SÖZLEŞMESİNİN TARİHSEL SÜRECİ
UNESCO’nun 17.10.2003 tarihindeki otuz ikinci Genel Konferansında kabul edilen ve 20 Nisan 2006 tarihinde yürürlüğe giren Somut Olmayan Kültürel Mirasın
36
Korunması Sözleşmesi, uzun bir arayış ve hazırlık sürecinin sonunda ortaya çıkan ve somut olmayan kültürel mirası korumayı amaçlayan uluslararası bir belgedir. (Oğuz, 2008:5)
Sözleşmenin kabul edildiği 2003 yılına gelene kadar evvelinde olan önemli olayları kronolojik olarak sıralamanın tarihsel süreci daha rahat anlamaya yardımcı olacağı düşünülmektedir. Bu tarihler ve önemleri aşağıda açıklanmaktadır; (Oğuz, 2008:6)
1972 –UNESCO, Doğal ve Kültürel Dünya Mirasının Korunması Sözleşmesi’ni kabul eder.
UNESCO tarafından kültürel miras alanında kabul edilen ilk sözleşme yukarıda adı geçen sözleşmedir. Bu sözleşmenin amacı; dünyadaki somut kültürel mirasın korunmasıdır. Bu konferansta pek çok taraf devlet buna benzer bir sözleşmenin somut olmayan kültürel miras konusunda da yapılmasıönerisini getirir.
1973 - Bolivya, Yazar Hakları EvrenselSözleşmesine “folklor”un korunmasınayönelik bir protokol eklenmesiniönerir.
1972 Sözleşmesinin hemen ardından Bolivya maddi olmayan mirasla ilgili bir girişimde bulunarak Yazar Hakları EvrenselSözleşmesine folklorla ilgili bir görüş eklenmesini ister.
1982 - UNESCO, folklorun korunmasınayönelik bir uzmanlar komitesi ve“maddesiz miras bölümü”açmaya karar verir.
Unesco, somut mirasın korunması sözleşmesini kabulünden on yıl sonrahalk kültürünün korunması için bir uzmanlar komisyonu kurar ve “maddesiz miras” adıyla bir bölüm açılmasına karar verir. Bu toplantıda bir bakıma maddesiz mirasın önemi vurgulanır.
37
1982- Meksika’da yapılan DünyaKültür Politikaları Konferansında,
“kültürelmiras” ve “kültür” terimlerinin yenidentanımlanması istenir ve “somut olmayan kültürelmiras”ın önemi vurgulanır.
1982 yılından sonra yapılan çalışmalarda SOKÜM’le ilgili çalışmaların hız kazandığı ancak hala SOKÜM’ün korunması için bir sözleşmenin kabulü için bu tarihin erken olduğu düşünülebilir.
1989-UNESCO Genel Konferansı,“Popüler ve Geleneksel Kültürün KorunmasıTavsiye Kararı”nı alır.
1989’daki Genel Konferansta SOKÜM Sözleşmesinin alt yapısını oluşturacak bir tavsiye kararı alınır.
1994- UNESCO, Kore Cumhuriyetitarafından biçimlendirilen “Yaşayan İnsanHazineleri Programı”nı açıklar.
1994 yılına gelindiğinde UNESCO bir ilki gerçekleştirerek, temeli Kore tarafından atılan ve değişik ülkelerde değişik isimlerle anılan, ülkemizde Yaşayan İnsan Hazinesi (YİH) adı verilen programı açıklar.
1997/1998- UNESCO’nun 1997 yılındaki 29. Genel Konferansında alınankarara dayalı olarak Yürütme Kurulu1998 yılındaki 155. toplantısında
“İnsanlığınSözlü ve Somut Olmayan MirasıBaşyapıtları İlanı Programı”nı açıklar.
1997/1998 yılında İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan Mirası Başyapıtları İlanı Programı açıklanır.
1997- Haziran ayında UNESCO,Marakeş kentinde Fas UNESCO MilliKomisyonu’yla birlikte “Popüler KültürelMekânların Korunması Üzerine Uluslararası Uzmanlar Toplantısı” adıyla toplantıdüzenler.
38
1997 yılından itibaren maddi olmayan kültürle ilgili toplantılar düzenlenmeye başlanır.
1999- UNESCO, ABD’nin başkentiWashington’da SmithsonianEnstitüsü’yle birlikte “Popüler ve GelenekselKültürün Korunmasında 1989Tavsiye Kararının Dünyadaki Gelişimi:Katılım ve Uluslararası İşbirliği” toplantısınıdüzenler.
1999 yılında, 1989 yılında popüler ve geleneksel kültürün korunmasına yönelik olarak alınan tavsiye kararının dünyadaki etkileri üzerine bir toplantı düzenlenir.
2001- UNESCO, İnsanlığın Sözlüve Somut Olmayan Mirası Başyapıtlarıİlanı’na yönelik “Adaylık Dosyası HazırlamaKılavuzu”nu yayımlar.
2001 yılına gelindiğinde somut kültürel miras adına önemli bir ilan olan İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan Mirası Başyapıtları için Unesco tarafından adaylık dosyası hazırlama kılavuzu yayınlanır.
