Sürdürülebilir Tarımın Terminolojisi

1973 yılında onaylanan Birinci Eylen Programı’nda Avrupa Birliği Çevre Politikasının tarımsal üretimle etkileşim halinde olan ilkeler belirlenmiştir:

- Kirlilik yapıcı ögelerin etkilerini önlemek yerine, bunlara kaynağında engel olunmalıdır. Ayrıca izlenecek çevre politikası ekonomik, sosyal ve teknik ilerlemeyle uyumlu olmalıdır.

- Tüm teknik planlama ve karar verme süreçlerinde, çevre üzerindeki etkiler mümkün olduğunca erken aşamalarda göz önüne alınmalıdır.

- Doğanın ya da doğal kaynakların kullanılmasında, ekolojik dengeye zarar vermekten kaçınılmalıdır.

- Birliğin ekolojik bilgi düzeyi, kirlilikle mücadele, çevrenin iyileştirilmesi ve korunmasına yönelik eylemler geliştirilmeli ve bu alanlardaki araştırmalar teşvik edilmelidir.

- Kirlilik yapıcı unsurların ortadan kaldırılması ve önlenmesinin maliyeti, kirletenler tarafından karşılanmalı ve bir devletin başka bir devletin çevresine bozucu uygulamalardan kaçınılması sağlanmalıdır.

- Kirliliğin her kategorisinde, korunacak çevreninin ve kirliliğin özelliğine uygun olarak eylem düzeni belirlenmelidir.

- Ülkelerin çevre politikaları ayrı olarak planlanmalı ve uygulanmalıdır (Egeli, 1997).

Tarımsal üretimin çevreye karşı olumsuz etkilerini bertaraf etmeye yönelik somut tedbirler, 1987 yılında kabul edilen Dördüncü Eylem Programı ile getirilmiştir. Bu çerçevede;

- Kimyasal ürünlerin ve toksik atıkların neden olduğu toprak kirliliği ile mücadele,

- Toksik ve tehlikeli atıklarla, özellikle bunların sınır ötesi taşınmalarıyla ilgili direktiflerin uygulanması,

- Kimyasal maddelerin ve hazırlanışlarının kontrolü,

- Kimyasal maddelerin ve hazırlanışlarının çevreye ve insan sağlığına getirdiği risklerin değerlendirilmesi,

- Çevreye ve tüketici sağlığına yönelik tehlike barındıran maddelerin belirlenmesi, denetimlerinin yapılması,

- Çevre bakımından yararlı tarımsal faaliyetlerin teşvik edilmesi, - Toprağın korunması, ağaçlandırma yöntemiyle erozyonun önlenmesi,

- Tarımsal faaliyetlerin getirdiği hasarların giderilmesi ve koruma sağlanırken bölgelerin jeomorfolojik özelliklerine göre hareket edilmesi,

- Su kaynaklarının iyileştirilmesi, su kirliliğinin azaltılması amacıyla atık sularının yeniden kullanılmasının teşvik edilmesi,

- En üst düzeyde toplum sağlığı ve çevre korunması amacıyla elverişli standartların uygulanması konularına yer verilmiştir (Egeli, 1997).

Sürdürülebilir tarım zamana ve bölgeye özgü bir kavramdır. Sürdürülebilir tarım sistemlerinin değerlendirilmesindeki mevcut sorun, mekânsal ve zamansal göstergeler elde etmek ve uygulamaktır. Sürdürülebilirlik çevresel, sosyal ve ekonomik olmak üzere en az üç bağımsız fakat birbiriyle ilişkili boyut içermektedir. Bu boyutlardaki sürdürülebilirliğin uzlaştırılması zor olabilir, çünkü her bir bağlamda her biri farklı bir zaman ölçeğine ve bakış açısına sahip olacaktır (Zhen ve Routray, 2003).

Çevresel sürdürülebilirlik:

- Tüm insanların temel ihtiyaçlarının karşılanması,

- Nüfus yoğunluklarının bölgenin taşıma kapasitesinin altında tutulması, - Yenilenebilir kaynakların planlama ve yönetim çalışmasının yapılması,

- Yenilenemeyen kaynakların kullanımı için koruma, geri dönüşüm ve önceliklerin belirlenmesi,

- Çevresel zararın asgari sınıra indirilmesi,

olarak ifade edilmektedir. Çevresel olarak sürdürülebilir bir tarım, yukarıdaki ölçütlere uyumlu ve destekleyici bir tarımdır (Hill, 1992).

Sürdürülebilir tarım doğal kaynakların gelecekte kullanılabilir olmasını sağlayacak şekilde yönetilmesini içermektedir. Bununla birlikte, daha geniş perspektifte sürdürülebilir tarım toprak ve doğal kaynakların kullanımı çevrenin ve kültürel mirasın korunmasını hesaba

katmalıdır. Ayrıca, toplumun sosyal işlevi, kırsal bölgelerin sürdürülebilirliğinin sağlanması ve dengeli bir kalkınma modeli geliştirilmesidir. Dolayısıyla sürdürülebilir tarımın üretken, çevresel ve sosyal işlevleri yansıtması gerekmektedir (European Commission, 2000).

