Sızıntı suyu hesaplamaları

Havza içerisinde yer alan birlikler yukarıda değerlendirilmiş, bu birlikleri gösteren harita ise Şekil 3.17.’de verilmiştir. Katı atıklardan kaynaklanan kirlilik yükü hesaplamalarında, birlik yapılanmaları dikkate alınmıştır. Birlik yapılanmalarına göre, tüm belediye nüfuslarının, mevzuatta belirtilen tarihlerde kurulacak olan

100

düzenli depolama tesislerine bağlanacağı kabul edilmiştir. Bu doğrultuda katı atıktan kaynaklanan kirlilik yükleri, mevcut durumdan 2040 yılına kadar değerlendirilmiştir. Buna göre hesaplamalarda dikkat edilen hususlar ayrıntılı olarak aşağıda açıklanmıştır.

Mülga ÇOB tarafından, yerleşimlerde oluşan katı atıkların bertaraf edilmesi amacıyla katı atık birliklerinin oluşturulması, ekonomik katı atık tesis projelerinin geliştirilmesi çalışmalarının bir proje kapsamında yapılması amacıyla “Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012) hazırlanmıştır. Katı atık çalışmaları öncelikli olarak atıkların toplanması, iletimi, geri kazanılması, arıtılması ve giderilmesi çalışmalarını kapsamaktadır. Katı atık atık birlik yapısnın oluşturulmasında gözönüne alınan hususlar ise; ilçe-belde olup olmaması, coğrafi yapısı, yerleşimin topoğrafyası, ulaşım durumu, en uygun atık taşıma uzaklığı ve yerleşimin nüfusudur.

101

102

102

Havza genelinde gerekli önlemlerin alınabilmesi için, havzada bulunan katı atık tesislerinin ve kurulmuş birlik yapısının değerlendirmesi ile şimdiki durum baz alınarak ve gerekli projeksiyonlar yapılarak, gelecekteki durum doğru bir şekilde tespit edilmelidir. Buradaki temel sorun, Türkiye genelindeki mevcut düzenli depolama tesisleri sayı ve kapasitesinin ihtiyacı karşılayacak düzeye erişmiş olmamasıdır. Buna göre çevre mevzuatında açıklandığı gibi yerleşimde bulunan tüm nüfusu kapsayacak şekilde evsel çöp giderim hizmetlerinin verilmiyor olması ve buna uygun bir idari yapının henüz oluşmamasıdır. Bu doğrultuda, mülga ÇOB tarafından 2006-2009 yılları arasında hazırlatılmış olan Katı Atık Ana Planı (KAAP) ve Atık Yönetimi Eylem Planı’nda, ülkemizin gelecekteki katı atık durumunun ortaya konulmasında bir rehber niteliği taşımaktadır.

Çalışma kapsamında esas önem taşıyan husus, toplam sızıntı suyu kirlilik yüklerinin belirlenmesidir. Bu doğrultuda en güncel ve doğru bilgilerle çalışılmalı, ancak sonuç olarak önemli olan havzanın toplam nüfusu ile oluşan sızıntı suyunun tamamının hesaplamada yük içerisine eklenmesidir. Bu kapsamda KAAP [49] ve Atık Yönetimi Eylem Planı’nda [50] yer verilen yaklaşımlar dikkate alınarak hesaplamalar yapılmıştır.

Katı atık sızıntı suları 4 ayrı grupta debi ve yük hesapları yapılmıştır:

Katı atık düzensiz/vahşi deponi alanlarında;

- Havzada aktif halde bulunan vahşi depolama alanları

- Kullanımına son verilip rehabilite edilmiş vahşi depolama alanları Katı atık düzenli depolama alanlarında;

- Havzada aktif halde bulunan düzenli depolama alanları

103

Katı atıklardan kaynaklı noktasal kirleticilerin hesaplamasında, havzada aktif olarak çalışan düzenli depolama alanlarının tamamı ile kullanımı sonlandırılarak rehabilite edilmiş vahşi depolama alanlarından kaynaklı sızıntı sularının toplanması mümkün olduğu kabul edilen %50’lik kısmı ilave edilmiştir.

Mevcut ve kapatılan düzensiz depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının toplanamayan kısmı ise yayılı kaynak kirlilik yüküne eklenmiştir.

Katı atık vahşi depolama alanlarında oluşan sızıntı suyu hesapları: Havzada bulunan vahşi depolama alanları için katı atık sızıntı suyu miktarlarının hesabında, uzun yıllar yağış ortalamasından faydalanılmıştır. Buna göre MGM’den 1975 yılından itibaren havzda yer alan istasyonlara ait meteorolojik veriler kullanılmıştır. Geçmişte vahşi olarak depolanmış atıkların su muhtevasının yağışa oranla çok daha az olması nedeniyle bu hesaplamalara ilave edilmemiştir (Denklem 3.2).

