Satrancın yararlarının satranç literatüründe büyük ve önemli bir yere sahip olduğu ve bu konuda birçok araştırma yapıldığı görülmektedir. Bu araştırmalardan bazılarına ‘Satrançla İlgili Araştırmalar’ bölümünde yer verilecektir. Hem bu
çalışmada satranç konusunun tercih edilmesinin sebeplerini tekrar belirtmek, hem de satrancın karar verme, düşünme ve problem çözmeyle olan ilişkisine biraz daha açıklık kazandırmak amacıyla satrancın yararlarından bazılarına bu bölümde de değinilmiştir.
Satranç oyunu bireylere birçok farklı özellik kazandırabilir. Başarıya odaklanma, zaman yönetimi, konsantrasyon, dikkat, plan kurma ve benzeri özellikler satrançla bağlantılı olarak düşünülebilir (Sadık, 2006). Satranç konsantrasyonu, sabrı ve sebatı artırdığı gibi, yaratıcılığı, sezgiyi, hafızayı ve en önemlisi, zor kararlar vermeyi ve problemleri esnek bir şekilde çözmeyi öğrenerek, analiz yapma ve bir takım genel prensiplerden çıkarım yapma becerisini geliştirir (Dauvergne, 2000).
Satranç hayatımıza kesinlikle yerleşmiştir. Eski oyun; spor, bilim ve sanat unsurlarını birleştirmekte, insanlarda irade gücünü, hafızayı, mantıksal düşünmeyi ve kendine hakim olmayı geliştirmekte, aynı zamanda da hem artistik yaratıcılığa hem de rekabete dayalı başarılar için zemin hazırlamaktadır. Ayrıca vücudun en hayati organı olan beyne hitap etmekte, onun daha akılcı, sürekli sağlıklı biçimde yaşamını sürdürmesinde önemli bir rol oynamaktadır (Dalkıran, 1995). Satranç oyununda birçok varyasyonun ortaya çıkması ve olasılıkların hesaplanması için beynin büyük bir bölümünün çalışır durumda olması gerekmektedir. Satrançla ilgili problem ve etütler çözülmeye çalışılırken beynin artkafa lobunun büyük bir bölümü ve alın lobunun etkili olduğu görülmüş, beynin büyük bir alanının devinime geçmesi son derece şaşırtıcı bir bulgu olarak görülmüştür (Sadık, 2006).
Gardner (1983; Aktaran: Sadık, 2006), satrancın strateji ve hesaplamalara dayanması sebebiyle mantıksal-matematiksel zeka ile ilişkili olduğunu söylemiştir.
Satranç çalışmanın ve oynamanın çocuklar için faydalarını inceleyen eğitimsel ve psikolojik araştırmalara göre satranç:
Zeka bölümü (IQ) puanlarını artırır.
Zor ve soyut kararların bağımsız bir şekilde nasıl verileceğini öğreterek problem çözme becerilerini güçlendirir.
Okumayı, hafızayı, dili ve matematiksel yetenekleri geliştirir. Eleştirel, yaratıcı ve orijinal düşünmeyi geliştirir.
Zaman baskısı altında hızlı ve hatasız karar verme pratiği sağlar. Bu yetenek de okuldaki sınav puanlarının artmasına yardım edebilir.
Çok fazla sayıda seçenek arasından ‘en iyi’ seçeneği seçmeyi öğrenerek, nasıl mantıklı ve etkili düşünüleceğini öğretir.
Beklenenden daha az başarı gösteren yetenekli öğrencilere, mükemmelliğe ulaşmak için nasıl çalışacaklarını ve çabalayacaklarını öğrenmede yardım ederken, yetenekli çocukları cesaretlendirir.
Esnek plan yapmanın, konsantrasyonun ve kararın sonuçlarının önemini gösterir.
Doğal yetenekleri ya da sosyo-ekonomik geçmişleri ne olursa olsun, insanlara ulaşır (Dauvergne, 2000).
Satranç oyununda oluşacak pek çok konum, önce zihinde canlanmakta, zihinde beliren bu konumlardan hangisinin daha iyi olacağına karar verildikten sonra bunu tahta üzerinde gerçekleştirmeye yönelik hamleler yapılmaktadır. Gerçekleştirilmek istenenlerin önceden zihinde canlandırılması, yaratıcı düşünce ve imgesel bellek üzerinde etkilidir. Satranç, özellikle de ürettiği 1, 2, 3 veya daha fazla hamlelik satranç problemleri sayesinde bireylerin problem çözme becerilerinin gelişmesine olumlu etkiler yapmaktadır (Sadık, 2006). Satrançta pratik yapmak için bol miktarda problem vardır. Satranç problem çözeni anında ödüllendirir veya anında cezalandırır. Zor koşullarda doğru ve çabuk karar vermeyi sağlar (Köksal, 2006).
Ayrıca satranç; insanların psikolojik yapısında oluşan sorunları giderebilecek araçlardan biri olabilmektedir. Çünkü satranç tek başına bile çalışılabilen, problemleri çözülebilen, analizleri yapılabilen, monotonluktan uzak, içinde pek çok güzelliği barındıran ve hayranlık duygusu uyandıran oyunlar arasındadır. Satranç, çocukların zaman zaman yaşadıkları yalnızlıklarını paylaşabilecekleri iyi bir arkadaş ve onları suçtan, suç ortamından uzak tutabilecek iyi bir uğraştır. Çocuk, günlük hayatta yapacağı davranışların, satrançta olduğu gibi bazı sonuçları olabileceği gerçeğini kavramaktadır. Dolayısıyla satranç, bireyleri çevrelerine karşı daha sorumlu olmaya yöneltmektedir (Sadık, 2006).
Satranç bilişsel psikoloji ile yakın ilişkili olarak tanımlanmaktadır. İnsanların bilgi işleme ve bilişsel yeteneklerinin sınırını zorlamalarına neden olmaktadır, çünkü satranç düşünme sürecinde çok önemli bir yer tutar (McDonald, 2006; Aktaran: Köksal, 2006).
Satranç, bazı doğruların şartlara göre değişiklik gösterebileceğini öğreterek, bireye farklı bakış açıları kazandırabilir. Örneğin, Vezir satrançta en değerli ikinci taştır. Fakat bu durum her zaman geçerli olmayabilir. Vezir sıkışmış bir konumdayken değerini kaybedebilir ya da bir piyon vezir kadar değerli bir konuma gelebilir. Benzer şekilde, satrançta başarılı olmak için uyulması gereken açılış ilkeleri vardır. Yine de bu ilkeler körü körüne uyulması gereken, her durumda geçerli olan ilkeler değildirler. İyi bir oyuncu bu ilkelerin duruma, amaçlara ve rakibe göre esneklik gösterebileceğini öğrenmiştir.
Satranç konusundaki kuramsal bilgiler, satranç tarihi ve satrancın bireylere sağladığı faydalar bu araştırmanın kapsamına sığmayacak kadar geniştir. Bu araştırmada satrancın özellikle karar verme, problem çözme ve düşünme konusundaki yukarıda da değinilmiş olan etkileri üzerinde durulmuştur.
2.2. Problem Çözme Becerisiyle İlgili Kuramsal Açıklamalar
Bu bölümde, bu araştırmada ölçülmesi amaçlanan problem çözme yaklaşımlarına açıklık kazandırmak amacıyla, problem, problem çözme ve problem çözme becerilerinin çeşitli tanımları üzerinde durulmuş ve bu konular hakkında genel bilgilere yer verilmiştir.