Sakarya ilinin merkezi olan Adapazarı, adı ile anılan ovanın güneybatı kenarında kurulmuş olup, tarihi İstanbul‟u Anadolu‟ya bağlayan yolların Sakarya Irmağı‟nı aştığı noktada bir köprübaşı ve kavşak noktası konumundadır. İl alanı doğudan Düzce ili, güneyden Bilecik‟in; Gölpazarı ve Osmaneli, batıdan Kocaeli‟nin; Kandıra, Merkez ve Gölcük ilçeleri, kuzeyden ise Karadeniz ile çevrilidir. Sakarya ili, ülkemizin kuzey batısında, Marmara Bölgesinin kuzeydoğu ucunda yer almaktadır. Doğudan Bolu, batıdan Kocaeli ve Bursa, güneyden Bilecik ve kuzeyden de Karadeniz ile çevrelenmiştir. Adapazarı Merkez ilçedir. Yüzölçümü 5.015 km2 gerçek alan, 4.821 km2 izdüşüm alanı olup rakımı 31 metredir. Sakarya ilinin yüzey şekilleri sade bir özellik gösterir [77].
2.4.1. Nüfus
2008 yılı nüfusu 851.292 olan Sakarya ilinin, 622.046‟sı şehirlerde (%73), 229.246‟sı ise köylerde (%27) yaşamaktadır. İlçeler itibarı ile nüfus dağılımı Şekil 2.7‟de gösterilmiştir.
İlin nüfusu pek çok nedenlerden dolayı (hızlı sanayileşme ve iş gücü ihtiyacı, zengin ve verimli toprakları, gelişmeye müsait coğrafi yapısı, iklim ve bitki örtüsünün elverişliliği, büyük şehirlere yakınlığı, yatırım ve teşviklerin fazlalığı v.s.) çok hızlı bir şekilde artma eğilimi göstermektedir. İl nüfusunun hızla artmasında, yurdun çeşitli yerlerindeki iç göçler ile dış göçler etken olmuştur [77].
Şekil 2.7. Sakarya iline bağlı ilçelerin 2008 nüfus dağılımı 2.4.2. Tarım
Sakarya ili toplam 483.500 hektarlık alanı kapsamakta olup bunun 229.665 hektarlık kısmında tarım yapılmakta, bu da toplam alanın % 48‟ini kaplamaktadır. Bu alanın 134.928 hektarı uzerinde tarla bitkileri yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu toprakların yaklaşık %33.3‟ünde sulu, % 66.6‟sında kuru şartlarda bitkisel üretim yapılmaktadır. Kuru ve sulu tarım şartlarında yetiştirilen en önemli ürünlerden başta mısır olmak üzere buğday, fındık, pancar ve ayçiçeği sayılabilir.
İlde üretilen tarla ürünleri tahıllar, baklagiller, endüstriyel bitkiler, süs bitkileri ve yem bitkileridir. İlde yöreye has ziraatı yapılan bitkiler şeker pancarı, tütün, ayçiçeği, patates ve çekirdek kabağı sayılabilir. Meyve üretiminde ise fındık, üzüm, ayva, kiraz, vişne ağırlıklı durumdadır. Buğday üretiminde verim Türkiye ortalamasına göre yüksektir. İlimizde tarla bitkileri arasında mısır ekilişlerinin özel bir önemi vardır. Her yıl ortalama 55.000 hektar alanda ekimi yapılan mısıra; endüstri, hayvan yetiştiricileri ve haşlamalık olarak tüketiciler tarafından yüksek talep oluşturulmaktadır [78].