(3.2) Havzada buluna katı atık düzenli/düzensiz depolama sahalarının ortalama alanları arazi çalışmaları ile belirlenmiş gerekli görülmesi durumunda uydu görüntülerinden faydalanılarak revizyonlar yapılmıştır. Arazi çalışmaları boyunca büyüklükleri belirlenemeyen vahşi depolamalarda nüfus baz alınarak, oluşabilecek çöp miktarı üzerinden gerekli alanlar hesaplanmıştır. İlçeler bazında vahşi depolama alanlarının tamamının bir vahşi depolama alanı olarak varsayılmıştır. Noktasal ve yayılı kirliliğe sebep olan sızıntı suyu miktarlarının vahşi depolama alanlarının kullanımının sonlandırılmadan önce ve sonra değişim durumu Şekil 3.18.’deki gibidir.

104

Kabul edilen kriterlere göre hesaplamarda dikkate alınan, KOİ, BOİ, TN ve TP parametrelerine ait konsantrasyon değerleri Tablo 3.15.’te verilmektedir.

Tablo 3.15. Katı atık sızıntı suyu ortalama konsantrasyonları-düzensiz depolama [49, 51] Konsantrasyon (mg/L) ^{2017'ye kadar 2017-2030 2030-2040} KOİ 5.000 2.500 250 BOİ 1.500 750 75 TN 400 200 20 TP 10 5 0,5

Havzada daha önce kullanımına son verilmiş, kapatılmış vahşi depolama alanlarının doğal olarak iyileştiği varsayılmıştır. Bu sahalardan gelebilecek yükün gözönüne alınması amacıyala, havzada bulunan vahşi depolama sahalarından hesaplanan kirlilik yükü güvenli tarafta kalmak açısından %10 nispetinde arttırılmıştır.

Katı atık düzenli depolama sahalarında oluşan sızıntı suyu hesapları: Bu alanlarda oluşan sızıntı sularının hesaplanmasında, sahada toplanan atık miktarı verileri ile ilçelerin 2017-2040 yılı eşdeğer nüfusları kullanılmıştır. Kabul edilen kriterlere göre hesaplamalarda, KOİ, TN ve TP parametrelerine ait konsantrasyon değerleri Tablo 3.16.’da verilmiştir.

Tablo 3.16. Katı atık sızıntı suyu ortalama konsantrasyonları-düzenli depolama [49] Konsantrasyon

(mg/L) ^{2017'ye kadar 2020-2030 2030-2040}

KOİ 4.000 2.000 500

TN 1.000 500 100

TP 10 10 10

Farklı havzalardan ilçeler katı atık birliği içerisinde bulunduğunda birliğin merkez ilçesi (nüfusu en fazla olan) hangi havzada ise birliğin o havzada olduğu kabul edilmiştir. Mevcut durumda katı atık düzenli depolama tesisi bulunan birliklerde mevcut durum üzerinden hesaplamalara başlanmış ve 2017 yılından itibaren birliğe dâhil olduğu kabul edilmiştir.

105

Doğu Karadeniz Havzası’nda saha çalışmalarında alınan bilgilere göre hesaplamalar yapılırken,

- Ordu Büyükşehir Belediyesi içinde yer alan 4 adet katı atık birliğinin 2017 yılı içerisinde 4 farklı düzenli depolamaya geçeceği,

- Giresun ilinde 2017 yılı içerisinde 1 adet düzenli depolama tesisi kurulacağı,

- Gümüşhane ilinde yer alan yerleşimlerin katı atıklarının komşu havza olan Çoruh Havzası’nda bertaraf edileceği

- Trabzon’da bulunan Kutlular Katı Atık Düzenli Depolama Tesisinde yeni atık lotları açılacağı,

- Hopa ilçesinde 2017 yılı içerisinde 1 adet düzenli depolama tesisi kurulacağı,

- Katı atık bertaraf tesislerinin işletmeye alınmasına müteakip düzensiz depolama tesislerinin rehabilitasyonunun yapılacağı

kabulleri yapılmıştır.

Elde edilen sonuçlar: Kirlilik yüklerinin mevcut durumda alt havzalara göre değerleri Tablo 3.17. ve Şekil 3.19.’da özetlenmiştir.

Tablo 3.17. Alt havzalara göre katı atık sızıntı suyu kirlilik yükleri (2017)

2017 ^{Kirlilik yükleri(ton/yıl)}

KOİ TN TP

Ordu- Giresun Suları 0 0 0

Harşit Çayı 0 0 0

Trabzon Suları 245 61 0,6

Rize-Artvin Suları 0 0 0

106

Şekil 3.19. 2017 yılı katı atık sızıntı suyu noktasal kirlilik yükü dağılımı

Doğu Karadeniz Havzası’nda mevcut durumda yalnızca Trabzon Suları Alt Havzası’nda düzenli depolama tesisi bulunduğundan, bu alt havzada noktasal kirlilik yükü oluşmaktadır. Buna göre 2017 yılında havzada oluşan katı atık sızıntı suyu noktasal kirlilik yükleri; KOİ 245 ton/yıl, TN 61 ton/yıl ve TP 0,6 ton/yıl’dır.