2. TARİHİ
2.1. Siverek’in İlçe Statüsüne Düşürülmesi
877 sayılı teşkilatı mülkiye kanunu 26.05.1926 tarih ve 404 sayılı resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir:
“Siverek ilinin menaat-i arziye ve münasebatı umumiyeleri itibariyle yekdiğerinden ayrılmış olan Viranşehir’den başka kazası olmaması ve merkezinin vilayete layık ve kafi bir kabiliyete ve mazhariyette bulunmaması hasebiyle Viranşehir’in münasebatı tabiiye ve emzicei aban bilhassa hududu maili ile olan alakası itibariyle Urfa’ya ilhakı tensip edilmiş ve bu suretle mülhak kazası kalmayan Siverek’in, Çermik kazasını ikiye ayıran ve kışın gayri kabili mürur bir hale getiren Kızılçuluk Çayı’nın cenubundaki kuradan bir kısım yeni teşekkül eden Hilvan kazasına verilmek suretiyle münesebatı daime ve iktisadiyede bulunduğu Urfa’ya rapt ve ilhakı muvafık görülmüştür.”
Yukarıdaki kanun maddesinin gerekçesini okuduğumuzda Siverek'in ilçe statüsüne dönüştürülme nedenleri arasında ekonomik altyapının ve kentleşmenin
18
Özgültekin, Akman, Demirbağ, a.g.e., s. 61-75.
19 Özgültekin, Akman, Demirbağ, a.g.e., s. 91; Hatipoğlu, a.g.t., s. 35. 20 Özgültekin, Akman, Demirbağ, a.g.e., s. 81.
16 yetersizliği ile Siverek’e bağlanacak yeterli ilçenin olmaması sayılmıştır. Bu karardan sonra Siverek’in tek ilçesi olan Viranşehir Urfa'ya bağlanmıştır. Daha önce Siverek’e bağlanması düşünülen Çermik ilçesi ise kışın yaşanan ulaşım zorluğu gerekçe gösterilerek Diyarbakır’a bağlı kalmaya devam etmiştir.22
Siverek halkı ilçe statüsüne düşürülmeyi kabul etmediklerinden dolayı Siverek’i İl Yapma ve Kalkındırma Derneği(Sivil-Der) kurulmuş ve kurulduğu yıldan beri çeşitli girişimlerde bulunulmuştur.
Siverek halkının ilçeye dönüştürülme konusundaki düşünceleriyle ilgili Sivil- Der Kurucu Başkanı Koçali Aymaz ile yaptığımız görüşmede konu hakkında şunları söylemiştir:
“Siverek Osmanlı döneminde Mutasarrıflık statüsü ile idare edilirken Cumhuriyet döneminde Anayasanın kabulü ile Osmanlının bağımsız sancakları il statüsüne geçmiş ve Siverek Cumhuriyetin 62 ilinden biri olarak idari sistemde yerini almıştır.
Osmanlı ekonomisinin 19. yüzyılında gelişme sürecinin göstergelerinden biri de Ticaret Odalarıydı. Türkiye'de ilk kez 1879 yılında Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası kurulmuştur. Daha sonra sırasıyla İstanbul, Trabzon, Muğla, İzmir, Antalya, Mersin, Balıkesir, Bursa, Adana, Eskişehir, Kayseri'den sonra 1896 yılında Siverek ticari yönden çok hareketli bir şehir olduğundan Siverek’te "Ticaret Ziraat ve Sanayi Odaları" adı altında örgütlenmiştir. 1924 Devlet Salnamesi'nin 663. sahifesinde Siverek'te bir Ticaret ve Sanayi Odası'nın bulunduğu belirtilmektedir. 1896 yılına kadar Osmanlı Coğrafyasında günümüzdeki 82 ilden sadece 11’inde ticaret odası bulunurken; günümüzdeki ilçelerden ise yalnız Tarsus ve Siverek’te Ticaret Odası bulunmaktaydı.23
1926 yılında Başvekil İsmet İnönü imzası ile TBMM’ye verilen Teşkilatı Mülkiye Kanununun kabulü sonucunda Siverek ile birlikte toplamda 10 il ilçe yapılmıştır. Kanunun gerekçesi her ne kadar geliri giderini karşılamıyor mealinde olsa da bu gerçekleri yansıtmamaktadır. Siverek Ticaret odasının bulunduğu bir şehirdi. Osmanlı ticari yönden hak etmeyen bir yerde Ticaret Odası açmaz. Bu bizi
22 T.B.M.M. Zabıt Ceridesi (Devre:1, Cilt:10, İçtima:2) T.B.M.M. Matbaası, Ankara, 1958, s. 6. 23https://www.siverektso.org.tr/kurumsal/oda-bilgileri/tarihce.html(erişim: 21.03.2019); Özgültekin, , Akman, Demirbağ, a.g.e., s. 124.
