Anayasa’da ve 4688 sayılı Kanun’da toplu sözleşmenin kapsamı kamu görevlilerinin mali ve sosyal haklarını etkileyen unsurlar olarak sı- nırlanmıştır (Aslan vd., 2016: 56). Kamu görevlileri heyetlerinin toplu söz- leşme öncesinde yayımladıkları talepler bu sınırları aşmaktadır. Kamu gö- revlilerine grev hakkının tanınması, kamu görevlilerinin siyaset yapma ya- sağının kaldırılması, çalışma şartlarının düzenlenmesi, 4/B statüsünde gö-
26 2014-2015 yıllarını kapsayan toplu sözleşme görüşmelerine ilişkin dönemin Memur-Sen Konfederasyonu Başkanı, “Bu yıl Memur-Sen’in hem yetkili sendika sayısı hem üye sayısı ve
oransal büyüklük açısından açık ara önde olması dolayısıyla Kamu Sen’in toplu sözleşme ma- sasındaki varlığı kanuni olabilir ancak meşruiyet zemini yoktur, hukuki değildir. Başka bir söy- leyişle toplu sözleşme masasında KESK’in varlığı sembolik, Kamu-Sen’in konumu seyirciliktir”
92
rev yapan sözleşmeli personel ile 4-C geçici personel statüsünde çalışanla- rın27 kadroya geçirilmesi, kamu kurum ve kuruluşlarında uzmanlar ara- sında oluşturulan farklılıkların giderilmesi (kariyer uzmanlığı, normal uz- manlık, merkez-taşra uzmanlığı), kamu hizmetlerinin işletmecilik esasla- rına göre değil, toplumsal fayda gözeterek sağlanması, ayrımcılık, mob- bing, baskı ve şiddete son verilmesi ve bunlara maruz kalan personelin ko- runmasına yönelik yasal düzenleme yapılması, atama, nakil ve terfide li- yakata uyulması vb. talepler kamu görevlilerinin çalışma koşulları ve özlük hakları açısından önemlidir ancak toplu sözleşme kapsamı dışındadır. Toplu sözleşme kapsamında yer alan taleplerde ise konfederasyonların bir- birleriyle uyuşmazlıkları bulunmaktadır.
4688 sayılı Kanun’da toplu sözleşme konuları ile kurumsal konular dışında kalan ve kamu personel sistemini ilgilendiren genel nitelikli konu- ların Kamu Personel Danışma Kurulunda değerlendirileceğine yer veril- mesine rağmen uygulamada bu hususa uyulmadığı görülmektedir. Birçok farklı konu kanun konusu olması gerekirken toplu sözleşme ile hayata ge- çirilmiş (Özkal Sayan, 2017: 36) ve bunun bir sonucu olarak, toplu söz- leşme kamu personel sistemi açısından ikincil bir mevzuat biçimini alarak fiili olarak kamu personel sistemini düzenleme aracı olarak kullanılmaya başlanmıştır (Albayrak, 2017). İlaveten, önceki toplu sözleşme metinle- rinde yer alan pek çok madde hükmünün devam edebilmesi için tekrar ya- zılmıştır. İlk toplu sözleşme metni 33 sayfa iken 4. sözleşme metni 48 say- fadır. 5. (son) toplu sözleşme metni şerhli karşı oy gerekçeleriyle birlikte 152 sayfaya ulaşmıştır. Bunun bir sonucu olarak, sonraki dönemlerde toplu sözleşme metinleri gitgide daha da kalınlaşacaktır (Özkal Sayan, 2017: 36). 3. Toplu Sözleşme döneminde genele ilişkin hükümlerde 7 adet; hiz- met kollarına yönelik mali ve sosyal haklar kısmında da 17 adet olmak üzere toplamda 24 konuda “düzenleme/çalışma yapılacak” ifadelerine yer verilmiştir. Benzer şekilde 2012, 2013 ve 2015 yıllarında, toplu sözleşme kapsamı dışında sayılan ve Kamu Personeli Danışma Kurulu’nda görüşü- lerek kanun/Kanun Hükmünde Kararname gibi düzenleme gerektiren konu
27 2016-2017 Yıllarını Kapsayan 3. Dönem Toplu Sözleşme’nin 36. maddesinde yer alan “657
sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin (C) fıkrası kapsamında tam zamanlı çalışan geçici persone- lin sözleşmeli personel pozisyonlarına geçirilebilmeleri konusunda çalışma yapılacaktır”
hükmü kapsamında 24.12.2017 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 696 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Devlet Memurları Kanununda değişiklik yapılarak 4-C geçici personel istihdamı kaldırılmıştır. 2018/11587 Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar ile Sözleşmeli Personele Ek Ödeme Yapılmasına Dair Kararda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Karar sonrasında 4-C geçici personel statüsünde çalışanlar özelleştirme uygulamaları sonucu istihdam edilenler de dahil ol- mak üzere, aynı Kanunun 4/B maddesi kapsamında sözleşmeli personel olarak istihdam edil- miştir.
