Bu çalıĢmada, Michael Rutter ve Catherine Lord tarafından geliĢtirilen “Social Communication Questionnaire” özgün isimli ölçeğin yaĢamboyu formunun, “Sosyal ĠletiĢim Ölçeği” adıyla Türkçe‟ye uyarlanma, geçerlik ve güvenirlik çalıĢmalarının yapılması amaçlanmıĢtır. Bu amaç doğrultusunda YGB ve ZG tanılı bireylerden oluĢan örneklem grubunda (n=100), iç tutarlılık, test-tekrar test güvenirliği, yapı geçerliğini belirlemek amacı ile faktör analizi, ölçeğin Çocukluk Otizmini Derecelendirme Ölçeği (ÇODÖ), Otizm DavranıĢ Kontrol Listesi (ABC) ve Klinik Global Ġzlenim Ölçeği (CGI) ile karĢılaĢtırılması, ölçeğin en uygun kesme puanını hesaplamak için ROC analizi yapılmıĢtır. Örneklem grubunun uç grupları için ayırt ediciliği incelenmiĢtir. SĠÖ‟e ait duyarlılık, özgüllük, olumlu öngörü değeri ve olumsuz öngörü değeri hesaplanmıĢtır.
Bu çalıĢmada elde edilen bulgular SĠÖ‟nün geçerliliği ve güvenirliği ile ilgili kanıtlar sağlamıĢtır.
1. YaĢ ve cinsiyet gibi tanımlayıcı özelliklere ait sonuçlar:
Olgu grubunda 8 kız (%16), 42 erkek (%84); kontrol grubunda 8 kız (%16), 42 erkek (%84) bulunmaktadır.
Olgu grubunun yaĢ ortalaması 116.44 ay (SD=45.24), kontrol grubunun ise 117.46 ay (SD=45.53) olarak saptanmıĢtır. Olgu ve kontrol grubunun yaĢ ortalamaları arasında anlamlı fark saptanmamıĢtır (p=0.911)
Olgu grubunda DSM-IV-TR‟ye göre OB tanısı almıĢ 41 olgu (%82), BTA- YGB tanısı almıĢ 6 olgu (%12), AB tanısı almıĢ 1 olgu (%2), ÇDB tanısı almıĢ 1 olgu (%2) ve RB tanısı almıĢ 1 olgu (%2) bulunmaktadır.
Kontrol grubunda DSM-IV-TR‟ye göre 36 hafif düzeyde ZG (%72), 6 orta düzeyde ZG (%12), 3 ağır düzeyde ZG (%6), 5 Ģiddeti belirlenmemiĢ ZG (%10) bulunmaktadır.
- 91
2. Güvenirliğe iliĢkin sonuçlar :
SĠÖ toplam puanı Cronbach Alfa değeri (0.80) yüksek düzeyde güvenilir olarak bulunmuĢtur.
Madde 9, madde 19, madde 2, madde 23 ve madde 13‟ün madde-toplam korelasyon değerleri düĢük olarak bulunmuĢtur.
Madde 9, madde 19, madde 2, madde 23 ve madde 13 ölçekten çıkarıldığında Cronbach Alfa değerinde artıĢ saptanmıĢtır.
Test tekrar test güvenirliği için hesaplanan gruplar arası korelasyon katsayısı (Intraclass correlation coefficients-ICC) değerleri 0.86 ile 0.96 arasında olup istatistiksel olarak anlamlı bulunmuĢtur.
Birinci ve ikinci görüĢmede uygulanan SĠÖ maddelerinin arasındaki iliĢkinin derecesini görmek için, birbirleriyle olan korelasyonları hesaplanmıĢtır. Tüm SĠÖ maddeleri anlamlı düzeyde birbirleri ile korelasyon göstermiĢtir.
3. Geçerliğe iliĢkin sonuçlar:
Yapı geçerliği için yapılan faktör analizinde, özdeğer istatistiği 1‟den büyük olan dağılımın %73.3‟ünü tanımlayan 13 faktör elde edilmiĢtir.
