I. BÖLÜM
I.1.4. Sağlık Ve Güvenlik Birimi
Ciddi boyutlarda ekonomik ve sosyal sorunlara yol açan iş kazası ve meslek hastalıklarını önlemek için çaba sarfetmek, hem devletler hem de işletmeler için zorunluluk halini almıstır. İş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu oluşan kayıplar işletmelerin karlılığını etkilemesi yanında; İSG çalısmaları, işletmeler için verimlilik ve kalite unsuru olarak ön plana cıkmaktadır. İş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi veya azaltılabilmesi işletmelerin uluslararası piyasalarda rekabet edebilirliğini arttırmaktadır. Bu bakımdan bu alanda önleyici yaklaşım, daha maliyetli olan tazmin edici yaklaşıma göre giderek önem kazanmıştır. Önleyici yaklaşımın en önemli uygulama araçlarından biri olan işyeri örgütlenmelerine, bunların etkinliğine yönelik çalışmalara ilgi, giderek artmaktadır. Günümüzde tüm gelişmiş ülkelerde, işyeri sağlık ve güvenlik birimleri kurma, işyeri hekimi, hemşiresi, iş güvenliği uzmanı ve teknik elemanı çalıştırma, İSG kurulu oluşturma, sağlık ve güvenlik çalışan temsilcisi seçme gibi işyeri içinde oluşturulan örgütlenme şekillerinin yanısıra; işletme dışından ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alımının da düzenlendiği görülmektedir.
Gerçekten de bu tür örgütlenmelerin işyerindeki risklerin tespiti, önlemlerin belirlenmesi, çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitimi ile işyerinin denetimi bakımından daha çabuk ve etkili çözümler ortaya koyabildiği bilinmektedir.45
I.1.4.1. İşyeri Sağlık Ve Güvenlik Birimi
15.08.2009 tarihli “İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri İle Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmelik” e göre; “İşyeri sağlık ve güvenlik birimi:
İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere kurulan, gerekli donanım ve personele sahip olan birimi,” ifade etmektedir.
İşverenler, devamlı olarak en az 50 işçi çalıştırdıkları işyerlerinde İSG hizmetlerini yerine getirmek üzere işyeri sağlık ve güvenlik birimi oluşturmakla yükümlü tutulmuşlardır. Bu birim en az bir işyeri hekiminden, eğer işyeri sanayiden sayılan işlerin yapıldığı bir işyeri ise ayrıca bir de iş güvenliği uzmanından ve yapılacak
45 Yılmaz, Fatih, “Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri ve Örgütlenmesi: Sağlık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmeliğin Eleştirisel Bir Değerlendirilmesi”, Kamu-İş, İş Hukuk ve İktisat Dergisi, c.11, sy.2, Ankara 2010, s.94.
23 çalışmalara yardımcı olmak için gerektiğinde diğer personelden oluşur. Sayıların hesaplamasında işyerinde işçi niteliğinde çalışanlar ve sadece İş Kanununa tabi işçiler dikkate alınmalıdır.
Diğer bir değişle işçi ibaresinden, işyerine hizmet sözleşmesi ile bağlı işçiler kastediliğinden çırak/stajer vs.bu sayıya katılması mümkün değildir. İşyeri sağlık ve güvenlik birimi; önleyici ve koruyucu hizmetleri, işyerinin yer aldığı tehlike sınıfına ve işçi sayısına bağlı olarak, yönetmelikte belirtilen sürelerden az olmamak koşulu ile yerine getirir. 46
Alt işverenin asıl işverenle aynı işyeri içinde faaliyet göstermesi durumunda eğer her iki işverenin işçi sayısı da 50’nin üstünde ise, asıl işveren İSGB kurmak zorundadır ve alt işveren de asıl işverenin izni ile işçi sayısı oranında masraflara katılarak İSGB
‘den yararlanabilir.
Eğer alt işverenin işçi sayısı 50’nin altında, asıl işverenin işçi sayısı 50’nin üstünde ise alt işveren işçilerinin periyodik sağlık kontrolleri belli bir ücret karşılığında İSGB’ce yapılabilir.
Eğer asıl işverenin işçi sayısı 50’nin altında fakat alt işverenin işçi sayısı 50’nin üstünde ise alt işveren tarafından İSGB kurulma zorunluluğu vardır. Bu durumda asıl işveren alt işverene yer göstermek zorundadır.
Eğer her iki işverenin işçi sayısı 50’nin altında ise her iki işverenin de İSGB kurma yükümlülüğü yoktur.
