Sevgili: AĢkın taraflarından biri de sevgilidir Sevgili, aĢkta sevilen taraf konumundadır Divan Ģiirinde seven taraf hep âĢık olmuĢtur Divan

Ģiirinde âĢığın aĢkı tek taraflıdır. Sevgili, bu aĢka hiçbir zaman karĢılık vermemektedir. Buna rağmen sevgili, hep aĢkın merkezinde olmuĢtur. Çünkü aĢkın varlık sebebi odur. ÂĢık, onu candan ve gönülden sevmekte, rakîpten sakınmaya çalıĢmakta, uğrunda birçok derde katlanmakta ve sayısız belalara göğüs germektedir. Fakat âĢığın bu özverisine rağmen sevgilinin tutumunda herhangi bir değiĢiklik olmamakta ve âĢığın sevgisi tek taraflı olmaktan ileriye gitmemektedir (Pala 1999:289-292; Mum, 2004 :121).

Sevgilinin en bariz özelliği güzelliğidir. Güzellik bir ülke gibidir ve sevgili bu ülkenin sultanıdır. ÂĢığa düĢen güzellikler sultanını sevip ona kul olmaktır:

Kendime bir pādişāh-ı ĥüsnü yār etsem gerek

Ķul olup ol şāha ħıdmet iħtiyār etsem gerek (G. 120/1)

Saç, Divan Ģiirinde sevgilinin güzellik unsurları arasında en çok kullanılan kavramlardan biridir. Saçın rengi daima siyahtır. Kâkül sevgilinin yüzünü kapatır ve onun güneĢ gibi parlak olan yüzünü örttüğü için kâfir olarak nitelendirilir. AĢağıdaki Ģiirde Ģair, sevgilinin sabah vakti kâkül kıvrımlarını kaldırır kaldırmaz sevgilinin yüzünün aydınlığıyla Çin ülkesine güneĢ gibi doğduğunu, orada sabah olduğunu söylemektedir:

Şikenc-i ŧurreyi ķaldırdı yār yine śabāĥ

Göründü gibi tamāmen zemįn-i Çįne śabāĥ (G. 37/1)

Sevgilinin saçı, gamzesi, kirpikleri birer savaĢ aleti gibidir. Sevgilinin bakıĢ okunun âĢığı avlaması âĢık için bir Ģükür vesilesidir. Bundan daha kötüsü sevgilinin kıvrım kıvrım saçlarıyla avlanmaktır:

Seni bir tįr ile śayd etdi şükr et ġamze-i dil-ber

Ķarārıñ yoķ mudur zülf-i ħam-ender-ħam mı istersin (G. 159/6)

ÂĢık, aĢk yaraları ile çaresiz bir haldedir. Yaraları için merhem istemektedir. Oysa onun bilmesi gereken bir Ģey var ki bu yaralar onu sevgiliye ulaĢtıracaktır. Sevgiliye ulaĢmak için bu acılara katlanmalı ve sabretmelidir(G. 159/7).

Divan Ģairleri Ģiirlerinde sevgilinin âĢıklar arasında fitne çıkardığını ve bu durumun âĢıklar arasında büyük bir kargaĢaya sebep olduğunu belirtmiĢlerdir. Sevgilinin güzelliği, yüzü, beni, bakıĢları, gamzesi ve bizzat kendisi birer fitne sebebidir. AĢağıdaki Ģiirde Ģair, sevgilinin âĢıklar arasında çıkarmıĢ olduğu fitneye değinmiĢtir. Sevgili çıkardığı fitneye kendince bir bahane bulmuĢ ve onun adını aĢk koymuĢ. Bir kez görünmesiyle binlerce sevgilinin ortaya çıkmasına sebep olduğunu söylemektedir:

Bir fitne bıraķdıñ kim nāmın dediñ anıñ Ǿaşķ Bir cilve ile etdiñ yüz biñ śanemi įcād (G. 44/6)

Sevgilinin fitneler çıkarması bir bakıma onun görevidir. ÂĢık için bu durum çok önemli değildir. Hatta Ģair için sevgili o kadar önemlidir ki yazdığı Ģiirlerin bu kadar iç açıcı ve ferahlatıcı olmasını bu Ģiirleri sevgilinin okumasına bağlıyor:

Ĥarįm-i yāre uġrar Nāzikā çün

N’ola olursa eşǾārıñ müferriĥ (G. 39/10)

