Sıcaklık

çoğu tohum taslağının bir önceki aşama olan embriyo kesesinin uzamadığı ve endosperm çekirdeğinin görülmediği gelişim aşamasında kaldığı belirlenmiştir. Tozlanmadan 30 gün sonra gerçekleşen meyve tutumunda, iki tozlama arasında farklılık görülmezken 60 gün sonra meyve tutumu kendine tozlama için önemli derecede azalmıştır. Bu sonuçlar; badem genotipinde yüksek meyve dökümlerinin endosperm gelişiminin sekteye uğramasından kaynaklandığını ve bunun da yüksek seviyede kendilemeden meydana geldiğini göstermektedir (Ortega et al., 2010).

2.3.3. Sıcaklık

Sıcaklık, tohum taslağının yaşam süresi üzerinde çok önemli etkiye sahiptir. Yüksek sıcaklıklar tohum taslağı canlılık sürecini kısaltmakta iken, düşük sıcaklıklar bu süreci uzatmaktadır (Postweiler et al., 1985; Cerovic and Ruzic, 1992). Kiraz ve

vişnede tohum taslağı canlılığı 20 oC sabit sıcaklıkta 1-2 gün arasında değişim

göstermekte, 5 oC‟de bu süre 5 güne çıkmaktadır (Postweiler et al., 1985). Vişnede

tohum taslağı canlılığı 25 oC‟de 3-4 gün iken 5 oC‟de bu süre 9 günün üzerindedir

(Cerovic and Ruzic, 1992). Amerika‟da arazi koşullarında yapılan bir çalışmada,

Napoleon kiraz çeşidi tohum taslakları ortalama 10.6 oC‟de antesisten 13 gün

sonrasına kadar canlılıklarını sürdürmüşlerdir (Guerrero-Prieto et al., 1985). İtalyan eriğinde, antesisten sonraki üç hafta boyunca sıcaklıklar embriyo kesesi gelişimini ve aborsiyonunu etkileyebilmektedir (Thompson and Lui, 1973). Kirazda antesisten

sonraki iki gün içerisinde sıcaklıkların 15 oC‟den 25 oC‟ye hızlı yükselmesi, embriyo

keseleri dejenere olmuş tohum taslaklarının miktarını artırmaktadır (Beppu et al., 2001).

Bazı kiraz ve vişne çeşitlerinin tohum taslağı gelişimlerinin incelendiği çalışmada; 5, 10, 15 ve 20 °C‟de sıcaklıklar kullanılmış ve sıcaklık artışı ile tohum taslağı canlılık süresinin kısaldığı belirlenmiştir. 5 °C‟de birçok tohum taslağı antesisten 5 gün sonrasına kadar canlılığını sürdürürken, 20 °C‟de bu süre 1-2 güne kadar düşmüştür. Yaşlanma kiraz çeşitlerinde vişneye göre daha hızlı olurken Köröser vişne çeşidi sıcaklık değişimine en dayanıklı çeşit olarak tespit edilmiştir. Köröser çeşidi, antesisten 5 gün sonra 5 °C‟de %80, 20 °C‟de %15 canlı tohum taslağı oranı oluşturmuştur (Postweiler et al., 1985).

21

Vişne, kiraz ve erik çeşitleri üzerinde yapılan çalışmada; 5, 10, 15, 20 °C‟lerde çiçek tozu çim borusu gelişimi ve tohum taslağı yaşlanma süreci incelenmiştir. Buna göre; 20 °C‟de kiraz ve vişnede çiçek tozu çim boruları 1-2 gün, erikte ise 3-4 gün içerisinde tohum taslağına ulaşmıştır. Sıcaklığın düşmesi ile tohum taslağı canlılığı uzamış, fakat çiçek tozu çim borusu gelişimi yavaşlamış, 5 °C‟de tamamen durmuştur. Düşük sıcaklıklarda zayıf meyve tutumu (özellikle erik çeşitlerinde) yumurtalığın dejenerasyonundan önce çiçek tozu çim borusunun ulaşamaması ile açıklanmıştır (Stösser and Anvari, 1990).

Tokaloğlu kayısı çeşidinde yapılan çiçek tozu çim borusunun gelişimini inceleyen çalışma, zayıf meyve tutumunun önemli nedenlerinden birinin kendine uyuşmazlık olduğunu göstermiştir. In vitro ve in vivo koşullarda yapılan tozlama çalışmalarında, Tokaloğlu x Tokaloğlu uygulamasında çiçek tozu çimlenmesinin iyi olduğu, fakat çiçek tozu çim borularının tohum taslaklarına girmediği ve döllenme sürecinin kesildiği gözlenmiştir. 4 ve 12 °C‟nin karşılaştırıldığı ve yabancı tozlama yapılan uygulamalarda düşük sıcaklık, çiçek tozu çim borusu gelişimini teşvik etmiştir (Gülcan ve Aşkın, 1991).

