına 73,8 K W x 2857 saat x 0,188 TL/KW =39.639,00 TL+KDV, m onokalsiyum fosfat üretim inde 91,2 K W x 2000 saat x 0,188 TL/KW =34.291,00 TL+K D V ; toplam da 73.930,00 TL+K D V , çeşitli vergilerle toplam da 96.396,00 TL elekrik bedeli ödem ekte, arıza, yedek parça ve işçilik bedelleri hesapta göz ardı edilm ektedir. Bu değerler uygun pnöm atik sistem işletm e ve yatırım m aliyetleri ile karşılaştırılarak yatırım konusunda karar verilebilir.

10.2.3 H er m akinanın Qe (egzos kapasitesi) belirlenm eli, buralardan alınan num unelerden tozun fiziksel analizi yapılm alı, sistem uygun hava hızları ve kanal çaplarıyla tekrar projelendirilm elidir. İçerisinde 10 i m ‘dan büyük partiküllerin bulunduğu egzost gazı ilk olarak çökeltm e odalarından geçirilm eli ve 10i m ‘dan büyük partiküller buralarda yakalanm alıdır. 5 i m < partikül boyutu < 10 i m olanlar için ise uygun çap ve boyutlarda siklonlar tasarlanm alıdır. <5 i m olanlar ise torbalı filtrelere gönderilm elidir. Bu şekilde tasarlanm ış bir toz toplam a sistem inde verim artışı, torbalı filtre kapasitesinde önemli b ir azalm a ve fan gücünden önemli bir tasarruf dolayısıyla güçlü bir tozla m ücadele sistemi sağlanabilir.

10.2.4 İşletm ede en çok toz kaçağının m eydana geldiği kovalı elevatörde, elevatörün tahrik ünitesinin bulunduğu baş bölm esinde ve gergi düzeni ve yüklem e oluğunun bulunduğu taban bölm esinde sızdırm azlığın sağlanam adığı tespit edilmiş ve bu nedenle buralarda granüler üretim de kullanılan uygun sızdırm azlık

elem anlarının kullanılm ası gerektiği sonucuna ulaşılm ıştır. B ununla birlikte

elevatörde oluşan tozu yakalam ak için herhangi bir uygun toz em iş sistem inin olmadığı tespit edilmiştir. Elevatörün baş bölm esinde bu am açla yapılm ış bir emiş

borusu bulunm akta fakat bu em iş borusu tıkalı olduğu için görev yapm am aktadır. Elevatöre yüklem e ve boşaltm a oluklarının yükseklikleri, eğim ler ve konum ları toz oluşum un engellenm esi için uygun görülm em iştir. Tüm bu olukların tozum a sorunu ve tozla m ücadele stratejisi kapsam ında tekrar hesaplanm ası ve boyutlandırılm ası gerekm ektedir. Y ukarıda bahsedilen bu hususlar işletm ede bulunan diğer üç kovalı elevatör için de aynıdır.

10.2.5 İşletm ede en çok toz kaçağının m eydana geldiği ikinci nokta sarsak elek ve 4.nokta ise 1 num aralı elektir. H er iki noktada da aynı iyileştirm eler yapılm alıdır. Eleklerde toz kaçağının azaltılm ası için elekler uygun bir biçim de ortam dan izole edilm elidir. Bu izolasyon, yapılacak bakım -onarım işlerinde ve kontrollerde zorluk çıkarm ayacak şekilde olmalıdır. İyi izole edilmiş bir sistem de kauçuk bir örtü ve basit bir metal donanım olm alıdır. Elekte uygun olarak kullanılan kauçuk örtü, elekle boşaltm a oluğu arasında m ükem m el bir sızdırm azlık elemanı olarak kullanılır. Eleğin üst kısm ınında kauçuk b ir örtüyle kapatılm ası bu bölgeden m eydana gelebilecek toz kaçaklarının m inim um seviyede olm asını sağlar. Bu h afif kauçuk kapaklar sadece toz kaçaklarının m inim um seviyede olm asını sağlam az aynı zam anda bakım onarım işlerinde, yapılan kontollerde ve elek tellerinin değiştirilm esi işlerinde kolaylık sağlar. Bazı elek üreticileri eleklerin ü st kısm ında sac levhalardan yapılm ış kapaklar kullanm aktadır. B u kapaklar çok sık bakım yapıldığı sürece uygundur. B ununla beraber, eleğin hareketli parçaları arasında ve transfer oluklarında uygun sızdırm azlık sağlayamazlar. B u noktalardan sarsak elekte herhangi bir toz toplam a sistemi bulunm am akta, diğer eleklerde ise toz tutm a sistemi montajı yapılm ış fakat em iş borularının çapları, gerekli hava kapasitesini sağlayam am ak ve kanal içerisindeki hava hızının uygun olm am ası gibi prolem ler nedeniyle sistem bloke olduğu için çalışm am aktadır. Bu bölgelere uygun emiş sistem leri tasarlanm alı ve verim liliği sürekli kontrol edilmelidir.