niteliğinde kabul edilen 2005 yılı sonrasında memuriyete girenlere bir de- rece verilmesi mevzuu 4. Toplu sözleşme kapsamında yer almış ve kabul edilmiştir.
Sonuç
Türkiye’de kamu görevlileri ilk kez 1965 yılından itibaren toplu söz- leşme ve grevi öngörmeyen salt sendika kurma ve üye olmayı içeren sen- dikal hakka kavuşmuş ancak 1971 yılında bu sınırlı sendikal haktan mah- rum kalmışlardır. Kamu görevlilerinin sendikal haklarının yeniden gün- deme gelmesi ve toplu sözleşme hakkına giden yol için ilk adımın atılması esas olarak; uluslararası alandaki örgütlere verilen taahhütler ve imzalanan anlaşmalar ile özellikle 1990 yılı sonrasında ILO’nun 87 ve 151 nolu söz- leşmelerinin kabulüyle olmuştur. 1999 yılında Türkiye’nin AB tarafından aday ülke olarak ilanından sonra genişleme sürecine dâhil edilmesiyle, ül- kede kamu görevlilerine sendikal hakların verilmesine yönelik daha somut adımlar atılmıştır.
Konu siyasal partiler açısından farklı ideoloji ve siyasal konumlanış- larına göre ele alındığında; parti programlarında bariz bir farklılık tespit edilmemiştir. Buna rağmen 1990 sonrasında kurulan ve farklı görüşleri sa- vunan partilerce oluşturulan koalisyon hükümetlerinin programlarında kamu görevlilerinin sendikal haklarına somut olarak yer verilmemesi, ikti- darların bu konuda istekli olmadıklarını göstermektedir. Ancak taraf olu- nan ya da üye olunmaya çalışılan uluslararası alandaki örgütlere verilen taahhütler ve imzalanan anlaşmalar sonucunda, programlarında olmama- sına rağmen hükümetler, kamu görevlilerine sendikal haklar verme konu- sunda düzenlemeler yapmak mecburiyetinde kalmışlardır.
Uluslararası aktörler açısından ise, bu süreçte, ILO’nun kamu görev- lilerinin örgütlenmesi ve grev hakkıyla ilgili sözleşmelerinin kabul edilip iç hukuka aktarılmasının gerekliliği itici güç olmuştur. Ancak, Türkiye’nin 2010 yılına kadar ILO’nun söz konusu sözleşmelerini bağlayıcı olarak ka- bul etmediği; sürekli olarak ILO’ya şikâyet edilmesi ve ILO’nun ilgili ko- mitelerinin Türkiye aleyhine aldığı kararlardan anlaşılmaktadır. Türkiye üzerinde, kamu görevlilerinin sendikal haklarına özellikle de toplu söz- leşme yapabilme hakkına ilişkin konularda, yaptırım gücü en fazla olan örgüt AB olmuştur. AB bu süreçte Türkiye’yi izlemiş ve yapmayı taahhüt ettiği politikaları müktesebata uyum açısından değerlendirmiştir. Bunda AB’ye üyeliğin hükümetler için devlet politikası olarak görülmesi önemli bir etken olmuştur.
