Sözlük Açısından Değerlendirilmesi

Ders kitaplarında öğrencilerin ilk defa gördükleri bazı terim ve sözcüklerin açıklaması, tanımlamasının olduğu bölümdür. Tanımlama yapılırken kısa, anlaşılır ve öğrenci düzeyine uygun olmasına dikkat edilmelidir. Aynı zamanda sözlükte tanımı verilen kelimenin konu içeriğinde kullanıldığı anlam olmalıdır (Ablak, 2013: 73). Aynı zamanda tarihi olayların kanıtı olan belgelerde yer alan kelimelerin yaşayan Türkçe’de kullanılmaması yeni nesillerin bu kelimelerle karşılaşmamalarından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle orijinal tam metinlerin verilmesinin yanında içerisinde geçen terimlerin tarihsel terminoloji başlığı altında verilmelidir.

Taslak Ders Kitabı ve Eğitim Araçları ile Bunlara ait E-İçeriklerin İncelenmesinde Değerlendirmeye Esas Olacak Kriterler ve Açıklamaları’na göre:

“3.1.14. Sözlük; içerikte bulunan ve anlamı bilinmeyen sözcük, sözcük grubu, kavram ve terimlerden oluşmalıdır.

 İçerikte kullanılan ve anlamda kilit rol oynayan sözcük, sözcük grubu, kavram ve terimlere sözlük kısmında yer verilmeli; içerikte yer almayan ifadelere sözlükte yer verilmemelidir.

3.1.15. Sözlük; içerikte bulunan sözcük, sözcük grubu, kavram ve terimlerinin anlamını tam ve doğru olarak vermelidir.

 İçerikte kullanılan sözcük, sözcük grubu, kavram ve terimlerin anlamları ders ve konunun niteliğine uygun olarak güncel TDK sözlüklerine göre verilmelidir. Alan sözlükleri ilgili kaynakçada yer verilmek kaydıyla kullanılabilir. Ayrıca sözcük, sözcük grubu, kavram ve terimlerin kitapta kullanılmayan anlamları verilmemelidir.

 Kullanılan sözcük, kavram ve terimler öğrencilerin gelişim düzeyine uygun, açık ve anlaşılır olmalıdır.” (TTKB, 2018).

Şekil 18. Ders Kitapları Sözlük Bölümü Örneği

Kaynak: Baydar ve Öztürk, 2018: 214

Ders kitaplarında verilen sözlüklerde antlaşma metinleri ile ilgili kavramlar da yer almaktadır. Örnekte verilen kriterlere uygun olarak hazırlanmış bir sözlük bölümü bulunmaktadır.

BEŞİNCİ BÖLÜM

SONUÇ, TARTIŞMA ve ÖNERİLER

5.1. Sonuç ve Tartışma

Bu araştırmada 2018-2019 eğitim öğretim yılı içerisinde okutulmakta olan T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük ders kitaplarında verilen antlaşmaların orijinal tam metinleri ile karşılaştırılması ve tutarlılığı aynı zamanda bu konulara ilişkin kısımların kazanım, görsel materyaller, ölçme ve değerlendirme, kaynakça ve sözlük boyutları Taslak Ders Kitabı ve Eğitim Araçları ile Bunlara ait E-İçeriklerin İncelenmesinde Değerlendirmeye Esas Olacak Kriterler çerçevesinde incelenmiştir.

Ders kitapları içerisinde on sekiz adet antlaşmaya yer verildiği görülmüştür. Bu antlaşmalardan on tanesi metin içerisinde, sekiz tanesi ise doğrudan bazı maddeleri verilerek anlatılmıştır. Yenilenen 2018 öğretim programında 39 kazanım bulunmaktadır. Ders kitaplarında geçen on sekiz antlaşmadan sadece üçü ile ilgili doğrudan kazanım olduğu tespit edilmiştir. Sekizine ise kazanımların açıklamalarında dolaylı olarak değinilmiştir. Yedi antlaşmaya ise öğretim programında yer verilmediği görülmüştür. Bu durumun temel nedeni verilen kazanım ifadelerinin genel anlatıma sahip olmasıdır. Ders kitabının içeriğine alınması yazarların tercihine bırakılmıştır. Genel olarak ders kitaplarının hedeflenen kazanımlar doğrultusunda içeriklere sahip olduğu görülmüştür. İlgili alanyazın incelendiğinde konu içeriklerinin büyük oranda özel hedeflere ile uyumluluk gösterdiği tespit edilmiştir.

İlköğretim 8. sınıf İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersi yoğun bir öğretim programına sahiptir. 2018 yılında öğretim programı yenilerek bu yoğunluk azaltılmaya çalışılmıştır ancak haftalık ders saatinin iki olması konu içeriklerinin layıkıyla işlenilebilmesi ve yetiştirilmesi problemini beraberinde getirmektedir.