2.4.3. İklim yapısı
Sakarya ilinde Marmara ve Karadeniz Bölgesi iklimi özellikleri yaşanmaktadır. Sakarya, rutubetli bir havaya ve ılıman iklime sahiptir. Kışlar bol yağışlı ve az soğuk, yazlar ise sıcak olur. En soğuk aylar Ocak ve Şubat, en sıcak aylar ise Haziran ve Ağustos‟tur. Isının sıfırın altına düştüğü gün sayısı ortalama 24‟tür. Ortalama yıllık yağış 1.025,8 mm‟dir. Yağışın mevsimlere göre dağılışı ilkbaharda 208, yazın 115, sonbaharda 248 ve kışın 292 mm dir. Nisbi nem oranı ortalama % 72 civarındadır. Yıllık ortalama rüzgar hızı 1,0 m/sn olup, esme sayısı yönünden egemen rüzgar yönü kuzeybatıdır. Kuzeybatı (karayel) rüzgarları Sapanca Gölü üzerinde Sakarya Ovası‟nın içlerine sokularak iklimi azda olsa serinletmektedir. Daha sonra sırasıyla en çok esen rüzgarlar kuzey, kuzey-kuzey batıdır. 15 ilde en hızlı esen rüzgar 22,3 m/sn ile güney-güney batıdır. Sakarya meteoroloji istasyonunda yapılan ölçümler sonucu en kuvvetli rüzgar yönü Tablo 2.10‟da nem oranları ise Tablo 2.8‟de verilmiştir. Denizden yüksekliği 31 m‟dir [78].
Tablo 2.8. Sakarya ili aylık nisbi nem oranları (2008 yılı)
Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Yıllık
Nisbi nem % 73 72 72 70 71 68 70 71 73 75 73 72 72
Tablo 2.9. Sakarya ili aylık nisbi sıcaklıkları (0C) (2008 yılı)
Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Yıllık
Ortalama Sıcaklık 7,5 7,4 8,3 13,6 17,6 20,5 24,4 25,1 21 14,7 11 9,5 15,1 En yüksek Sıcaklık 18,3 19,8 23,6 32,8 31,2 32,4 33,6 37,0 32,5 30,2 25,4 26,2 37,0 En düşük Sıcaklık -0,4 -3,0 -2,1 -0,7 4,6 11,0 15,1 17,3 12,9 2,9 -2,0 -2,9 -3,0
Tablo 2.10. Sakarya ili aylık rüzgar hız verileri (2008 yılı)
RasatS. (Yıl) 1 Ortalama Rüzgar Hızı (m/sn) Yıllık 1.0
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
1,2 1,7 1,5 1,2 0,7 0,7 0,7 0,7 0,6 0,5 1 1,9 1 En Hızlı Rüzgar Yönü ve Hızı (m/sn) S S SSE WSW N SSE WSW NNW NNW SSW SSW S S 11,7 13,1 12,0 9,7 4,5 4,0 3,5 4,7 6,7 9,2 13,1 19,5 19,5
1 Kuvvetli Rüzgarlı Gün Sayısı (10,8 - 17,1 m/sn)
14,0
1,0 4,0 1,0 - - - - - - - 2,0 6,0
1 Fırtınalı Gün Sayısı (17,2 > m/sn)
1
2.4.4. Sanayi
İnsan ihtiyaçlarının sonsuz olması, sanayinin gelişmesine, hızlanmasına ve modernleşmeye sebep olmuştur. İnsan olduğu yerin hep üzerinde olmak istemiştir. İlk önce düşünce ile başlayan isteyiş zamanla beyinler tarafından icraata dökülmüştür. İhtiyacın büyük emek gücü ile karşılanması, bunun sonucunda maliyetin pahalıya mal olmasına nedendir. İnsan emeğinin az harcandığı sanayi bugün inanılmaz boyutlara ulaşmıştır. Bugün milletler sanayi alanında soğuk savaş halindedir.
Sakarya ili Marmara Bölgesi‟nin doğusunda ve Avrupa‟nın Anadolu‟ya açılan kapıları olan önemli iki karayolu (Tem otoyolu ve D-100) ve bir demiryolu bağlantı güzergâhı üzerindedir. Konumu ve Türkiye‟nin lokomotifi olan İstanbul‟a yakınlığı nedeniyle sanayicilerin buraya yatırım yapmalarında tercih edilmektedir.