94
AB’ye üyelik sürecinde, Türkiye’nin adaylık statüsüne geçmesiyle AB Müktesabatına uyum aşamasında engel olarak karşısına çıkan kamu görevlilerinin sendikal hakkı konusunu hükümetlerin farklı dönemlerde ve farklı politikalarla aşmaya çalıştıkları görülmektedir. Söz konusu engeli aşabilmek adına ilk olarak, 2001 yılında toplu pazarlık hakkına biraz daha yaklaşılması açısından kamu görevlilerine toplu görüşme hakkının tanın- ması olumlu bir gelişmedir. Ancak, kamu görevlileri açısından yaptırımı olmayan toplu görüşme hakkı uluslararası normları karşılamada yeterli ol- mamıştır. İkinci olarak, 2012 yılında fiili olarak kamu görevlileri için toplu sözleşme sürecine geçilmiştir. Toplu sözleşmenin en önemli içeriği taraf- ların imzasıyla sonuç doğurması ve bunun için ayrıca bir mekanizmaya ih- tiyaç duymamasıdır. Bu açıdan, toplu görüşme düzenine nazaran toplu söz- leşme süreci kamu görevlileri için gerçek bir sendikal hak olarak kabul edilmektedir. Lakin, bu yapıda da muhtelif sorunlar göze çarpmaktadır. Öncelikle, kanunla ve tek taraflı olarak belirlenen belli bir statüde çalışan- lara- sendikalar aracılığıyla- devletin uhdesinde bulunan mali ve sosyal haklarıyla ilgili yetkinin devredilmesi statü hukukuyla ve kamu görevlileri tanımıyla pek uyuşmamaktadır. Toplu sözleşme, süre yönünden ve katı- lımcılar yönünden farklılaşma getirmiş olmasına rağmen uygulamada da belli sorun alanlarını içinde barındırmaktadır. Bunlar:
Sürece salt kanunda yer verilen sendika ve konfederasyonların ka- tılması,
uyuşmazlık durumunda konuyu kesin karara bağlayacak olan Kamu Hakem Kurulu üyelerinin çoğunluğunun Cumhurbaşkanı’nca belirlen- mesi,
toplu sözleşmede sadece bazı ödeme kalemlerinin gösterge ve kat- sayılarının belirlenmesi ve sınırlı bazı sosyal hakları kapsaması,
sendikal haklardan yararlanacak kesimin sınırlı tutulması ve sendi- kal hakların üçüncü ayağı olan kamu görevlilerine grev hakkının verilme- mesi
olarak özetlenebilir. Bu hususlar Türkiye’deki mevcut uygulamanın uluslararası ölçekte karşılık bulan sendikal hak ve toplu sözleşme mantı- ğına uyumlu olmadığının göstergeleri olarak ileri sürülebilir.
Sonuç olarak; Türkiye’de toplu sözleşmenin, kamu görevlilerinin mali ve sosyal haklarında iyileşme sağlayacağı görüşü fazla “iyimser” bir görüş olarak kabul edilmeli ve uygulamada bu sonuçların alınıp alınmaya- cağı çeşitli platformlarda tartışılmalıdır. Kamu görevlileri için getirilen sendikal sistem yapı, mekanizma ve taraflar açısından çeşitli sorunları içinde barındırmakla birlikte; sendikalar ve konfederasyonların bu süreçte yeterince etkili olamadığı ve aralarındaki uyuşmazlıklar nedeniyle karar
alma konusunda birlikte hareket edemedikleri de göz önünde bulundurul- duğunda sorunun ne kadar derin olduğu bir kez daha ortaya çıkmaktadır. Mevcut sistemde, Devlet, mali ve sosyal hakları belirleme yetkisini her ne kadar yasal olarak sendika ve konfederasyonlara bıraksa da, bu örgütler yukarıda açıklanan nedenlerden ötürü sürecin yönetimi ve karar verme aşa- masında yeterince etkili olamamaktadırlar.