Tarih konuları içerisinde görüldüğü üzere savaşlar dolayısıyla ardından imzalanan barış antlaşmalarının önemli ölçüde yer aldığı görülmektedir. Ders kitaplarına bakıldığında antlaşmalar genellikle önemli görülen maddeleri ile aktarılmakta alt alta sıralanmaktadır. Yapılandırmacı yaklaşım doğrultusunda öğrencilere antlaşma maddeleri ile bu maddelerin sonuçlarının neler olabileceği üzerine öğrencilerin düşünmesini sağlamak amaçlanmakta birebir ezberlemeleri beklenmemektedir. Maddeler ise orijinal tam metinlerden öğrencilerin anlayabileceği düzeyde sadeleştirilerek ve düzenlenerek alıntılanmıştır. Ancak antlaşmalar bu şekilde alınırken bütünü temsil etme gücü azalmakta, sınırlı kalmaktadır. Günümüz Türkçesi doğrultusunda sadeleştirme yapılırken ise ister istemez metnin aslı bozulabilmektedir. Konular bilimsel bilgi bakımından bazı eksiklikler dışında genel olarak doğru bilgiler içermektedir.

Ders kitaplarında antlaşmalar haritalarla, fotoğraflarla ve resimlerle desteklenmiştir. Kullanılan görsel kaynaklar öğrenme sürecinde önemli bir yere sahiptir. Kitapları sıkıcı bir öğretim materyali olmaktan çıkarmakta ilgi çekici hale getirmektedir. Aynı zamanda tarih için kanıt niteliği taşıyan görseller öğrencileri olayın yaşandığı döneme götürmektedir. Kullanılan bazı fotoğrafların çekim kalitesinin iyi olmadığı görülmüştür. Bu durumun sebebi o döneme ait teknolojik imkanların yetersizliğidir. Haritaların çiziminin ise net ve canlı olduğu görülmektedir. Ancak bazı haritalarda ölçek ve yön oku bulunmamaktadır. Güven’in (2016) çalışmasında ders kitaplarında kullanılan Sevr Barış Antlaşması’nda işgal edilen Osmanlı topraklarının gösterildiği harita ile antlaşmanın maddelerinin örtüşmediği tespit edilmiştir. 2018’de yenilenen öğretim programına göre hazırlanan ders kitaplarında bu durumun düzeltilmediği görülmektedir. Haritalarda yapılan incelemelerde başlıkların ve numaralandırmaların yapıldığı ve işaretler tablolarının verildiği görülmektedir. Benzer şekilde Yazıcı ve Özdemir’in (2016) ilgili çalışmasında da haritaların çiziminde bu hususlara dikkat edildiğine dair tespitler görülmektedir.

Ders kitaplarında haritalar ve fotoğraflar dışında antlaşmalar ile ilgili o dönemlere ait gazete haberleri ve karikatürler bulunmamaktadır. Gazete haberlerinin

verilmesi imzalandığı dönemde toplumda nasıl bir etki uyandırdığı bilgisini, karikatürler ise eğlenceli bir öğrenmenin gerçekleşmesini sağlayacaktır. Yapılan araştırmalarda görülmüştür ki görsellerin kullanılması öğrenmede kalıcılığı artırmaktadır (Demirezen ve Akhan, 2011: 20). Bu nedenle ders kitaplarında kullanılan görsel ögeler büyük önem taşımakta ve artırılması gerekmektedir.

Eğitim- öğretim süreci içerisinde ölçme ve değerlendirme; ulaşılması hedeflenen kazanımların ne kadarının gerçekleştirildiğinin anlaşılmasını sağlamaktadır. Bu doğrultuda ise eksiklerin tamamlamasına yardımcı olmaktadır. Ders kitaplarında öğrencilere öğretim boyunca ürüne yönelik ve sürece yönelik olmak üzere; çoktan seçmeli, doğru-yanlış, eşleştirmeli, boşluk doldurma, açık uçlu sorular yöneltilmiştir. Bu sorular içerisinde antlaşmaların önemli bir paya sahip olduğu görülmektedir. Hazırlanan soruların içerik ile uyumlu olduğu ancak çoğunlukla bilgi ve kavrama düzeyinde kaldıkları tespit edilmiştir.

Tarih geçmişte olan olaylar ve bu olayların hakkındaki belgelerin verilerini inceleyen bir bilim dalıdır. Kaynaklar ışığında geçmişi ve günümüzü aydınlatmaktadır. Tarih alanındaki ders kitapları hazırlanırken içeriğindeki bilgilerin neredeyse tamamı kaynaklardan derlenmekte bu sayede bilimsel nitelik kazanmaktadır. 8. sınıf T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük ders kitapları incelendiğinde yapılan alıntılarda, antlaşma maddelerinde ve kullanılan görsellerde kaynakların “Kaynakça” bölümünde belirtildiği görülmüştür. Ancak metin içerisinde değinilen antlaşmaların atıfları belirtilmemiştir.

Yaşanan tarihsel olaylar ve belgeler o dönemin Türkçesi ile anlatıldığında öğrencilerin karşısına daha önce çıkmayan kelimelere rastlanmaktadır. Bu nedenle ders kitapları içerisinde “sözlük” bölümüne yer verilmektedir. Bu bölümde içerikte, özellikle antlaşma metinlerinde kullanılan kavram ve terimlerin güncel Türk Dil Kurumu sözlüklerindeki anlamları verildiği görülmüştür.