Süveyda, kalbin içinde olduğuna inanılan kara noktadır. Rivayete göre kalbin ortasında gönül; gönlün içinde de süveyda bulunur. Süveyda en üstün anlayıĢ noktası ve ilahi aĢkın tecelli ettiği yer olmuĢtur (Pala 1999:363). Sevgilinin güzelliği karĢısında dökülen gözyaĢının iĢte bu süveyda denilen yerden geldiğini söylemektedir:

Süveydādan gerek eşk-i muĥabbet ĥüsn-i cānāna

Bu bāġa bir teveccüh eyle kim şeb-nem yerin ŧutsun (G. 174/7)

Hâk, toprak demektir. Toprak içinde farklı ve kıymetli madenler içermektedir. Hele bu toprak sevgilinin kapısı önündeki topraksa daha kıymetli ve güzeldir. ġair bu toprağın görmeyen göze sürme gibi sürülünce gözlerin açılabileceğini söylemektedir:

Tūtiyādır ey gözüm aǾmā iseñ diñle sözüm

Āsitān-ı yāre yüz sür ħāk-i der eyler ħalāś (G. 91/4)

Sevgilinin güzelliği karĢısında gözyaĢlarını tutamayan âĢık sevgiliyi o kadar çok sevmektedir ki ona kavuĢmak için her yolu denemektedir. Öyle ki onun geçtiği yollarda toprak olmayı bile göze almaktadır. ġaire göre sevgilinin yolunda toprak olmak âĢık için yeterlidir:

Reh-güzār-ı yāre Nāzik cismiñi ħāk eyle kim ǾĀşıķa biǿllāh besdir Ǿizzet ü ķadr u Ǿulā (G. 201/7)

Sevgiliye ulaĢmak için birçok fedakârlık yapmak lazım gelir. Bunu bilen âĢık gerekirse bulunduğu mekânı terk etmelidir. Derdine derman istiyorsa candan vazgeçmelidir:

Terk et cihānı cānān dilerseñ

Cāndan eliñ yu dermān dilerseñ (G. 126/1)

Sevgili uğruna yerini, yurdunu terk eden âĢık sevgisini göstermek için gerekirse kendini feda etmelidir. ġair, daha ileri giderek sevgili yoluna canını vermeyen âĢığı lanetliyor:

Cān kim cānāna ķurbān olmaya ol cāna ĥayf

Ķurba dermān olmayıp cānın veren ķurbāna ĥayf (G. 107/1)

ġair, sevgiliye ulaĢmak için canını vermeyi bile göze alan âĢığa seslenerek bu amaca ulaĢması için sevgiliye hizmet etmesinin yeterli olacağını söylemektedir (G. 82/1).

Uyku, gaflet ve habersizlik durumunu anlatmak için kullanılan bir sözcüktür. ÂĢık çektiği aĢk acılarından dolayı her zaman uykusuzdur, sevgili ise naz uykusundadır. Ancak burada âĢık, sevgiliye gerçek hayatta kavuĢamadığı için gece rüyasında kavuĢmaktadır. Rüyada gördüğü sevgiliyi tabir etmeye gerek olmadığını zaten onun kendisini te‟vil ettiğini söylemektedir:

Gördüm bu şeb cānānı ben ħˇāb içre bį-reyb ü şek Sen ey muǾabbir eyleme teǿvįl ol tā kendidir (G. 72/5)

Bayram, âĢık ile sevgili arasındaki iliĢkinin âĢıkın lehine geliĢtiğini gösteren bir durumdur. ÂĢığın sevgiliye ulaĢması bir bayram vesilesidir. Sevgiliye ulaĢmanın bir yolu da onun yolunda kurban olmaktır. ÂĢık, sevgiliye ulaĢmak için canını bile kurban etmekten çekinmez. ġair aĢağıdaki Ģiirde âĢığın sevgilinin derdiyle rahatsız olmasını, sevgiliye boyun eğmesini, onun yolunda kurban olmasını istemektedir. Sevgiliye ulaĢılan bu zaman yani ölüm zamanı âĢığın da bayramı olsun:

Şöyle bį-ārām olsun derd-i cānān ile cān

AĢk yolundaki gerçek âĢıklar birbirlerini terk etmezler. Her Ģeyi terk ederler ama sevdiklerini asla (G. 101/4). Sevdiğini terk etmeyen âĢığa baĢka kimseden yardım gelmez. Ona yardımcı olabilecek bir tek kiĢi vardır: Sevgili. Çünkü ona ondan baĢka lazım olan bir Ģey yoktur. ÂĢık sonunda muradına erecektir. Yani sevgiliye ulaĢacaktır (G. 25/12).

2.2.2.1.3. Rakîp: AĢkın taraflarından üçüncüsü rakîptir. O, âĢığın nazarında