2001- “Kültürel mekân veya kültürelanlatım formları”na bağlı 19 başyapıttanoluşan birinci ilan gerçekleştirilir.
Aynı yıl İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan Mirası sayılan 19 başyapıt ilk kez yayınlanır.
2003- UNESCO Genel Konferansı tarafından17.10.2003 tarihinde düzenlenen otuz ikinci Genel Kurulusırasında Somut Olmayan Kültürel MirasınKorunması Sözleşmesi’ kabul edilir.
Ve nihayet tüm bu gelişmelerden sonra 2003 yılında, diğer bir deyişle somut mirasın korunmasına yönelik 1972 yılında kabul edilen Sözleşmeden tam 31 yıl sonra SOKÜM Sözleşmesi kabul edildi. Sözleşme, ülkemizde TBMM’de 2006 kabulünden sonra yürürlüğe girmiştir. Sözleşmeyi ülkemiz 45. ülke olarak kabul etmiştir.
39
Sözleşmenin ülkemizdeki icracı kurumu, görev ve sorumlulukları itibariyle T.C.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü olarak tayin edilmiştir.
4. SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASIN KORUNMASI
SÖZLEŞMESİNİN İÇERİĞİYLE İLGİLİ BİLGİ
UNESCO’nun 29 Eylül-17 Ekim 2003 tarihleri arasında toplanan 32. Genel Konferansında, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi, önce 09-14 Ekim 2003 tarihlerinde çalışmalarını yürüten Kültür Komisyonu’nda sonra da 15 Ekim 2003 tarihinde toplanan Genel Kurulda onaylanarak yürürlüğe girmiştir. (Oğuz, 2003:
247)
Sözleşme, 9 bölüm ve 40 maddeden oluşmaktadır. Aşağıda bölüm ve maddelerle ilgilere bilgilere yer verilmiştir.
I. Bölüm, “Genel Hükümler”i içermektedir. Bu bölüm üç maddeden oluşmaktadır.
Sözleşmenin amaçları, tanımlar, alanlar ve koruma kavramı bu bölümde yer almaktadır.
4-10. maddeleri içine alan II. Bölüm “Sözleşmenin Organları” hakkında bilgiler vermektedir. Taraf Devletler Genel Kurulu, Hükümetlerarası Komite, Komitenin Görevleri, Komitenin Çalışma Yöntemleri, Danışsal Örgütlerin Akreditasyonu ve Sekreterya ile ilgili bilgiler bu bölümde yer almaktadır.
III. Bölüm “Ulusal Düzeyde Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması” ile ilgilidir ve bölümde 11-15. maddeler yer almaktadır. SOKÜM’ün korunmasında Taraf Devletlerin Rolü, Envanterler, Diğer Koruma Önlemleri, Eğitim, Duyarlılığın ve Kapasitenin Güçlendirilmesi ve Topluluk, Grup ve Kişilerin Katılımı her bir maddede anlatılmaktadır.
40
Bir diğer bölüm olan IV. Bölümde ise “Uluslararası Düzeyde Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması” başlığı ile ilgili maddeler yer almaktadır. 16-18. maddeler bu bölümde yer alır. 16. madde İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesi ile ilgili bilgileri, 17. madde Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi hakkında bilgileri ve 19. madde ise Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Programları, Projeleri ve Etkinlikleri ile ilgili bilgileri vermektedir.
19-24. maddeler Sözleşmede V. Bölüm olan “Uluslar Arası İşbirliği ve Yardım”ı açıklar.
VI. Bölüm, “Somut Olmayan Kültürel Miras Fonu”na ayrılmıştır. Bölümde konu ile ilgili olarak 25-28 arası olmak üzere dört madde yer almaktadır.
VII. bölümde “Taraf Devletlerin Raporları” ve “Komitenin Raporları”nı içeren 29.
ve 30. maddeler bulunmaktadır.
Bir diğer bölüm olan VIII. Bölümde 31. maddeyi içeren “Geçici Hükümler”
bölümü bulunmaktadır. Bu bölümde, İnsanlığın Somut Olmayan ve Sözel Mirasının Başyapıtları İlanı ile İlişkisi anlatılmaktadır.
IX. ve son bölüm ise Onay, Kabul ve Uygun Görme, Katılma, Yürürlük, Fesih, Değişiklikler gibi maddelerin yer aldığı “Son Hükümler”i içerir. 32-40. maddeler bu bölümün içinde yer alır. Sözleşme, “Sözleşmenin Tescili” başlıklı 40. madde ile sona erer.
Sözleşmeyi bu hükümler çerçevesinde kabul eden Ülkemizde olduğu gibi diğer taraf devletlerin de Sözleşmenin hükümlerine bağlı kaldığı düşünülmektedir. Uygulamalarda Sözleşme metni esas olmak üzere Somut Olmayan Kültürel Miras ile ilgili iş ve işlemler UNESCO tarafından yayınlanan “kılavuzlarla” yürütülmektedir.