Serâhs Savaşı

Nihayet Mesud, Hindistan seferi dönüşünde Selçuklular ile bir meydan muharebesi yapması için Sü-başı’ya kesin emir verdi. Hâcib Sü-başı hakkında Gazneli

355 _{Koca, Dandanakan’dan Malazgirt’e, s.68-69.} 356 _{Koca, Dandanakan’dan Malazgirt’e, s.70.}

357 _{Sümer, Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri Boy Teşkilatı Destanları, s.109; Koca, Dandanakan’dan} Malazgirt’e, s.70.

57

Mesud’a iletilen haberlerde, onun zevki sefa içinde günlerini şarap içerek ve eğlenerek geçirdiğini söylediler. Bunun üzerine Mesud ona: “ya savaşa gir ya da görevinden alınacaksın” anlamında bir mektup gönderdi. Savaşa girmekten başka çaresi kalmayan Hâcib Sü-başı, Ebû Sehl ve Horasan Divan reisi Sûrî’nin de aralarında bulunduğu birkaç kişi ile toplantı yaptı. Emîrden gelen nameyi onlara gösterdi ve: “Böyle bir ferman

geldi; artık diyecek bir söz yok, yarın mutlaka gitmeliyim; bu iş Tanrının takdir ettiği veçhile başarılmalıdır. Sizin burada ihtiyatlı bulunmanız lâzımdır. Rey’den gelen para ve esvapları iyi saklayınız, işin sonu ne olacağı belli değil. İhtiyatlı bulunmaktan bir ziyan gelmez” dedi. Onlar da: “Pekâlâ dediğin gibi hareket ederiz; fakat biz senin gitmene hiç taraftar değiliz, fakat mademki böyle bir ferman gelmiştir; gitmekten başka çare yoktur; buna boyun eğmemek doğru değildir” dediler. O, Selçuklular ile

açık meydan savaşını yapmaktan çekindiyse de, Mesud’un emri üzerine, Serâhs yöresinde bulunan Selçuklu Oğuzlarının üzerine yürümek zorunda kaldı. Sü-başı’nın savaşmak üzere harekete geçtiği haberlerini alan Mesud, verdiği karardan pişman olarak Ebû Nasr- ı Mişkân’a: “Biz acele ettik. Hâcib bu düşmanlara karşı ne yapacak” dedi.358 _Bu pişmanlığına rağmen kararından dönme gibi bir durum olmamıştı. Serâhs yakınında, Telh-âb denilen yerde 1038 Mayıs ayında vuku bulan savaşta Gazneli ordusu ağır bir yenilgiye uğratıldı. Gazneli ordusunun zengin ağırlığı yine Selçuklular’ın eline geçti.359 Savaşta yenilen Sü-başı yanındaki yirmi köle ile Herat’a geldi. Çağrı Bey, onu bir süre takip etti ise de daha sonra Tus’a döndü.360

Selçuklular’ın ikinci zaferi, birincisini tamamlamakta ve yarı bağımsızlık yerine istiklal getirmekteydi. İkinci zaferden sonra, Horasan’ın büyük bir kısmına sahip olan Selçuklu liderleri Tuğrul ve Çağrı Beyler, kendilerine hükümdar gözü ile bakmaya başladılar. Kendi devletlerini kurma kararı alan Selçuklu Beyler’i, teşkilatlanma yoluna gittiler. Tuğrul Bey’i kendilerine baş olarak seçtiler. Türk devlet anlayışının bir icabı olarak da, sahip oldukları toprakları kendi aralarında paylaştılar. Eski Türk feodal devlet anlayışı ve an’anesine göre vilayetler üç reis arasında taksim edildi; Tuğrul Bey

358 _{Beyhakî, Beyhakî Tarihi, s.554.}

359 _{Beyhakî, Beyhakî Tarihi, s.553; Köymen, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi Kuruluş Devri,}

C.I, s.248-249; Koca, Dandanakan’dan Malazgirt’e, s.70; Merçil, Gazneliler Devleti Tarihi, s.67-68.

