2. ULUSLARARASI SINIR UYUŞMAZLIKLARI
2.5. Sınırlar, Vestfalya, Post-Vestfalya
Uluslararası sınırlar ve sınırlar nedeniyle ortaya çıkan uyuşmazlıklar uluslararası ilişkiler disiplininde önemli bir yer tutmaktadır. Günümüzde uluslararası ilişkiler Vestfalyen devletler sistemi temeline dayanmaktadır ve Vestfalya sisteminin en önemli ilkelerinden biri sınırların dokunulmazlığıdır.
Bilindiği gibi Vestfalya Barış Antlaşmaları Otuz Yıl Savaşları’nın ardından 1648 ve 1659’da imzalanan antlaşmaları belirtmektedir. Vestfalya Barış Antlaşmaları 30 Ocak 1648’ de İspanya ile Hollanda arasında imzalanan Münster Anlaşması; 24 Ekim 1648’de Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu, İsveç, Alman Prenslikleri arasında imzalanan Osnabrück Anlaşması; 24 Ekim 1648’de Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu ile Fransa arasında imzalanan 2. Münster Anlaşması ve 1659’de Fransa ile İspanya arasında imzalanan Pyrenees Anlaşması’ndan oluşmaktadır. Vestfalya ile “uluslararası sistem egemen eşit devletlerden oluşmaya başlamıştır.”103 Vestfalyan düzen “modern uluslararası ilişkilerde 21. Yüzyılın
başlarına kadar devam eden, tüm devletlerin birbirleriyle eşit oldukları ve başkalarının içişlerine karışmanın yasaklandığı yapı” olarak tanımlanabilir.104
102 https://www.au.int/web/en/au-nutshell (20.07.2017).
103 Barış Özdal, Kutay Karaca (eds.), Diplomasi Tarihi I, Dora Yayıncılık, Bursa, 2015, s. 175. 104 Çağrı Erhan, “Avrupa’da Güç Mücadelesi ve Westphalia Düzen”, Siyasi Tarih-I, Çağrı Erhan, Esra
Yakut (eds.), 3. Baskı, Açıköğretim Fakültesi Yayınları, Eskişehir, 2013, s. 38’den aktaran Barış Özdal, Kutay Karaca, a.g.e., s. 176.
Vestfalyan egemen devletin 3 ilkesi sıralanabilir. Bunlar dış egemenlik, iç egemenlik ve güç dengesidir. Dış egemenlik, devletlerin uluslararası sistemdeki en üst otorite olarak kabul edilmesi ve egemen eşit kabul edilmesini; güç dengesi ise uluslararası sistemde herhangi bir gücün hegemon konuma geçmesini önlemeye yönelik olarak izlenen politikalardır. İç egemenlik ise “devletin kendi sınırları içerisinde sahip olduğu yetkiyi uygulamasıdır.”105 İç egemenlik kavramının
tanımında görüldüğü gibi sınırlar, devletin yetkilerini kullanacağını alanı belirlemesi açısından hayati önemdedir. Vestfalyan sistemin temel aktörü olan “ulus-devletler diğer topraklarla bağıntılı şekilde hareket ederler ve her zaman için diğer devletlerle aralarındaki sınırlarla meşgul olurlar.”106 Post-Vestfalya kavramı vasıtasıyla
Vestfalyan devletler sisteminde bir değişim ve dönüşüm olduğu anlatılmak istenmektedir. Yani günümüzdeki uluslararası ilişkilerin temelinde Vestfalya olsa da artık farklı dinamikler ve faktörler uluslararası sisteme ciddi oranda etki etmektedir ve uluslararası sistemin işleyişini anlayabilmek için Vestfalyan düzendeki değişim ve dönüşümler analiz edilmelidir. Küreselleşme olgusu Post-Vestfalya’ nın en önemli bileşeni olarak görülmektedir hatta iki kavram eşanlamlı dahi kullanılabilir. Küreselleşme ile birlikte Vestfalyan sistemin temel dinamikleri aşınmakta ve dönüşüm geçirmeye zorlanmaktadır. Vestfalyan sistemin temel unsurlarından biri olan sınır kavramı da bu dönüşümden uzak kalamamaktadır.
