Siyasal katılımın boyutu bireyler arasında farklılık arz etmektedir. Kimi bireyler siyasetle yoğun bir iliĢki halindeyken kimileri ise iliĢkilerini daha düĢük bir seviyede tutmaktadır.
Siyasal sistem içinde bireylerin sistemle olan iliĢkileri birbirinden farklılık gösterdiğinden çoğu insan zamanını, enerjisini ya da parasını siyasal faaliyetler için harcamayı istememektedir. Bu insanlar “aktif” katılımcılar değil “pasif” katılımcılar olarak tanımlanmaktadır (Sharma ve Sharma, 2007: 353). Ancak siyasal yaĢama katılmayan pasif bir birey, kendisini yakından ilgilendiren olaylarla karĢılaĢtığında aktif duruma geçebilmektedir (Milbrath, 1965: 9). Milbrath‟a (1965: 9-14) göre bireylerin siyasal katılım düzeylerinde aktif ve pasif tavır sergilemeleri Ģu Ģekildedir:
62 Tablo 3. Siyasal Katılımın Aktif ve Pasif Boyutu
Bireylerin siyasal sisteme verdikleri (inputs)
Bireylerin siyasal sistemden aldıkları (outputs)
Aktif katılım
Araçsal
Lider seçimi (oy kullanma) Parti faaliyetleri
Para yardımında bulunma Bilgi vermek, bilgilendirilmek Gönüllü davranıĢ
Ġtaatsizlik
Mevki elde etmek HaberleĢme olanağı Hizmetler Ekonomik imkânlar Sorunların çözümü Adalet Açıklayıcı Sadakat
Gösteri düzenleme ve katılma Protesto (oy kullanmama) Siyasal tartıĢmalar
Ulusal semboller Kimlik duygusu Hükümet protestosu Üstünlük duygusu
Pasif katılım Ġtaat
Rıza Zorunlu hizmet Vergi ödemek Kayıtsızlık Kamu düzeni Güvenlik
Kimi insanların siyasal katılım noktasında ilgi, önemseme, bilgi ve eylem dereceleri diğerlerine göre daha fazladır (Dahl, 1984: 101). Siyasal katılımın boyutları olarak nitelendirilen ilgi, siyasal olayları izlemeyi; önemseme, siyasal olaylara önem vermeyi; bilgi, olaylar ve sorunlar hakkında bilgi sahibi olmayı ve eylem ise siyasal olaylara aktif bir Ģekilde karıĢmayı ifade etmektedir. Katılmanın bu dört boyutu, birbirinden kopuk ya da birbiriyle ilgisi olmayan tutumlar değil, aksine yapılan araĢtırmalar neticesinde bu dört boyutun birbiriyle yakından bağlantılı olduğu ortaya konmuĢtur. Örneğin seçim sonuçlarına ilgi gösteren bireylerin, seçim kampanyasını önemseyerek izleyenlerin, toplumsal sorunlar hakkında daha fazla bilgi sahibi olanların, seçimlerde oy kullanma oranlarının da –ilgisiz olanlara kıyasla- daha yüksek olduğu görülmektedir (Kapani, 2012: 144).
KiĢinin toplumla bütünleĢtikçe siyasete olan ilgisi artmakta ancak bu bütünleĢmeyi engelleyen nedenler ortaya çıktıkça azalmaktadır. Bazı araĢtırma bulgularına göre yüksek sosyo-ekonomik statüye sahip olanlar, küçük yerleĢim birimlerinde ikamet edenler, kitle iletiĢim araçlarını düzenli izleyenler ve erkekler, siyasal konulara daha çok ilgi duymaktadırlar (Çam, 2005: 172). Dolayısıyla bireyin siyasetle kurduğu çeĢitli iliĢki düzeyleri arasındaki bu farklılıklar, toplumu meydana getiren bireylerin farklı sosyo-ekonomik ve demografik özelliklere sahip olmalarından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla siyasal tutum ve davranıĢlar çeĢitli
63 yönlerden ele alınıp tasnif edilebilir. Bu noktada Milbrath (1965: 9-13) siyasal tutum ve davranıĢları sekiz farklı boyutta ele almaktadır:
1. Açık ve Gizli: Bireylerin siyasal eylemlerinden bazıları kamuoyu önünde açıkça yapılırken bazıları kiĢiye özgü olarak gizlilik taĢımaktadır. Kimi politik tartıĢmalar ya da eylemler kamuoyu önünde yapılırken kimileri özel alanlarda yapılmaktadır.
2. Bağımsız ve Mecburi: Vergi ödeme zorunluluğu, yasaların gerektirdiği bir siyasal katılımdır. Oysa siyasal sisteme katılmada bazı davranıĢlar, kendiliğinden, bireyin bağımsız olarak verdiği kararlarla olmaktadır. 3. YaklaĢan ve Kaçınan: YaklaĢan davranıĢlarda eylemin öznesi ve nesnesi
arasında pozitif bir değer iliĢkisi varken kaçınan tutum ve davranıĢlarda negatif bir değer iliĢkisi vardır. YaklaĢan davranıĢlarda özne daha çok elde edeceği faydayı düĢünmekteyken kaçınan davranıĢlarda detaylı hesaplama yaparak zorluk derecesini ya da zararı düĢünmektedir.
4. Geçici ve Devamlı: Oy verme davranıĢı sadece seçim zamanlarında olduğu ve süreklilik arz etmediği için geçicidir. Ancak bir siyasal partiye üyelik ya da bir siyasal parti veya grupta eylemlere katılmak devamlılığı olan bir siyasal katılımdır.