17 tatmin eden bir gerekçe değildir. Biz bu durumu bir haksızlık olarak gördüğümüz için 30 Ekim 1990 yılında Siverek’i İl Yapma ve Kalkındırma Derneğini kurup il hakkımızın iade edilmesi konusunda etkili çalışmalar yapmaya başladık.24
Yapılan çalışmalar sonucunda 1996 yılına kadar çeşitli bakan, Başbakan Yardımcısı, Başbakan ve Cumhurbaşkanları ile görüşüp söz aldığımız halde 2 ilçe iç, 2 ilçe dış güvenlik, 1 ilçe deprem nedeniyle, 9 ilçe de siyasi nedenlerden il yapılırken Siverek’e verilen sözler yerine getirilmedi.25
Cumhurbaşkanı merhum Turgut ÖZAL ile Siverek Heyeti olarak yaptığımız görüşmede Merhum ÖZAL: “Siverek’in rakımı Atatürk Baraj Gölünden yüksek olduğu için GAP’tan yararlanamıyor. İl Olmaktan başka çaresi yoktur.” demişti. Siverek ilçe yapıldıktan sonra ihmal edildiğinden sürekli göç vermiş, istenen ve arzulanan seviyede gelişememiş ve sürekli sermaye ve beyin göçüne maruz kalmış, hak ettiği yatırım ve hizmetleri alamamıştır.
Yukarıda detayları ile arz ve izah etmeye çalıştığımız nedenlerle Siverek nüfusu, yerleşim yerlerinin fazlalığı, yüzölçümünün genişliği ve sosyal ve kültürel yapısı il idaresini gerekli kılmaktadır. Nitekim her gelen Kaymakam, bir süre görev yaptıktan sonra “Siverek, ilçe idaresi ile idare edilemez” demektedir.
Siverek il yapıldığında, Şanlıurfa İlinin yüzölçümü ve yerleşim birimleri küçüleceğinden rahatlayarak süratle kalkınacak ve gelişmiş çağdaş iller arasında yerini alacaktır. Siverek il yapıldığında meydana gelecek ekonomik, sosyal ve kültürel gelişme ve etkileşimlerle çağdaş bir yapıya kavuşacaktır. Sanayileşecek, turizmde önemli seviyeye gelecek, yapılan yatırımlar sayesinde üreterek istihdama katkıda bulunacaktır. Urfa ili üzerinden Siverek gibi devasa bir yük kalkacağından, daha kısa sürede kalkınmasını sağlayacaktır.”26
Sivil-Der Kurucu Başkanı ile yaptığımız görüşmeden de anlaşılacağı üzere Siverek halkı ilçe statüsüne dönüştürülmeyi kabullenemediği gibi, bunu kalkınmanın önünde bir engel olarak görmektedir.27
24 http://sivereksevdasi.com/haber-detay.php?haberid=11877(erişim: 15.02.2019) 25
Siverek’i İl Yapma ve Kalkındırma Derneği Bülteni, Mayıs 2009, Sayı: 5. 26 Kaynak Kişi: Koçali Aymaz.
27 https://www.change.org/p/turkiye-buyuk-millet-meclisi-siverek-in-gasp-edilen-il-hakkinin-iade- edilmesini-istiyoruz (Erişim: 15.02.2019).
18