“Ayrıca, Vestfalya döneminde tespit edilen sınır kavramı sabit bir duvar gibi mobil olmayan ve aktörün iç yapısıyla sistemik yapı arasında bir izolasyon aracı olarak ortaya çıkan bir olguydu. Oysa Andre Tosel'in de belirttiği gibi, "sınır kavramı artık daha mobildir. Diğer bir ifadeyle, bir sabitliğe ve kapalılığa değil, devamlılığa, yakınlığa, değişkenliğe ve geçişliliğe referans yapmaktadır. Sınır kavramı artık bölen değil birleştiren bir olgu olarak küresel sistemde karşımıza çıkmaktadır.”107
105 Gös. yer.
106 E. Fuat Keyman, Küreselleşme, Devlet, Kimlik/Farklılık: Uluslararası ilişkiler kuramını yeniden
düşünmek, Alfa Yayınları, İstanbul, 2000, s. 86’dan aktaran Hüseyin Sevim, “Uluslararası İlişkilerde
Devlet Olgusu ve Ulus-Devlet Kavramını Yeniden Düşünmek”, Uluslararası İlişkiler, Cilt 3 Sayı 9 (Bahar 2006), s. 100.
Bu söylenenler Post-Vestfalyan dönem ile birlikte sınırların önemini kaybettiği ve devletlerin keskin sınırlar hakkında eskisi kadar katı olmadığı anlamına gelmemektedir. Avrupa Birliği gibi ulus-üstü bir örgütlenme içerisinde dahi uluslararası sınırlar konusunda anlaşmazlıklar yaşanmaya devam etmektedir. AB vatandaşlığı ve ekonomik birlik gibi en üst entegrasyon aşamalarına geçilmiş olmasının AB üyesi devletler arasındaki sınırları anlamsızlaştırması beklenebilirken üye devletler arasında halen sınır anlaşmazlıkları mevcuttur. Örneğin Hırvatistan ile Slovenya arasında Piran Körfezi’nde deniz alanları ve iki ülke sınırındaki küçük bir koridor hakkında sınır anlaşmazlığı yaşanmaktadır. Daimi Hakemlik Mahkemesi konu ile ilgili 2017 yılında bir karar vermiş ve Slovenya bu kararı kabul etmiş olsa da Hırvatistan söz konusu kararı uygulamaya yanaşmamıştır.108 Yine iki AB üyesi ülke
arasındaki bir sınır sorunu ise barışçıl şekilde sonlandırılabilmiştir. Hollanda ile Belçika arasında akan Meuse Nehri iki ülke arasında sınırı belirliyorken nehrin Hollanda tarafında kalan bir kısmındaki toprak parçası Belçika’ya verilmiştir. Bu durumda söz konusu toprak parçası üzerinde Hollanda’ nın yetkisi yokken Belçikalı yetkililerin bu toprak parçasına erişiminin zor olması nedeniyle burada illegal aktiviteler hız kazanabilmiştir. 2012 yılında söz konusu alanda başsız bir ceset bulunması sınırdaki bu anormal durumu gündeme getirmiş ve durumu düzeltmek üzere iki ülke çalışmaya başlamıştır. Tamamlanan çalışmalar ile birlikte 2017’de iki ülke arasındaki sınır barışçı bir şekilde yeniden saptanabilmiştir.109 Görüldüğü gibi
AB içerisinde dahi uluslararası sınırlar halen anlaşmazlık ve uyuşmazlıklara neden olabilmektedir. Bu örnekler vasıtasıyla Post-Vestfalya tartışmaları ile değişmekte ve dönüşmekte olduğu söylenen sınırların, devletlerin ulusal yetkilerinin uzanabildiği en son noktaları belirlemeleri açısından halen büyük öneme haiz olduğu görülebilir.
108 https://www.nytimes.com/2017/12/29/world/europe/slovenia-croatia-border-eu.html , https://www.reuters.com/article/us-croatia-slovenia-border/croatia-and-slovenia-fail-to-move-forward- in-talks-on-border-dispute-idUSKBN1ED1YB (02.01.2018) 109 http://www.independent.co.uk/news/world/europe/belgium-netherlands-land-swap-agreement- river-meuse-borders-a7445751.html , https://www.theguardian.com/world/2015/dec/30/belgium-and- the-netherlands-exchange-land-because-it-makes-sense (02.01.2018)