Ölçeğin 3 boyutlu yapısına uygun olarak daha kolay yorumlanabilmesi ve daha anlamlı olduğu için varimax döndürme iĢlemine göre dağılımın %43.0‟ünü açıklayan ve özdeğeri 1‟in üstünde olan 4 faktör değerlendirmeye alınmıĢtır. SĠÖ maddelerine iliĢkin ortak varyansların 0.58 ile 0.89 arasında değiĢtiği gözlenmiĢtir.
Ölçüt geçerliliğini değerlendirmek amacı ile aynı görüĢmede değerlendirilen SĠÖ toplam puanı ile ÇODÖ toplam puanı karĢılaĢtırılmıĢtır. Bu ölçümde hesaplanan Pearson korelasyon katsayısı (0.35) orta derecede anlamlı bulunmuĢtur.
ÇODÖ toplam puanı ile SĠÖ karĢılıklı sosyal etkileĢim, iletiĢim, sınırlı, yineleyici ve basmakalıp davranıĢlar boyutları karĢılaĢtırıldığında; sınırlı, yineleyici ve basmakalıp davranıĢlar boyutu dıĢında bu ölçümde hesaplanan Pearson korelasyon katsayıları anlamlı korelasyon göstermiĢtir.
Olgu grubunun SĠÖ toplam puanı ile CGI-SI puanı arasındaki iliĢkiyi değerlendirmek için hesaplanan Pearson korelasyon katsayısı orta derecede anlamlı bulunmuĢtur.
- 92 CGI-SI puanı ile SĠÖ karĢılıklı sosyal etkileĢim, iletiĢim, sınırlı, yineleyici ve basmakalıp davranıĢlar boyutları karĢılaĢtırıldığında; sınırlı, yineleyici ve basmakalıp davranıĢlar boyutu dıĢında bu ölçümde hesaplanan Pearson korelasyon katsayıları anlamlı düzeyde korelasyon göstermiĢtir.
Olgu grubunun annelerine verilen ABC formu toplam puanı ile SĠÖ toplam puanı arasında orta derecede korelasyon (0.46) bulunmuĢtur.
Olgu grubunun SĠÖ karĢılıklı sosyal etkileĢim, iletiĢim, sınırlı, yineleyici ve basmakalıp davranıĢlar boyutları ile ABC duyusal, iliĢki kurma, beden ve nesne kullanımı, dil becerileri, sosyal ve öz bakım alt grupları arasındaki iliĢki incelenmiĢtir.
SĠÖ karĢılıklı sosyal etkileĢim boyutu ile ABC iliĢki kurma alt grubu arasında yüksek derecede, duyusal, beden ve nesne kullanımı, sosyal ve öz bakım alt grupları arasında orta derecede korelasyon bulunmuĢ, dil becerileri alt grubu arasında istatistiksel olarak anlamlı korelasyon bulunmamıĢtır.
SĠÖ iletiĢim boyutu ile ABC beden ve nesne kullanımı alt grubu arasında orta derecede korelasyon bulunmuĢ; duyusal, iliĢki kurma, dil becerileri, sosyal ve öz bakım alt grupları arasında anlamlı korelasyon bulunmamıĢtır.
SĠÖ sınırlı, yineleyici ve basmakalıp davranıĢlar boyutu ile ABC sosyal ve öz bakım alt grubu arasında orta derecede korelasyon saptanmıĢ, diğer alt gruplar ile anlamlı korelasyon saptanmamıĢtır.
Olgu grubunun annelerine verilen ABC formu toplam puanı ile ÇODÖ toplam puanı arasında orta derecede korelasyon (0.28) bulunmuĢtur.
Olgu grubunun annelerine verilen ABC formu toplam puanı ile CGI-SI puanı arasında orta derecede korelasyon (0.36) bulunmuĢtur.
Olgu grubunun ÇODÖ toplam puanı ile CGI-SI puanı arasında çok çok yüksek derecede korelasyon (0.96) bulunmuĢtur.