Kaynakça
I. Davutoğlu Hükümeti Programı, http://www.resmigazete.gov.tr/eski- ler/2014/09/20140907-1-1.pdf (5.10.2019).
II. Davutoğlu Hükümeti Programı, https://www.aa.com.tr/uploads/TempU- serFiles/64.hukumet_programi.pdf (5.10.2019).
AB Tarihi, https://europa.eu/european-union/about-eu/history_en
(24.10.2018)
ABB, “Türkiye'nin AB Müktesebatına Uyum Programı”,
https://www.ab.gov.tr/46231.html (24.10.2018)
ABB, “Türkiye'nin AB Müktesebatına Uyum Programı (2007-2013)”, https://www.ab.gov.tr/files/Muktesebat_Uyum_Programi/19_Sosyal- PolitikaveIstihdam.pdf (24.10.2018)
ABB, “Avrupa Komisyonu Tarafından Hazırlanan Türkiye Raporları”, https://www.ab.gov.tr/ilerleme-raporlari_46224.html (11.12.2018). ABB, “Ulusal Programlar”, https://www.ab.gov.tr/ulusal-program_194.html
(11.03.2019).
ABB, “Katılım Süreci İçin AB Stratejisi 2010-2011 Eylem Planı”, https://www.ab.gov.tr/files/strateji/2010_2011_eylem_plani.pdf (14.03.2019).
Adalet ve Kalkınma Partisi, “Adalet ve Kalkınma Partisi Programı-2002” https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitst-
ream/handle/11543/926/200205071.pdf?sequence=1&isAllowed=y (16.07.2019).
Akdoğan, A. Argun, Türk Kamu Yönetimi ve Avrupa Birliği: Karşılaştırmalı
Eleştirel Bir İnceleme, TODAİE Yayını, Ankara, 2008.
Albayrak, Suha Oğuz, “Kamu Personel Rejimini Sendikalarla Birlikte Yönet- mek: TARGEL Projesi Üzerinden Bir Değerlendirme”, Yüzüncü Yıl
96
Arıcı, Kadir, “Kamu Görevlilerinin Toplu Sözleşme Hakkının Gerçekliği Me- selesinde Önemli Bir Faktör: Kamu Görevlileri Hakem Kurulu ve Ni- teliği”, Karatahta İş Yazıları Dergisi Sayı: 3, 2015, s. 209-218. Aslan, Onur Ender, Hikmet Kavruk, Mete Yıldız, Yılmaz Üstüner, İpek Özkal
Sayan, Hasan Engin Şener, Vahide Feyza Urhan. Merkezi Personel Hiz-
metleri Örgütlenmesi: Türkiye, Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Japonya, TODAİE Yayını, Ankara, 2016.
Atay Şanlı, Yeliz, “Kamu Görevlileri Toplu Sözleşmesinin Hukuki Niteliği”,
Amme İdaresi Dergisi, 48 (3), 2015, s. 1-39.
Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu, “Avrupa Birliği Temel Haklar Bildir- gesi” https://www.avrupa.info.tr/tr/avrupa-birligi-temel-haklar-bildir- gesi-708 (24.10.2018).
Bilgin, Kamil Ufuk. “Ülkemizde Kamu Görevlilerinin Grev ve Toplu Söz- leşme Haklarının Hukuki Boyutu Uygulamaları.” Kamu Görevlilerinin
Sendikal ve Demokratik Hakları Çalıştayı’nda sunulan tebliğ, Başba-
kanlık Basımevi, Devlet Personel Başkanlığı, Ankara, Şubat 9-11 2010. BM, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi,
http://www.unicankara.org.tr/doc_pdf/metin134.pdf (19.08.2019). BM, Medeni ve Siyasal Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme,
http://www.unicankara.org.tr/doc_pdf/metin133.pdf, (19.08.2019). Ceylan-Ataman, Berrin. “Avrupa Birliği Sosyal Politikasının Temel Prensip-
leri ve Avrupa İstihdam Stratejisi”, Derleyen: Berrin Ceylan-Ataman.
Avrupa Birliği’nin İstihdam ve Sosyal Politikası, Ankara Üniversitesi
Avrupa Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezi, Ankara, 2005. CHP, Cumhuriyet Halk Partisi Programı (1995).
CHP, 2011 Programı, http://www.chp.org.tr/wp-zontent/uploads/chpprog- ram.pdf (28.11.2019).