Ţaţanski Rubin vişne çeşidinde tohum taslağı yaşlanma süreci üzerine yapılan çalışmada, tohum taslağı yaşlanma hızı ile sıcaklık ve antesisten sonra geçen gün sayısı arasında bir korelasyon olduğu tespit edilmiştir (Cerovic´ and Ruzic´, 1992). Satohnishiki kiraz çeşidinde ağaçlar antesisten bir ay önce başlayarak, çiçeklenme sonuna kadar kontrollü ortamlarda gündüz 10, 15, 20 ve 25 °C‟de gece ise arazi şartlarında yetiştirilmiştir. Yüksek sıcaklıklar çiçeklenmeyi hızlandırmış, fakat çiçek büyüklüğünü azaltmıştır. Takasago kiraz çeşidi çiçek tozları ile yapılan kontrollü tozlamalarda 10, 15, 20 ve 25 °C‟de sırasıyla, %36, %50, %29 ve %2 meyve tutumu elde edilmiştir. Yüksek sıcaklık, yumurtalık büyümesini baskı altına almış ve küçük tohum taslağı ve nusellus oluşumunu teşvik etmiştir. Düşük ve yüksek sıcaklık rejimi uygulamalarının her ikisinde birçok embriyo kesesi antesis döneminde olgunluk öncesi durumda tespit edilmiştir. Antesisten sonraki süreçte yüksek sıcaklıkta embriyo kesesi ve nusellus hızla dejenere olmuştur. Düşük sıcaklıkta ise antesisten 2

22

gün sonra %48 oranında 8 çekirdekli aşamaya ulaşacak şekilde gelişmesine devam etmiştir. Yüksek sıcaklılarda embriyo kesesi ve nusellusun hızlı dejenerasyonu, meyve tutumunun azalmasının önemli bir sebebi olarak yorumlanmıştır (Beppu et al., 1997).

Ceroviš vd. (2000), beş farklı erik çeşidinin, 5, 10, 15 ve 20 ºC‟deki tohum taslağı canlılıkları üzerine yaptıkları çalışmada, Šašanska Rana, Šašanska Najbolja ve Šašanska Lepotica çeşitlerinin tohum taslaklarında 5, 10 ve 15 ºC‟de %80-100 arasında canlılık oranı, Wangenheims Frühzwetsche ve Požegaša çeşitlerinde ise %50‟nin altına inmeyen daha düşük bir canlılık oranı belirlemişlerdir. 20 ºC‟de ise tüm erik çeşitlerinde, tohum taslağı canlılık süresinde kısalma tespit etmişlerdir. Tohum taslağı canlılık süresinin belirlenmesi, etkili tozlanma periyodu ve döllenme başarısı üzerine etkileri nedeniyle büyük öneme sahiptir.

Yaprak dökümü tohum taslağı ömrünü kısaltan bir faktördür. Bunun karbonhidrat rezervlerinin azalması ile anormal çiçek gelişimi sonucu gerçekleştiği düşünülebilir. Satohnishiki kiraz çeşidinde, sonbahar yaprak dökümü tohum taslağı canlılığını etkilemiştir (Beppu et al., 2003).

Kiraz tohum taslağı, embriyo kesesi ve polen gelişimi üzerine Çin‟de arazi koşullarında farklı sıcaklık uygulamaları ile yapılan bir çalışmada, tohum taslağı gelişiminin çiçeklenmeden yaklaşık 14 gün önce tamamlandığı ve tomurcuk patlaması ile tohum taslağı gelişiminin hızlandığı bildirilmiştir. Embriyo kesesi çiçeklenmeden 7 gün önce şekillenmiştir. Kiraz tohum taslağı tek bir integüment katmanı, nusellus ve embriyo kesesinden oluşmuştur (WeiDong et al., 2006).

Ilıman iklim meyvelerinde iyi bir meyve tutumunun ilk şartı olarak ılık geçen bir ilkbahar düşünülmektedir. Ancak, son zamanlarda Akdeniz iklimi için görünüşte iyi ve sıcak ilkbahar koşulları altında düzensiz meyve tutumu görülmektedir. Bu gözlemler esas olarak kirazda meydana gelmektedir. Yüksek rakımlara ve soğuk iklime adapte olmuş bir türde, çiçeklenme döneminde yüksek sıcaklıkların meyve tutumu üzerine olumsuz etkileri vardır. Bu hipotezi test etmek için iki kiraz çeşidinde