SĠÖ kesme puanının değerlendirilmesi amacı ile ROC eğrisi yapılmıĢtır. Eğri altında kalan alan SĠÖ toplam için %96 (güven aralığı 0.93-0.99; p<0.0001), karĢılıklı sosyal etkileĢim boyutu için %89 (güven aralığı 0.83-0.96; p<0.0001), iletiĢim boyutu için %94 (güven aralığı 0.90-0.98; p<0.0001), sınırlı, yineleyici ve basmakalıp davranıĢlar boyutu için %85 (güven aralığı 0.78-0.92; p<0.0001) olarak saptanmıĢtır.
- 93 ROC analizinden elde edilen duyarlılık ve özgüllük değerleri arasında en uygun duyarlılık (0.94) ve özgüllük (0.84) değerleri 14.5 kesme puanı olarak belirlenmiĢtir.
DSM-IV-TR‟ye göre OB tanısı alan 41 olgunun tamamının toplam SĠÖ puanları 15 olan kesme puanını geçmektedir. OB tanısına göre duyarlılık %100 (41 /41) , özgüllük %33.3 (3/9) olarak saptanmıĢtır.
YGB grubu göz önüne alındığında, OB için olumlu öngörü 0.87 (41/47), olumsuz öngörü 1.0 (3/3) olarak bulunmuĢtur.
Tüm çalıĢma grubu içinde kesme puanını geçen 47 olgu belirlenmiĢtir.
Tüm çalıĢma grubunda YGB tanısı için ölçeğin duyarlılığı %94 (47/50), özgüllüğü %100 (50/50) olarak saptanmıĢtır.
Olgu ve kontrol grubu birlikte değerlendirildiğinde YGB için olumlu öngörü 1.0 (47/47), olumsuz öngörü 0.94 (50/53) bulunmuĢtur.
SĠÖ‟nün YGB ile ZG grubu arasındaki ayırt ediciliği için yapılan bağımsız gruplar t testi ölçümlerinde karĢılıklı sosyal etkileĢim boyutu, iletiĢim boyutu, sınırlı, basmakalıp ve yineleyici davranıĢlar boyutu ve toplam SĠÖ puanları için ölçeğin iki grubu iyi bir Ģekilde ayırt ettiği saptanmıĢtır.
Otizm bireyi ve aileyi yaĢam boyu etkileyen, ruhsal olarak önemli yeti yitimlerine neden olan bir bozukluktur. Otizmin prevalansı son 20 yıl içinde artıĢ göstermektedir. Ülkemizde bu alanda standardize edilmiĢ tarama ve tanı araçlarına ihtiyaç vardır. ÇalıĢmamız bu alanda yaĢanan önemli bir boĢluğu doldurmayı amaçlamıĢtır.
ÇalıĢmamızda, SĠÖ‟nün geçerlik ve güvenirlik ölçümleri yapılmıĢtır. SĠÖ‟nün iyi düzeyde geçerli ve güvenilir olduğunu destekleyen bulgulara ulaĢılmıĢtır.
SĠÖ pek çok ülkede tarama amaçlı kullanılan geçerli ve güvenilir bir değerlendirme aracıdır. Otizmin ayırt edilmesi, eğitimin planlanması ve değerlendirilmesi gibi konularda kullanılabilmesi, kolay ve kısa sürede uygulanabilir olması, geliĢimin farklı alanlarını değerlendirebilmesi SĠÖ‟nün otizm konusunda yapılacak araĢtırmalarda da tercih edilebileceğini düĢündürmektedir.
- 94
4. Kısıtlılıklar:
SĠÖ, YGB grubu içinde AB ve BTA-YGB gibi diğer YGB‟leri tanılamada ve taramada yeterli görünmemektedir. Bu özellik ölçeğin önemli bir kısıtlılığıdır. SĠÖ‟nün faktör analizi için bu çalıĢmadaki olgu sayısı yeterli değildir. Daha büyük bir örneklem grubunda SĠÖ Türkçe formunun faktör analizinin değerlendirilmesine ihtiyaç vardır.
YGB için erken tanı ve erken müdahale önemlidir. ÇalıĢmamızda 4-18 yaĢlar arasında YGB tanısı almıĢ bireyler değerlendirilmiĢ olup SĠÖ‟nün özellikle 2-4 yaĢlar arasındaki bireylerde tarama gücüne yönelik ek çalıĢmalara ihtiyaç vardır.
- 95