Dereli, Toker, “Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Normları Açısından Tür- kiye’de Sendika Özgürlükleri ve Yeni Yasa Taslağının Değerlendiril- mesi”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Sayı 54, 2008.
DPB Yıllar İtibariyle Konfederasyon Üye Sayıları (2002-2018), http://www.dpb.gov.tr/tr-tr/istatistikler/sendikal-istatistikler
(20.02.2019).
DPT, Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Kamu Yönetiminin İyileştirilmesi Özel
İhtisas Komisyonu Raporu, 1994.
DPT, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Kamu Yönetiminin İyileştirilmesi ve
Yeniden Yapılandırılması Özel İhtisas Komisyonu Raporu (2000).
DPT, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005).
DPT, Dokuzuncu Kalkınma Planı Kamuda İyi Yönetişim Özel İhtisas Komis-
yonu Raporu (2007).
DSP, “Demokratik Sol Parti 2003 Programı” https://acikeri- sim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitst-
ream/handle/11543/861/200700671_2003.pdf?sequence=1&isAl- lowed=y (28.11.2019).
DSP, “Demokratik Sol Parti’nin 1991 Seçim Bildirgesi” https://acikeri- sim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitst-
ream/handle/11543/602/199303175_1991.pdf?sequence=1&isAl- lowed=y (28.11.2019).
DYP, “Doğru Yol Partisi Programları” https://acikeri-
sim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/659 (16.07.2019).
Gülmez, Mesut, Sendikal Hakların Uluslararası Kuralları ve Türkiye
(UÇÖ/ILO Sözleşme ve İlkeleri) Cilt I, TODAİE Yayını, Ankara, 1988.
Gülmez, Mesut, “Toplu Pazarlık ve Grev Hakları ve Türkiye”, Avrupa Sosyal
Şartı ve Türkiye Kollokyumu, (Yay. Haz.: Mesut Gülmez), Mayıs 7-8,
1992- TODAİE, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara, 1993a. Gülmez, Mesut, Belgelerle Yönetim, Yargı ve Memur Sendikaları (1990-
1993), TODAİE Yayınları, Ankara, 1993b.
Gülmez, Mesut. Kamu Görevlileri Sendika ve Toplu Görüşme Hukuku-
788’den 4688’e: 1926-2001, TODAİE Yayını, Ankara, 2002.
Gülmez, Mesut. Sendikal Hakların Ulusalüstü Kuralları, Oluşumu ve Uygu-
lanması 1919-2014 100. Kuruluş Yıldönümü Eşiğinde UÇO/ILO İlke- leri, Hatiboğlu Basım ve Yayım, 2014.
ILO, “ILO’nun Tarihçesi”, https://www.ilo.org/ankara/about- us/WCMS_372874/lang--tr/index.htm (08.02.2019).
Işıklı, Alpaslan, “Sendika Hakkı ve Türkiye”, Avrupa Sosyal Şartı ve Türkiye
Kollokyumu, (Yay. Haz.: Mesut Gülmez), Mayıs 7-8, 1992- TODAİE,
Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara, 1993.
Kapani, Münci, Kamu Hürriyetleri, 7. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 1993. Kayar, Nihat, Kamu Personel Yönetimi, Ekin Yayınevi, 2010.
98
Kurşunlu, Elif, “Avrupa Birliği Müktesebatının Uygulanması Çerçevesinde İdari Kapasite.” Uzmanlık Tezi, Avrupa Birliği Genel Sekreterliği, 2004.
Memur-Sen, “Memur-Sen Toplu Sözleşme Taleplerini Açıkladı”
http://www.memursen.org.tr/memur-sen-toplu-sozlesme-taleplerini- acikladi-3 (19.08.2019)
MHP, Milliyetçi Hareket Partisi Programı 2000, https://acikeri- sim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitst-
ream/handle/11543/859/200605071_2000.pdf?sequence=1&isAl- lowed=y (16.07.2019).
MHP, “2009 Programı”, www.mhp.org.tr (16.07.2019).
Özdek, Yasemin, Avrupa İnsan Hakları Hukuku ve Türkiye, TODAİE Yayın- ları, 2004.