5. Siyasal Sistem Girdi ve Çıktısı: Oy verme gibi bazı davranıĢlar, sisteme katkı sağlarken sistemden beklenen hizmet talebi, sistemden bir Ģeyler alır niteliktedir.
6. Açıklayıcı ve Araçsal: Bu ayrımı kesin olarak ortaya koymak güçtür. Nitekim belirli bir durumda ve belirli bir kiĢi için açıklayıcı olan katılma biçimi, bir diğeri için araçsal nitelikte olabilmektedir. Açıklayıcı siyasal katılımın kendisi bir amaçtır. Oysa araçsal siyasal katılım bir amaca yönelik olup, onun bir parçasını oluĢturmaktadır. Örnek vermek gerekirse seçim kampanyasına dahil olma (düzenleyici ya da dinleyici olarak) araçsal bir katılmadır. Buna karĢılık seçimde oy kullanmak amaçsal bir katılmadır.
64 7. Sözlü ve Sözsüz: Siyasal bir konuyu tartıĢmak, bir açık oturuma katılmak sözlü olan bir katılma biçimidir. Protesto yürüyüĢlerine katılmak ya da mektup yazmak gibi eylemler ise sözsüz katılmayı ifade etmektedir. 8. Sosyal ve Sosyal Olmayan: Siyasal katılım toplumda yer alan diğer
bireylerle birlikte olursa ve belirli bir grup dinamiğini içerirse sosyal anlamda bir katılmadan söz edilebilir. Aksi takdirde bireysel bir katılma söz konusudur.
Siyasal katılım faaliyeti, değiĢik boyutlarda kendini gösterebilmektedir. Bu boyutları belli bir hiyerarĢik yapıda ele alan Baykal (1970: 33-34), siyasal katılımı a) siyasal olayları izleme, b) siyasal olaylar hakkında tavır takınma ve c) siyasal olayların içine karıĢma Ģeklinde gruplandırmıĢtır. Bu gruplandırmaya göre kitle iletiĢim araçlarını takip etme, dinleyici olarak parti mitinglerine ve kongrelerine katılma, özel temaslarda bulunup siyasal konularla ilgilenme, izleme faaliyetleridir. Siyasal olaylar hakkında tavır takınmak daha yoğun bir siyasal faaliyet içermektedir. Burada, siyasal alternatiflerin yanında ya da karĢısında tutum alma durumu söz konusudur. Bu tavır, kitle iletiĢim araçları vasıtasıyla yapılabileceği gibi özel temaslarla da yapılabilir. Bu kategoride yer alan kiĢiler, siyasal olayları izlemekle yetinmeyip olaylar hakkında tavır takınarak bir davranıĢ sergilemekte fakat siyasal olaylar gerçekleĢtirmemektedir. Siyasal olayların içine karışma durumunda ise bireyler, siyasal katılımın en ileri biçimini gerçekleĢtirmektedirler. Bu düzeyde birey, siyasal partiye ya da derneğe üye olmak, siyasal bir mevkide bulunmak ya da mevki için aday olmak, gösteri ve mitinglerde aktif bir Ģekilde yer almak gibi faaliyetlerde bulunur.
Siyasal katılmanın çok boyutlu bir yapıya sahip olduğunu kaydeden Milbrath (1965: 18), bunun boyutlarını kiĢinin siyasetle münasebetinin yoğunluk ve zorluk derecesine göre üç farklı kategoride ele almaktadır. Bu kategoriler, izleyici faaliyetleri (spectator activity), geçiĢ faaliyetleri (transitional activity) ve gladyatör faaliyetler (gladiatorial activity) olarak belirtilmiĢ olup aĢağıdaki gibi bir piramitle gösterilmektedir:
65 Tablo 4. Siyasal Katılım Piramidi
Gladyatör faaliyetleri
-Kamusal ya da siyasal bir partide mevki sahibi olmak -Siyasal bir mevki için aday olmak
-Siyasi amaçlı para toplamak
-Siyasal parti toplantılarına katılarak faaliyette bulunmak -Siyasal bir partinin aktif üyesi olmak
-Seçim kampanyalarında aktif çalıĢmak GeçiĢ faaliyetleri
-Siyasal toplantılara ya da mitinglere katılmak -Parti ya da aday için para yardımından bulunmak
-Siyasal bir lider ya da kamu görevlisiyle temasta bulunmak
Ġzleyici Faaliyetleri
-Parti ya da adayın rozetini taĢımak, partiyle ilgili afiĢ pankart vs. gibi materyalleri arabasına ya da belirli yerlere asmak
-BaĢkalarını belli bir doğrultuda oy kullanmalarına yönelik ikna etmeye çalıĢmak
-Oy vermek
Siyasal uyaranlara karĢı açık olmak Kayıtsızlar (Apatetikler)
Siyasal katılımın boyutlarını farklı bir Ģekilde ele alan Dahl (1984: 95), toplum içindeki bireylerin siyasetle iliĢkisini toplumsal tabakalar halinde ifade etmektedir. Bunlar, siyasi olmayan tabaka, siyasi tabaka, iktidar peĢinde koĢanlar ve iktidarda olanlardır.
Ayrıca Verba ve Nie de siyasal katılımın boyutlarını değiĢik bir kategoride ele almaktadır. Buna göre bireylerin siyasal yaĢamla iliĢkisi a) hiç katılmayanlar, b) yalnızca oy kullananlar, c) sınırlı katılımcılar, d) grup olarak katılanlar, e) kampanyacılar ve f) siyasal partilerde görev alanlar Ģeklinde gösterilmektedir (Akt. Turan, 1976: 74).