1.2. Arap Dili ve Arap Dilinin Gelişim Yolları
2.1.3. Süyûtî ve el-Mühezzeb Adlı Eseri
Süyûtî’nin, alfabetik sıraya göre düzenlenen ve 878/1473’de tamamlanan bu eseri, ilk olarak Irak’ta 1971 yılında yayınlanan el-Mevrid dergisinin 1. ve 2. Sayılarında yayımlandı. Daha sonra Tihâmî Râcî el-Hâşimî tarafından tasnif edilerek Fas’ta basıldı.108
104 Kâtip Çelebi, Keşfu'z-zunûn, MEB yay., İstanbul 1971, II, 1065.
105 nşr. Mevlevî Muhammed Hüseyin - Mevlevî Gulâm Hüseyin, İstanbul 1302; nşr. Abdullah el-Cübûrî, Beyrut 1982.
106 C. Brockelmann, Geschichte der Arabischen Litteratur, E.J.Brill, Leiden 1937, VI, 666; Kütahya Vahîd Paşa İl Halk Ktp., nr. 880.
107 Süleymaniye Ktp., Lala İsmâil Paşa, nr. 678; Hacı Selim Ağa Ktp., nr. 161.
108 Süyûtî, Mühezzeb fîmâ vaka‛a fî‟l-Kur'âni mine‟l-mu‛arreb, (thk. Tehâmî el-Râcî el-Hâşimî), Sundûku İhyâi’t-Türâsi‟l-İslâmî, Fas, t.s.
28
Son olarak da Semîr Hüseyin Halebî kitabı tahkik ederek, 1988’de Beyrut’ta bastırmıştır.109
Süyûtî, daha sonra Mısır Abbâsî Halifesi Mütevekkil-Alellah Abdülazîz b. Ya‘kub’un isteği üzerine bu kitabın muhtasarını dillere göre düzenleyerek, el-Mütevekkilî
fîmâ verede fi’l-Kur’ân bi’l-luġâti’l-Habeşiyye ve’l-Fârisiyye ve’r-Rûmiyye ve’l-Hindiyye ve’s-Süryâniyye ve’l-’İbrâniyye ve’n-Nabatiyye ve’t-Türkiyye ve’z-Zenciyye ve’l- Berberiyye adlı eserini meydana getirmiştir.110
Mühezzeb kitabı; önsöz, tespit ettiği kelimelerin listelerinin olduğu bir bölüm ve
sonuçtan oluşmaktadır.
Bu kitap Kur’ân-ı Kerîm’de geçen Arapçalaşmış kelimeleri ele almıştır. Eser bu konuyu müstakil olarak ele alan ilk ve önemli bir kaynaktır. Süyûtî bu konuda kitabının son bölümünde; ”Bu eserim yıllarca süren titiz ve geniş bir çalışma sonucudur.” demiştir.
111
Kur’ân-ı Kerîmde Arapçalaşmış yabancı kellimelerin varlığı konusu, İslam’ın ilk dönemlerinden itibaren, zamanın âlimleri tarafından gündeme alınarak tartışılmıştır. Bu konuda bilinen ilk eser, İbni Abbas’ın ‘Gâribu’l Kur’ân’ adlı eseridir.112 Âlimlerin Muʻârreb konusunda önemli gördükleri kitaplardan biriside Cevâlikî’nin el-Muʻârreb kitabıdır. El-Mu‘arreb, Kur’ân-ı Kerîm’de, hadislerde, şiirde ve haberlerde kullanılan, Arapça’ya başka dillerden giren yabancı kelimeleri içine alan sözlük niteliğinde bir eserdir. Bu konuda yazılan ilk kapsamlı ve müstakil eser Cevâlîkî’nin el-Mu‘arrab adlı eseridir. Eserde ele alınan kelimelerin anlamlarından çok şekilleri üzerinde durulmuştur. Bu eser, neşredenin mukaddimesi ile müellifin açıklamalarının bulunduğu iki bâbdan sonra, ilk harfi esas alan alfabetik bir sıralamayla 26 bölüm içinde 732 maddede mu‘arrab kelimeleri açıklamıştır. Cevâlîkî, el-Mu‘arrab’da Arapların kendi yöntemleriyle
109 Süyûtî, el-Mühezzeb fi mâ vaka'a fi'l-Kur'âni mine'l-mu‘arreb, Tahkik: Semîr Hüseyin Halebî, Beyrut 1988.
110nşr. Abdülkerîm ez-Zebîdî, Beyrut 1988. 111 Süyûtî, el-Mühezzeb, s.168.