10.2.6 E n çok toz kaçağının m eydana geldiği 3. nokta kırıcılardır. Bu kaçakların kırıcı kapaklarındaki sızdırm azlığın sağlanam am ış olm asından ve kırıcı

beslem e borularının yıpranm ış olm asından kaynaklandığı tespit edilmiştir.

K apaklarda uygun kauçuk m alzem eler kullanarak sızdırm azlık sağlanabilir. Boruların ise yıpranm ış ve delinm iş olanları yenileriyle değiştirilm elidir. Bu bölgedeki toz toplam a sistem ide bloke olm uş durum da ve çalışmam aktadır.

10.2.7 İşletm ede en çok toz kaçağının m eydana geldiği 5. nokta ise granülasyon ünitesi ile reaksiyon ünitesi arasında kullanılan helezon konveyördür.

Fakat bu m addede bahsedilen çözüm önerileri diğer bütün helezon konveyörler için de kullanılm alıdır. N orm alde helezon konveyörler uygun dizayn edilerek toz kaçaklarının kontrol edildiği transfer oluğu haricinde tam am en kapalı sistemlerdir. H elezon teknelerinin ü st kapakları genellikle tekneye civatalar ile bağlanm ıştır. B ununla birlikte uygun toz sızdırm azlığını sağlam ak için tekne ile kapak arasında neopren conta kullanılm alıdır. Aynı zam anda kapak sistemi de değiştirilerek aşağıda gösterildiği şekilde yapılm alıdır.

Şekil 10.2: Kullanılması önerilen helezon teknesi

İkinci resim deki gibi helezon teknesi kullanılm ası halinde ilk olarak kanal kesiti toz ile dolar ve efektif toz sızdırm azlığı sağlanm ış olur. A yrıca konveyörün yüklem e ve boşaltm a olukları tozum ayı engelleyecek şekilde tekrar dizayn edilmelidir.

10.2.8 Çalışan m akinelerden ortam a yayılıp belirli b ir süre havada askıda kalarak çöken toz, çalışanlar tarafından süpürge kullanılarak süpürülm ekte ve ortam tem izlenm eye çalışılm aktadır. Bu çalışm a şekli ise ortam daki tozluluk seviyesini yükseltm ektedir. B u nedenle, bu gibi çalışm alar endüstriyel vakum sistemleri yardım ıyla yapılm alıdır.

10.2.9 Çalışanların bilinç düzeyi uygulanacak eğitim lerle yükseltilm eye çalışılmalıdır.

10.KAYNAKLAR :

[1] Environm ental Protection Agency., “Principles and practices o f air pollution

control” , (2003).

[2] M cPherson M .J.,Subsurface ventilation engineering , Virginia: Chapm en& H all,

19,1-20,(1993).

[3] W orld H ealth O rganization ., “H azard prevention and control in the w ork

environm ent : A irborne dust ”, 14 , (1999)

[4] Countess, R. J. and Cow herd ,C. , F ugitive d u st handbook, USA: W RAP, (2006).

[5] Ors M akine , Endüstriyel H avalandırm a , K onya , (2009)

[6] M avruk, A., “Y üreğir ve Seyhan (A dana) ilçelerinde ana arterlerdeki toz ve

gürültü dağılım haritalarının hazırlanm ası ” , Y üksek Lisans, Çukurova

Ü niversitesi F en B ilim leri Enstitüsü, A dana , 1-128 , (2005).

