Solunum fonksiyon testi, akciğer fonksiyonlarının nasıl çalıştığı hakkında bilgi veren fizyolojik bir testtir. Solunum fonksiyon testleri spirometre ile ölçülür ve tek başına tanıya götürmez.
Bu testler akciger parankimi, alveolar kılcal damar yatakları ve büyük - küçük hava yolları hakkında önemli bilgiler sağlar.Bununla birlikte şüphelenilen hastalığın durumu yada önceden tanısı alınmış hastalıkların tedavisi hakkında bilgi verir(60,61). Son 1 ay içerisinde geçirilmiş Myokard İnfaktüsü(MI), Unstabil Anjina, yakın tarihte geçirilmiş torakoabdominal cerrahi, yakın tarihte geçirilmiş göz cerrahisi, gögüs yada abdomial anevrizma, pnömotoraks, solunum fonksiyon testlerinin kontraendikasyonlarıdır (60).Solunum fonksiyon testleri, dinamik ventilasyon, statik ventilasyon, difüzyon ve arter kan gazı testleri olmak üzere 4 parametreden oluşmaktadır (61).
2.11.1 Solunum Fonksiyon Testleri 2.11.1.1 Dinamik Ventilasyon Testleri
Spirometre en çok kullanılan ölçüm yöntemidir ve akciğer fonksiyonlarının hacminin zamana karşı değişimini ölçmektedir (60).
19
Spirometre aleti ile, Zorlu Vital Kapasite (FVC), 1. Saniyedeki Zorlu Ekspiratuar Hacim (FEV1), FEV1 / FVC (Tiffeneau Oranı), Maksimal Ekspirasyon Ortası Akım Sürati (FEF%25-75) ve Tepe Akım Hızı (PEF) ölçümleri yapılmakta ve sonuçları akım hacim ve hacim zaman eğrileri ile göstermektedir (60,61).
Zorlu Vital Kapasite (FVC) : Derin bir nefes almadan sonra zorlu ve hızlı bir
ekspirasyonla verilen hava hacmidir. Sağlıklı kişilerde zorlu vital kapasite,vital kapasiteye denktir. Obstrüktif hastalığı olan bireylerde zorlu vital kapasite daha düşüktür (62).
1. Saniyedeki Zorlu Ekspiratuar Hacim ( FEV1): Zorlu ekspirayon sonrası
1. Saniyede dışarıya çıkarılan hava miktarına FEV1 denir. Bu değerin obstrüktif akciğer hastalığı olanlarda düşmesi beklenir (61). Sağlıklı bireylerde 1. Saniyede volümlerin %80 ‘ni çıkarılır (62).
Tablo 6. 1 saniye ekspiratuar volum yüzdesinin (FEV1) obstrüktif hava akım evreleri (%) (60)
FEV1 % Tahminleri Evreleri
˃ % 80 Hafif
%50 – 79 Orta
%30 – 49 Şiddetli
˂ % 30 Çok Şiddetli
FEV1/FVC (Tiffeneau Oranı): Spirometrede hesaplanan FEV1/FVC,
obstrüktif veya restriktif solunum bozukluklarının belirlenmesini sağlar.FEV1/FVC < 70 ise FEV1 oranı FVC’den daha düşüktür ve obstrüktüf bozukluklar görülür (Şekil 1).FEV1/FVC >%70 ise FVC oranı FEV1’den daha düşüktür ve göğüs duvarı deformiteleri, interstisyel akciğer hastalıkları ve restriktif bozukluklar görülür(Şekil 2) (60).
20
Maksimal Ekspirasyon Ortası Akım Sürati (FEF %25-75 ): Kuvvetli
ekspirasyon ile hacimlerin % 25-75‘in atılan hava akım hızını göstermektedir (62). FEF %25-75 küçük hava yolu fonksiyonları hakkında önemli bilgiler verir (60).
Tepe Akım Hızı (PEF) : Ekspirasyon sonunda ölçülen maksimum hava akış
hızına Tepe Akım Hızı (PEF) denir.Astım gibi erken hava yollarında obstrüksiyon görülen hastalarda PEF değerlerinde azalma izlenilir (60).
2.11.1.2 Statik Ventilasyon Testleri
Akciğerlerde hava boşlukları arasında bulunan gaz hacmine akciğer volümü ,
iki yada daha fazla hacimin birleşimine akciğer kapasitesi denir (63). Akciğerlerde ve intratorasik hava yollarında var olan hava hacmi, akciğer parankim dokusu ve solunum kasları, akciğer havayollarına ait özellikler, akciğer volümlerini belirlemektedir (Şekil 2) (62). Statik akciğer volümleri hava geçirmez bir kabin içerisinde vücut pletismografisi kullanılarak ölçülür. Statik akciğer hacimlerini ölçmek için kullanılan diger yöntemlerde, helyum dilüsyonu ve nitrojen washouttur (60).