İSGB’inde görevlendirilecek kişilerin işyeri organizasyonu içinde tek bir yere bağlı bulunma zorunlulukları yoktur. İşyerinin iç işleyişine göre farklı birimlere bağlı olabilirler 47
46 Topçu, Umut, ”İşyerinde Sağlık ve Güvenlik Birimi Oluşturma Zorunluluğu ve İşverene Getirilen Yükümlülükler”, Sosyal Güvenlik Dünyası, İş Hukuku Dergisi, Yıl 12, sy. 65, Ankara, Kasım 2009, s.90.
47 Ekmekçi, Ömer,” İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri İle Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerine İlişkin Genel Esaslar”, MESS Sicil İş Hukuku Dergisi, sy.16, İstanbul, Aralık 2009, s.65.
24 Sağlık ve Güvenlik biriminin işyerinde kurulması durumunda; birimin kolay ulaşır olması, iş güvenliği uzmanının ayrı bir odası olması gibi bazı bina ve donanım şartları aranmaktadır.
İşverenler işyerinin girdiği tehlike sınıfı ve çalıştırdığı işçi sayısına bağlı olarak İSG hizmeti verme yükümlülüklerini OSGB den hizmet almak suretiyle de yerine getirebilirler. Ancak işçi sayısı yönetmelikte belirtildiği üzere belli bir miktarı bulduğunda işveren dışarıdan hizmet alsa dahi, yinede İSGB oluşturmakla yükümlüdür.
I.1.4.2. Ortak Sağlık Ve Güvenlik Birimleri
İlgili Yönetmelikte ortak sağlık ve güvenlik birimi, bir veya birden fazla işyerine İSG hizmetlerini vermek üzere işyeri dışında kurulan, gerekli donanım ve personele sahip olan ve Genel Müdürlük tarafından yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluşları ve özel hukuk tüzel kişileri olarak tanımlanmıştır
OSGB, işverenin sağlamakla yükümlü olduğu işyeri sağlık ve güvenlik birimi hizmetlerini dışarıdan veren tüzel kişiliklerdir. Bu tüzel kişilik kamu veya özel hukuk tüzel kişisi olabilir. Diğer bir değişle işverenle ortak olarak kurulmuş birimler değildir.
Ortak iş sağlığı ve güvenliği birimleri, ticaret şirketleri, vakıflar, dernekler olabileceği gibi kamu kurum ve kuruluşları da olabilir. Burada “ ortak” teriminin kullanılmasının nedeni sadece İSG hizmetlerinin bir bütün olarak ele alınmasından kaynaklanmaktadır.
48
OSGB ‘nin kurulabilmesi için; kurucusunun veya kurucu ortaklarından en az birinin iş yeri hekimi veya (A) sınıfı iş güvenliği uzmanı olması zorunludur. Kurucular, birden fazla OSGB’de kurucu olamazlar, ancak ortak olmalarını kısıtlayan bir hüküm mevcut değildir.
OSGB’nin kurulabilmesi için bu birimlerde tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan en az bir işyeri hekimi ve bir iş güvenliği uzmanı istihdam edilmesi gerekir. Diğer bir deyişle yönetmelik OSGB’nin kurulabilmesi için asgari kişi sayısını belirlemiştir.
OSGB’nin kurulması ve yetkilendirilmesi çok sıkı koşullara bağlanmıştır.
Kurulması ve faaliyette bulunması Bakanlığın iznine bağlanmıştır. Bu nedenle birimin
48 Ekmekçi, Ömer, ” İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri ile Ortak Sağlık ...”, s.66.
25 yetkilendirilmesi için Bakanlığa başvuruda bulunulması gerekmektedir. Bu başvuruda gerekli prosedür yönetmelikte detaylı olarak verilmiştir.
OSGB hizmet verecekleri işyerlerine göre yeterli sayıda ve nitelikte personel istihdam etmelidir. Zira bu birimler işyerlerine aynı kişilerle hizmet vermek durumundadırlar.
Bu hizmetlerin dışarıdan alınmasına izin verilmesiyle birlikte, uzmanlık dalı İSG olan kuruluşların devreye gireceği ve nihai amaç olan İSG’nin sağlanmasının çok daha kolay gerçekleşeceği açıktır. İşverenler OSGB den tamamen veya kısmen hizmet alabilirler.
Yönetmelikte İSGB ile OSGB sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturmak üzere;
• İşçilerin sağlık gözetimi,
• Çalışma ortamının gözetimi,
• Eğitim, danışmanlık ve bilgilendirme,
• İlkyardım ve acil müdahale,
• Kayıt ve istatistik, görevleri ile yıllık çalışma planı ve yıllık değerlendirme raporu gibi benzeri diğer görevleri yerine getirmekle yükümlü tutulmuşlardır.
I.2. TÜRKİYE’DE İSG UYGULAMALARININ GÖRÜNÜMÜ