Sağlık sonuçlarının değerlendirilmesi

Bu giriĢim çalıĢmasının temel sonucu katılımcı ergonomi yaklaĢımını kullanarak uygulanan giriĢimin, büro çalıĢanlarının üst beden bölgesi kas-iskelet sistemi ile ilgili iki farklı sağlık sonucu üzerindeki etkisini değerlendirmektir. Bunlardan birisi çalıĢanın üst beden bölgesine iliĢkin yakınma (semptom) bildirimi, diğeri ise yeti yitimidir. Bunun için oluĢturulan giriĢim ve kontrol gruplarında sağlık ile ilgili sonuç değiĢkeni olarak belirlenen “üst beden bölgesi semptom ve yeti yitimi düzeyi” belirli aralıklar ile değerlendirilmiĢtir.

Elde edilen bulgular incelendiğinde, çok değiĢkenli çözümleme sonuçlarına göre giriĢim grubunda üst beden bölgesi semptom geliĢme olasılığı izlem süreci içerisinde tüm beden bölgelerinde (sol dirsek dıĢında) azaldığı, bu azalmanın sağ boyun ve bilek-el bölgesinde anlamlı düzeyde olduğu belirlenmiĢtir. Üst beden bölgesi yeti yitimi durumu için de benzer bulguların elde edildiği görülmektedir. Northwich park boyun ağrısı anketinden elde edilen sonuçlara göre zaman içerisinde giriĢim grubunda kontrole göre daha düĢük rahatsızlık puanının elde edildiği görülmektedir(p<0.05). Quick-DASH anketi sonuçlarına göre zaman içerisinde giriĢim grubunda kontrole göre

bir azalmanın olduğu, bununla birlikte bu azalıĢın anlamlı düzeyde olmadığı görülmektedir (p>0.05). Hem semptom geliĢimi, hem de yeti yitimi düzeyi açısından gözlenen anlamlı iyileĢmeler ve anlamlı olmasa bile olumlu yöndeki değiĢimler bir bütün olarak ele alındığında giriĢimin etkili olduğu yönünde fikir vermektedir. Özellikle eĢlik eden değiĢkenlere göre yapılan çok değiĢkenli değerlendirme sonuçlarında gözlenen bu tutarlı değiĢimin giriĢimin bir bütün olarak üst beden bölgesi kas-iskelet semptomu ve yeti yitimi ile ilgili koruyucu olduğu yönündeki etkisini güçlendirmektedir.

Bilimsel yazında bilgisayar kullanımının olduğu alanlarda bu tür sağlık sonuçlarının değerlendirildiği çeĢitli çalıĢmalar vardır. Bu tür katılımcı yöntemin uygulandığı giriĢimlerde farklı ve değiĢken sonuçların elde edildiği görülmektedir.

Vink ve arkadaĢlarının katılımcı ergonomi yaklaĢımı ile büro çalıĢanlarında yürüttükleri bir çalıĢmada üst beden bölgesinin değiĢik bölümlerine iliĢkin yakınma bildiriminde azalıĢ elde ettikleri bildirilmiĢtir(126). Aynı yazarın içerisinde olduğu bir baĢka giriĢimde de çalıĢanların giriĢim öncesi 12 ay ve sonrası dönemde boyun, omuz ve sırt kas-iskelet yakınmalarında anlamlı düzeyde bir azalma olduğu görülmektedir(127). Bu tezdekine benzer bir yaklaĢımla eğitim ve iĢbaĢı danıĢmanlık adımlarından oluĢan giriĢim Street ve arkadaĢları tarafından çağrı merkezi çalıĢanlarında uygulanmıĢtır. Sağlık ile ilgili sonuçların değerlendirilmesinde giriĢim öncesi ve sonrası genel amaçlı bir ölçek yardımıyla yaĢam kalitesi ölçümü de yapılmıĢtır. Ġki haftalık izlem sonrası, giriĢim öncesine göre yaĢam kalitesinde bir değiĢim belirlenememiĢtir(128). Street ve arkadaĢlarının özellikle genel amaçlı bir yaĢam kalitesi ölçüm gereciyle sonuçları değerlendiriyor olması ve uzun erimde bir değiĢim beklenen sağlık sonucunun kısa erimli etkisinin ölçülememesinden kaynaklandığı düĢünülebilir.