Akciğer Hacim ve Kapasite Parametreleri
Rezidüel Volüm (RV): Maksimal ekspirayondan sonra akciğerlerde kalan
hava miktarına Rezidüel Volüm (RV) denir (60,63).
Total Akciğer Kapasitesi (TAK): Maksimal inspirasyon sonrası akciğerlerde
kalan hava miktarına denir (63).
Fonksiyonel Rezidüel Kapasite (FRK): Normal ekspirayon sonrası
akciğerde ve hava yollarında kalan hava miktarınadenir (60,63).
Vital Kapasite (VK): Derin nefes almanın sonrası ekspirasyonla çıkarılan
21
İnspiratuar Kapasite (IK):Normal ekspirasyon sonra zorlu bir
inspirasyonla alınam maksimal hava hacmidir.
Tidal volüm (VT,TV): Normal inspirasyon ve ekspirasyonla solunan hava
hacmidir.
İnspiratuar rezerv volüm (IRV): Normal soluk aldıktan sonra maksimal
inspirasyonla alınan hava hacmidir.
Ekspiratuar rezerv volüm (ERV): Normal ekspirayon sonrası akciğerde ve
hava yollarında kalan hava miktarının derin ekspirasyonla atılan hava hacmidir (63).
Şekil 2. Total Akciğer Kapasitesi ve Hacimleri (63)
2.11.2 Tip 2 Diyabet ve Solunum Kas Kuvveti
Diyabetli bireylerde, solunum yetmezliği riski hızlı bir şekilde gelişmektedir (64). Tip 1 diyabetli ve T2DM’li bireylerde solunum kas kuvvetinde azalma görülmekte ve bu azalma fonksiyonel kısıtlılığa neden olmaktadır (57). DM’li bireylerde solunum kas güçsüzlüğü, periferik ve otonom nöropati ile ilişkilidir (65).
DM’li bireylerde kronik hiperglisemi ile beraber solunum fonksiyon anormallikleri de ortaya çıkar. Bu anormallikler sonucunda akciğer hacimleri ve karbonmonoksit yayılımı azalarak pulmoner komplians bozulmakta ve bunun sonucunda daakciğer elastik esneme gücü, inspiratuar kas gücünde azalma
22
görülmektedir. İnspiratuar kasların egzersiz toleransı üzerine önemli etkisi vardır (66).
2.11.2.1 Solunum Kas Kuvveti Ölçümü Ağız İçi Basınç Ölçümleri
DM’li hastalarda, kronik hiperglisemi ile beraber, solunumfonksiyonlarında anormallikler ortaya çıkmaktadır. Bu anormallikler karbonmonoksit difüzyonu ve akciğer volümlerinde azalma ile azalmış pulmoner uyum, akciğer elastik geri çekilme ve inspiratuar kas gücünde azalmayı içermektedir. İnspiratuar kas zayıflığı bazı durumlarda egzersiz tolerasını etkilediğinden dolayı inspiratuar kasların performansı önemlidir (66).
Solunum kas kuvveti performansları Maksimal İnspiratuar Basınç (MİB) ve Maksimal Ekspiratuar Basınç (MEB), Nazal İnspiratuar Basınç Testi (Psniff) ve özofagus ve mide basınç testleri ile ölçülür (62). Maksimal inspiratuar ve maksimal ekspiratuar basınç solunum kaslarının, kapalı hava yollarına karşı maksimal inspirasyon ve ekspirasyon gücünü ölçmektedir (67).
MİB inspiratuar kas gücünün bir göstergesidir (68). Maksimal inspiratuar manevralar diyafram ve inspiratuar kasların kasılması ile abdominal basınç artırılmadan en yüksek negatif torakal basıncıoluşturmak amaçlanır (69). Maksimum inspiratuar basıncının normal değeri yaklaşık 100 cmH2O olarak kabul edilir, 80 cmH2O ve üzerindeki değerler anlamlı solunum kas zayıflığı olarak kabul edilmez (60). MEB,ekspiratuar kasların gücünü yansıtır (69). Sağlıklı bireylerde MEB değeri 80–100 cmH2O‘dur (70). Maksimum ekspiratuar basınç 40 cmH2O altında olduğunda hasta öksürme fonksiyonunu kaybeder ve sekresyonlarını dışarı atamaz (69). Cinsiyete göre MİB ve MEB hesaplanması (71):