29
seslendirerek kullandıkları, Kur’ân-ı Kerîm’de yer alan, hadislerde vârid olan ve Arapların şiir ve haberlerinde kullandıkları yabancı kelimeleri vermiştir.113
Süyûtî, el-Mühezeb kitabına uzun bir Mukaddime sunarak başlıyor. Bu Mukaddimede ulemanın Kur’ân-ı Kerîm’de Mu‘arreb kelimelerin varlığı hakkındaki görüşlerini dile getiriyor. Bu konuda üç farklı görüş vardır.114 Birinci görüşte olanlar, Kur’ân-ı Kerîmde Arapçalaşmış yabancı kelimelerin varlığını kabul etmeyenlerdir. İkinci görüşte olanlar, bu tür kelimelerin varlığını kabul edenlerdir. Üçüncü görüş ise, Her iki görüş için orta yolu tutanlardır. Süyûtî, kitapta bu üç görüşü de açıklıyor. Her üç görüşü ve sahipleri hakkında bilgi veriyor. Sözlerinden alıntılar yaparak, delillerini sunuyor. Son olarak akli ve nakli deliler ışığında bu konudaki kendi görüşlerini ortaya koyuyor.
Bu mukaddimeden sonra, Kur’ân-ı Kerîm’de geçen Arapçalaşmış kelimeleri alfabetik olarak sunmaya başlıyor. Kitabında 124 adet Arapçalaşmış kelimeyi veriyor. Elif ( ا ) ile başlayıp ya (ى) ile bitiriyor Fakat se (ث), ha (ح), zal (ذ), dat (ض), vav (و), zı (ظ) harflerinden herhangi bir kelime zikretmiyor.115 Süyûtî kelimeleri kökleri itibariyle maddelendirmeden, Kur’ân-ı Kerîm’de geçtiği gibi alıp, ilk harflerine göre veriyor. Buda konuyu araştıranlar açısında kolaylık sağlıyor. Süyûtî yazmış olduğu kelimenin hangi dilden olduğunu belirtmiş ve manasını açıklamıştır. Bu kelimeleri, sahabe ve sonraki âlimlerin görüşlerini naklederek açıklamıştır.
Kitapta, 124 kelime incelenip verilmiş olmasına rağmen, bazı kelimeler hakkında birden çok dile ait olduğu rivayet edilmektedir. Bu durumda, toplam kelime sayısına denk gelmese de, kelimelerin dillere dağılımı şu şekildedir; Bunlardan 29'u Farsça, 25'i Habeşce, 24'ü Nebatîce, 20'si Süryânice, 20'si İbrânice, 9'u Rumca, 7'si Kıptîce, 7'si Berberîce, 3'ü Hintçe, 3'ü Zencîce ve 1'i de Türkçe'dir.116
Kitabın son kısmında ise, Kur’ân-ı Kerîm’de geçen ve Arapça olmayan kelimelerle ilgili, es- Sübki’nin 27 kelimelik manzumesi ve İbni Hacer’in ilave ettiği 24
113 Bulut, a.g.e., s. 65.
114 Süyûtî, el-Mühezzeb, s. 57. 115 Süyûtî, el-Mühezzeb, s. 65. 116 Süyûtî, el-Mühezzeb, s. 1-7.
30
kelimelik manzumesini vermiştir. Son olarak, Süyûtî de bunlara ilaveten 60 kelimeyi nazma çekip, 100 den fazla kelimeyi manzum halde tamamlamıştır.117
el-Mühezzeb kitabı, hacim olarak büyük bir kitap değildir. Fakat muhakkiklerin şerhleri, izahatları ve fihristleriyle beraber, yaklaşık 280 sayfaya ulaşmaktadır.
Son olarak kitabın tahakkikinden de bahsetmek gerekir. Çalışmamızda esas aldığımız Tihâmî Râcî el-Hâşimî tarafından tasnif edilerek Fas’ta basılan el-Mühezzeb’in tahkikli haline bakılınca, İlk olarak, Muhakkikin göstermiş olduğu çaba ve gayret göze çarpıyor. Kitaba başlamadan önce Arap dilinde muʻârreb kelimeler konusunda ilk çalışma sayılan İbni Abbas’ın ve âlimlerin büyük bir değer verdiği Cevâlikî’nin kitaplarından bahsediyor. Kısaca Süyûtî’nin hayatını verdikten sonra, eserlerinden bahsetmeye başlıyor. Eserlerin tahkiklerinden ve nerede basıldıklarından detaylı bahsediyor.
Muhakkik, kitabın sonunda şu uzunca fihristleri veriyor; kitapta geçen Kur’ân-ı Kerîm ayetleriyle ilgili fihrist, şiirlerin beyitleriyle ilgili fihrist, Arapçalaşmış kelimelerin hangi dile nispet edildiklerine dair fihrist, kaynaklara dair fihrist, özel isiler için fihrist ve yer isimleri için fihrist. Muhakkik tüm bu çalışmalarını titizlikle yapmıştır. Kitabı açık, anlaşılır ve hacimli bir hale getirmiştir.
Süyûtî’nıin bu kitabı dil, Kur’ân-ı Kerîm ve sözlük üzerine çalışma yapacaklar için önemli bir kaynaktır. Kur’ân-ı Kerîm’de Arapçalaşmış kelimelerin varlığı hakkında tartışmalara önemli bir yer vermiştir. Diller açısından bu kelimeleri incelemiştir. Kur’ân-ı Kerîm’de tespit ettiği Arapçalaşmış kelimeleri, alfabetik bir sözlük mahiyetinde vermiştir.118
117 Süyûtî, el-Mühezzeb s. 170-174. 118 Süyûtî, el-Mühezzeb, s. 1-7.
31