Gafsi vd., (2006) sürdürülebilir tarım sistemlerini araştırmış ve tarımsal sürdürülebilirlik için iki bölüm düşünmüşlerdir. Bunlar; çevresel ve bölgesel ile sosyo-ekonomik göstergelerdir. Göstergelerin sınıflandırılması Tablo 2.7'de verilmiştir.

Tablo 2.7: Sürdürülebilirlik değerlendirme çerçevesi (Gafsi vd., 2006).

Bölüm Gösterge Hedef

Çevresel ve Bölgesel

Su - Su kalitesini korumak ve geliştirmek - Su kaynakları yönetiminin iyileştirilmesi

Toprak - Erozyon kontrolü

- Fiziksel kimyasal ve biyolojik verimliliği korumak Hava - Hava kalitesini korumak ve iyileştirmek

Biyoçeşitlilik - Doğal türleri ve yaşam alanlarını korumak Peyzaj ve Kültürel

Miras

- Tarihi yapıları korumak ve geliştirmek - Peyzaj kalitesini iyileştirmek, geliştirmek ve korumak

Doğal Riskler - Erozyon, sel, yangın ve çığ kontrolü

Enerji

- Uzman görüşlerine ve aranan niteliklere uymak - Çalışma koşullarının ve organizasyonun iyileştirilmesi

Ürün Kalitesi - Ürün kalitesini arttırmak - Gıda güvenliğini arttırmak

Hayvan Sağlığı Hayvanların yaşam koşullarının iyileştirilmesi

Ekonomi ve Özerklik

- Çiftçilerin ekonomik organizasyonunu bir arada tutmak

- Çiftlik ve tarım dışı faaliyetleri çeşitlendirmek - Tarım ürünleri için pazarlama kanallarını iyileştirmek

- Üretim maliyetlerini düşürürken ve doğal

kaynakları optimize ederken katma değeri arttırmak

Tarımsal sürdürülebilirliğin ölçülmesine yönelik çeşitli yaklaşımlar mevcuttur. Hayati vd., (2010) tarafından sürdürülebilir tarımın terminolojisi ekolojik, sosyal ve ekonomik olarak 3 başlık altında değerlendirilmiştir (Tablo 2.8).

Tablo 2.8: Tarımsal sürdürülebilirliğin üç bileşeni (Hayati vd., 2010).

Bileşen Maddeler

Ekolojik

Toprak yönetimi

Su kaynaklarının iyileştirilmiş yönetimi Pestisit, herbisit ve fungisit kullanımı Hayvan ve bitki bazlı gübrelerin kullanımı Yeşil gübrelerin kullanımı

Fiziksel girdiler ve girdilerin verimli kullanımı Fiziksel verim

Bitki çeşitlendirme Alternatif ürün kullanımı

Yağ içeriği, yağ asitleri ve toplam antioksidanlar Nadas sisteminin kullanımı

İklim değişikliği, arazi kullanımı, ekotoksisite, fosil yakıtlar ve ekolojik ayak izi Bileşen ^Madde

Sosyal

Hanehalkı üyelerinin eğitim düzeyleri Sosyal konut tesisleri

Çalışma /öğrenme

Aile üyelerinin beslenme ve sağlık durumları Geliştirilmiş karar verme

Bitkisel üretim dışındaki sistemlerden net gelir Çiftlikten parasal gelir

Üretim birimi başına gelir ve işçilik

İş Dünyası ve Sürdürülebilir Kırsal Kalkınma Derneği (SKD, 2018) tarafından sürdürülebilir tarım ilkeleri kapsamında tarım ve çevresel sürdürülebilirlik, tarım ve sosyal sürdürülebilirlik ve tarım ve ekonomik sürdürülebilirlik göstergeleri hazırlanmıştır (Tablo 2.9).

Tablo 2.9: Sürdürülebilir tarımın çevresel, sosyal ve ekonomik göstergeleri.

Çevresel Sürdürülebilirlik

Toprak ve Su Yönetimi - Toprak yönetimi - Su yönetimi

Biyolojik Çeşitlilik, Doğal Yaşam ve Ekosistem - Koruma ve Geliştirme

- Tarıma Elverişli Olmayan Alanların Korunması Enerji -Sendikal hak ve özgürlükler - Anlaşmazlıkların yönetilmesi

- Çocuk işçi ve zorla işçi çalıştırma yasağı Eğitim

Yerel Toplum ile İlişkiler

Ekonomik Sürdürülebilirlik

Yönetim Sistemi, Kayıtlar Düzeni ve Şeffaflık Finansal İstikrar

Ürün Seçimi ve Verimliliği