Özkal Sayan, İpek, “Türkiye’de Toplu Sözleşmenin Kamu Personel Rejimine Etkisi.” SOBİDER, 4 (14), 2017, s. 30-39.
Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonu Raporu, 2012 https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTA-
NAK/TBMM/d24/c018/tbmm24018088ss0200.pdf (08.03.2019) Sarı, Ali Osman, “ILO Normları Karşısında Kamu Görevlilerinin Toplu Söz-
leşme ve Grev Hakkı.” Kamu’da Sosyal Politika, 3 (11), 2009.
Şaylan, Gencay, “Memur Sendikaları Üzerine Bazı Notlar.” Amme İdaresi
Dergisi, 3 (4), 1970.
SHP, Sosyaldemokrat Halkçı Parti Programı (1993).
Şenver, Emin (2009), “AB Üyesi Ülkelerde Kamu Çalışanlarının Örgütlenme ve Grev Hakkı”, Kamu’da Sosyal Politika, Yıl.3, Sayı.11: 21-32. Talas, Cahit. “16 Aralık 1978 Örgütlenme Özgürlüğü Simpozyum Konuş-
ması.” Tüm Kamu Personeli ve Emekli Haklarını Koruma Kuruluşları
Kamu Personel Yönetim Sisteminin Konfederasyonu Yayın Organı,
Özel Sayı 5-6, 1978.
TBMM, “VII. Demirel Hükümeti Programı”, https://www.tbmm.gov.tr/huku- metler/HP43.htm (5.03.2019).
TBMM, “I. Çiller Hükümeti Koalisyon Protokolü”
https://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/HP50.htm (5.03.2019).
TBMM, “II. Yılmaz Hükümeti Programı”, https://www.tbmm.gov.tr/huku- metler/HP53.htm (5.03.2019).
TBMM, “III. Yılmaz Hükümeti Programı”, https://www.tbmm.gov.tr/huku- metler/HP55.htm (5.03.2019).
TBMM, “IV. Ecevit Hükümeti Programı”, https://www.tbmm.gov.tr/huku- metler/HP56.htm (5.03.2019).
TBMM, “V. Ecevit Hükümeti Koalisyonu Protokolü”,
https://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/KP57.htm (5.03.2019).
TBMM, “III. Erdoğan Hükümeti Programı”, https://www.tbmm.gov.tr/huku- metler/HP61.htm (5.03.2019).
TBMM, Tutanak Dergisi, “Madde Gerekçesi”, tbmm.gov.tr/deve- lop/owa/td_v2.tutanak_sonuc?v_meclis=7&v_donem=1&v_ya- sama_yili=&v_cilt=&v_birlesim=&v_sayfa=&v_anabaslik=KANUN- LAR&v_altbaslik=&v_mv=&v_sb=&v_ozet=&v_bastarih=&v_bitta- rih=&v_kayit_sayisi=2316&v_gelecek_sayfa=1401&v_kulla- nici_id=14212265 (20.02.2019).
TBMM, Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 20.9.1971, Cilt: 67, Top- lantı: 19, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTA-
NAK/TBMM/t11/c011/tbmm11011018.pdf (8.02.2019)
TBMM, Tutanak Dergisi, 25.11.1992, https://www.tbmm.gov.tr/tutanak- lar/TUTANAK/TBMM/d19/c021/tbmm19021031.pdf (20.02.2019). TBMM, “TBMM Tutanak Dergisi, 13.7.1995”, https://www.tbmm.gov.tr/tu-
tanaklar/TUTANAK/TBMM/d19/c092/tbmm19092140.pdf (20.02.2019).
Turan, Kamil, “Dünya’da ve Türkiye’de Kamu Görevlileri Sendikalarının Hu- kuki Gelişmeleri”, Kamu-İş Dergisi, 4 (4), 1999.
Tutum, Cahit, “Türkiye’de Memur Sendikaları.” Amme İdaresi Dergisi, 1 (1), 1968, s. 29-46.
Urhan, Vahide Feyza, “Kamu Politikaları Yaklaşımının 1980 Sonrası Türk Personel Politikaları Üzerindeki Etkileri.” (yayımlanmamış) Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2012.