360 _{Beyhakî, Beyhakî Tarihi, s.555; İbnû’l-Esîr, El-Kâmil fi’t-Târih, C.IX, s.349-350; el-Bundârî, Irak} ve Horasan Selçukluları Tarihi, s.L-LI; Ahmed b. Mahmud, Selçukname, s.33,37.

58

Horasan’ın merkezi Nişabur’u, Çağrı Bey Merv’i, Musa Yabgu’da Serâhs’ı almıştı. Selçuklu Beylerinin teşkilattaki yerleri de bu sıraya göre olmuştur.361

Tuğrul Bey’in payına düşen Nişabur henüz fethedilmemişti. Savaştan on iki gün sonra, Tuğrul’un üvey kardeşi İbrahim Yınal, 3 bin kişilik bir atlı birliğin başında buraya geldi. Şehrin ileri gelenleri bir savaşa girişmeden şehri Selçuklular’a teslime karar vermişlerdi. Tuğrul Bey adına melik ul-mulûk (Melikler Meliki) ünvanı ile hutbe okundu ki bu, o zamanlar hükümdarlık alametlerinden biri idi. Bu olaylardan yaklaşık on gün sonra Tuğrul Bey, şehre gelerek Gazneli Mesud’un tahtına oturdu. O, şehir halkına son derece adil davranacağı hususunda söz verdi. Nişabur’da Tuğrul Bey’e olduğu gibi, Merv’de de Davud Çağrı Bey adına hutbe okundu.362 _{Tuğrul Bey’in şehre girişinde} hükümdarlık sembollerinden olarak, kolunda gerilmiş bir yay ile kemerinde üç ok bulunuyordu.363 Nişabur, Selçuklular’ın merkezi olarak seçildi. Bundan sonra Tuğrul Bey, Nişabur tahtına oturarak şehrin ileri gelenleri ile görüştü ve halkın şikâyetlerini dinledi.364 _{Bu dönemde Devlet kurma yolunda ilerleyen Selçuklular, henüz güçlü bir} devlet teşkilatlanmasından uzaktırlar. Fakat arka arkaya kazanılan zaferler sonucunda Horasan’da kendi devletlerini kurma yolunda büyük mesafeler kat etmişlerdir.

Bu zamana kadar kazanılan zaferler, ne Selçuklular ne de Gazneliler için sonuç vermemiştir. Artık her iki taraf da meselenin çözümünü, kesin sonuçlu bir meydan savaşında görmekteydi. Böylece, taraflar için bir meydan savaşı adeta kaçınılmaz olmuştur.365

361 _{el-Bundârî, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, s.LIX; Ahmed b. Mahmud, Selçukname, s.36-37;}

Sümer, Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri Boy Teşkilatı Destanları, s.109; Koca, Dandanakan’dan

Malazgirt’e, s.70.

362 _{Sümer, Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri Boy Teşkilatı Destanları, s.109-110; Merçil, Gazneliler} Devleti Tarihi, s.68; Çağrı Bey’in adına okunan hutbenin tarihi konusu hakkında bilgi için bkz. Merçil, Selçuklular’da Hükümdarlık Alametleri, s.44-45.

363 _{Sümer, Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri Boy Teşkilatı Destanları, s.109; Koca, “ Eski Türklerde}

Devlet Geleneği ve Teşkilâtı”, s.538.

364 _{İbnû’l-Esîr, El-Kâmil fi’t-Târih, C.IX, s.348-349; el-Bundârî, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi,}

s.5; Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, s.100; Sümer, Oğuzlar (Türkmenler)

Tarihleri Boy Teşkilatı Destanları, s.109; Koca, Dandanakan’dan Malazgirt’e, s.72. 365 _{Koca, Dandanakan’dan Malazgirt’e, s.72-73.}

59

2.3. Oğuzlar’ın ve Horasan’ın Kaderini Belirleyen Savaş: Dandanakan