[7] Bach, S. A nd Schmidt, E. , Ann. O ccu pation al H ygiene, 52, W uppertal/

Almanya: Oxford U nivercity Press , 717-725, (2008).

[8] Bulut, H., “Isıtm a sezonunda ofislerde iç hava kalitesinin araştırılm ası”, TM M OB

M akine m ühendisleri Odası, T esisat m ühendisliği dergisi, 105 , 28-37 , (2008)

[9] Erol,M ., “K Y M ders notları” , 9 Eylül Ü niversitesi, (2007)

[10] Gönüllü, T., Bayhan, H., Avşar, Y. Ve A rslankaya, E., “Y TÜ Şevket Sabancı

kütüphane binası iç ortam havasındaki partiküllerin incelenm esi”, (2001).

developm ent : A R esource for w orkers,em ployers,health care providers and

health and safety personnel” ,Safety and health assessm ent and research for

prevention,W ashington State D epartm ent o f Labor and Industries Technical

Report,(1999).

[12] B ulgurcu ,H.,İlten,N. Ve Coskun,A., “ O kullarda iç hava kalitesi problem leri ve

çözüm ler”, T esisat M ühendisliği dergisi,(96),59-72,(2006).

[13] Ekuklu,G .,Saltık,A . V e Yam an,M ., “K ırklareli Cam fabrikası ortam havası

toplam toz ölçüm ü nedeniyle endüstriyel toz sorunu”,Ç alışm a O rtam ı

D ergisi,(39),11-19,(1998).

[14] K öksal,Y ., “K apalı m ahallerde hava kalitesinin iyileştirilm esi” ,V.Ulusal Tesisat

M ühendisliği K ongresi Ve Sergisi, 625-629, (2001).

[15] D idari,V ., “Toz buram larının kitlesel (G ravim etrik) toz ölçm e yöntem i ile

belirlenm esi”, M a d en cilik dergisi, XXII. (1), 27-33 , (1983).

[16] Taner,S.,Pekey,B.,A rslanbaş,D . Ve Pekey,H., “R estoranlarda farklı boyut

aralıklarındaki partikül m adde konsantrasyonlarının belirenm esi”, 9.Ulusal

Çevre M ühendisliği K ongresi, Samsun , (2011).

[17] Lundgran,D . A nd Rangaraj,C ., “Fugitive D ust Control for Phosphate

Fertilizer”, Florida Institute o f Phosphate Research Technical Report, (1988).

[18] O SH A M ethods D evelopm ent Team Industrial H ygiene Chem istry

[19] The N ational Institute o f O ccupational Safety and H ealth (NIOSH),

“Particulates not otherw ise regulated , Total-0500”, (1994).

[20] Environics, The E gyptian Pollution A batem ent Project, “Inspection M anual for

Fertilizers Industry” ,(2002)

[21] International Finance Corporation (IFC) W orld B ank Group, “Environm ental,

H ealth and safety guidelines:Phosphate fertilizer plants m anufacturing”,(2007).

[22] Peker,İ., “ Toz Tutm a Sistem leri”,Ç evre D ergisi,(8),45-49,(1993).

[23] Can,A. Ve Eryener,D ., “ Sanayi ve şehir kaynaklı hava kirliliği ve

önlem leri” , E koloji d erg isi ,(24),6-12,(1997).

[24] Şahin,Ü. Ve Kurutaş,B., “M etal Endüstrisi İç O rtam ında PM 2,5

K onsantrasyonunun B elirlenm esi” , IX.Ulusal Tesisat M ühendisliği Kongresi,

İzmir, 647-655, (2009).

[25] O ccupational Safety & H ealth A dm inistiration , “D ust Control H andbook”

(2003)

[26] Taşdem ir, S., “Tek Y önlü ve İki Y önlü V aryans A nalizi”, Y üksek Lisans,

İstanbul Ü niversitesi Fen B ilim leri Enstitüsü, İstanbul, 1-44 ,(2007).

[27] Üçkardeş, F., “İstatistik Testler Ü zerine B ir Çalışm a”, Y üksek Lisans, Sütçü

İmam Ü niversitesi, Fen B ilim leri Enstitüsü, K ahram anm araş, 1-298, (2006).

[28] Y iğit ,E., “A çık O caklarda Toz K oşullarının İstatistiksel A nalizi”, Y üksek