Sanayi alanında 1950‟lerden sonra artan yatırımlar, 1960 ve 1970‟li yıllarda İzmit‟e yoğunlaşırken bu bölgede uygun alanların azalması sonucu yol boyunca doğuya doğru kaymıştır. Sakarya ilinde Adapazarı merkez başta olmak üzere bu yatırımlar ağırlıklı olarak 1980 sonrasında görülmüştür. Özellikle 1990‟lı yıllar da bu bölgede yatırımlar hızla artmıştır. Bu dönemlerde yeni sanayi bölgeleri oluşturularakta bu süreç desteklenmiştir.
Bugün ise ikisi faal, biri inşaatı tamamlanmak üzere olan ve dördü plan halinde bulunan OSB ile Sakarya ili sanayi yatırımlarını kendine çekmektedir. Ayrıca OSB haricinde de büyük holdingler kendilerine geniş alanlar satın alarak sanayi üstleri kurmaktadır.
Sakarya da ayrıca otomotiv ve yan sanayi, tekstil, gıda, orman ürünleri, elektrik-elektronik, yapı-inşaat malzemeleri, süs bitkiciliği, mobilya, metal eşya, giyim, kimya ve ilaç imalatı ile uğraşan kuruluşlar bulunmaktadır.
Sakarya ilinde sanayi alanında gelişme en fazla merkez ilçede bulunmaktadır. Bunu sırayla Akyazı, Hendek, Geyve, Pamukova, Karapürçek, Sapanca, Kaynarca, Söğütlü, Ferizli ve Taraklı ilçeleri takip etmektedir.
Şekil 2.8. Sanayi alanı bazında firma ve çalışan sayısı dağılımı
Sanayi kuruluşlarından meydana gelen emisyonların, hiç bir önlem alınmadan atmosfere bırakıldığında partiküller, SO2, NOx, HC, CO-COx, H2S, florür, koku, duman ve diğer organik kimyasallar atılmaktadır. Araçlardan kaynaklanan egzoz gazları da hava kirliliğine neden olmaktadır. Egzoz emisyon ölçümleri düzenli olarak iki ekip tarafından yürütülerek standart değerleri uygun olanlara “Emisyon Pulu” verilmektedir. Standart değerleri sağlamayanlar bakım ve onarıma gönderilmektedir. Emisyon izin belgelerini Çevre ve Orman Bakanlığı‟ndan yeterlilik almış resmi/özel kurum ve kuruluşlar tarafından emisyon ölçümleri yapılarak Hava Kalitesini Koruma Yönetmeliği‟nin (HKKY) ilgili standart değerlerine uyanlara Mahalli Çevre Kurulu‟nca emisyon izin belgesi verilmektedir. Almayanlara gerekli uyarılar yapılmakta olup, ceza işlemi uygulanmaktadır [78,79].
2.4.5. Çevre sorunları ve alınan önlemler
Çevre koruması açısında tedbir alınmadığı ve uygun teknolojiler kullanılmadığı takdirde çevre üzerinde ve toplumda olumsuz sonuçlar doğuran bir dengesizlik sorunu ortaya çıkmakta, giderek kaynakların tahribine, çevrenin hızla kirlenmesine ve sanayi sektöründen kalkınma da beklenen yararların giderek kaybolmasına neden olmaktadır. Sanayileşme doğal kaynakları harcaması, enerji tüketimi, baca
emisyonları ve imalat prosesleri sonucu kirlilik ve atıklar nedeniyle çevre sorunları ile karşılaşılmaktadır. İşletmelere düzenli denetimlerde bulunarak deşarj ve emisyon kontrolleri yapılmaktadır. Deşarj ve emisyon izin belgeleri olmayanlara ceza uygulanmaktadır [77, 78].