Sağlık ile ilgili sonuçlar için yeterli bir izlem süresinin gerektiği Brewer ve arkadaĢlarının sistematik derlemesinde belirtilmektedir. Bu derlemede giriĢim çalıĢmalarının değerlendirilme ölçütlerinden birisi “giriĢim sonrası izlem sürecinin bir ay ve daha uzun olup olmadığı” biçiminde tanımlanmıĢtır(53). Westgaard ve Winkel’in

değerlendirilmesi gerektiği, bu sürenin altı aydan kısa olması halinde uygun olmayan bir değerlendirme olacağı ve böyle bir değerlendirmenin giriĢim sonrası izlem sürecinde birden fazla kez yapılması gerektiği belirtilmiĢtir(129). Buradan hareketle bu tez çalıĢmasında giriĢim sonrası 10 ay boyunca her ay düzenli olarak çalıĢanların üst beden bölgesi ile ilgili yakınmaları değerlendirilmiĢtir. Ayrıca giriĢim öncesi bir kez, giriĢim sonrası araĢtırmanın ortasında ve sonunda olmak üzere de iki kez üst beden bölgesi yeti yitimi düzeyleri belirlenmiĢtir. Hem uzun süreli etkinin değerlendirilmiĢ olması, hem de ölçümlerin izlem süreci içerisinde belirli aralıklar ile yinelenmesi bu giriĢim çalıĢmasından elde edilen sonuçların yeterli düzeyde olduğu yönünde fikir vermektedir. Böylece yapılan değerlendirmelerden elde edilen sonuçlarda oluĢan sapmanın en düĢük düzeyde olacağı düĢünülebilir. Beklenen tutarlı ve etkili azalma üst beden bölgesinin tamamına yakın bölümünde giriĢim grubunda semptom geliĢme olasılığında görülen azalma Ģeklinde kendini gösterirken, aynı zamanda boyun bölgesinde semptom geliĢme olasılığındaki anlamlı azalma ile boyun bölgesi yeti yitiminin değerlendirilmesinde kullanılan ölçüm gerecindeki anlamlı azalma birbiriyle uyumlu bir değiĢimi göstermektedir.

GiriĢimlerin uzun dönemli sonuçları incelendiğinde önemli bir sorun zaman içerisinde etkilerinin giderek azalması, hatta giriĢim öncesi döneme geri dönülmesidir. Özellikle pekiĢtirilmeyen uygulamalarda bu durum kaçınılmaz olabilir(129). Bu tezdekine benzer kontrol listesi ve eğitimin bir arada uygulandığı bir giriĢim Ketola ve arkadaĢları tarafından büro çalıĢanlarında yapılmıĢtır. GiriĢim sonrası ikinci ayda kontrol grubuna göre üst beden bölgesinin değiĢik noktalarında anlamlı düzeyde semptom bildiriminde azalma olduğu, buna karĢın izlemin 10. ayında bu farkın ortadan kalktığı belirlenmiĢtir(10). Bu tezde katılımcılar her ay düzenli olarak semptom geliĢimi ve koruyucu davranıĢları uygulama açısından izlenmiĢtir. GiriĢim ve kontrol gruplarında her ay benzer Ģekilde yakınmaların elde edilmiĢ olması, buna rağmen giriĢim grubundakilerin kontrole göre daha az semptom ve daha düĢük yeti yitimi bildirmesi dikkat çekicidir. Katılımcı ergonomi giriĢimi sonrası bu aylık veri toplama süreci, giriĢim grubunda daha uygun ortamı oluĢturulması ve davranıĢların istenen yönde dönüĢtürülmesi açısından olumlu bir pekiĢtirme yaratmıĢ olabilir.

Bununla birlikte kontrol grubunda bulunanlar açısından bu izlemler istenmeyen eğitim etkisi oluĢturmuĢ olabilir. Bu istenmeyen eğitim etkisine rağmen gruplar arasında farklılığın elde edilmiĢ olması yapılan katılımcı ergonomi giriĢiminin etkinliğini göstermesi açısından önemli bir bulgudur. Bu çalıĢmada izlemler giriĢimin bir parçası gibi görünse de sürdürülebilir nitelikte değildir. Bu nedenle araĢtırmanın sonlandırıldığı noktadan sonraki dönemde bilgi toplanmadığı için giriĢimin uzun erimli sonuçları değerlendirilememiĢtir.

5.1.2. Tutum, davranıĢ ve çalıĢma ortamındaki değiĢimlerin değerlendirilmesi