ROMANDAKİ OLAYLARIN OLUŞUMU VE ROMANIN OLAY ÖRGÜSÜ 40

40

yönlendirdiği sürece, yoksulluktan kurtulmak için bilgi ve çalışmanın faydasız olacağı görülüyor.¹³⁹

2.2. ROMANDAKİ OLAYLARIN OLUŞUMU VE ROMANIN OLAY

41

İncelediğimiz bu romanda yazar anlatıya, lisede okuyan Hüseyin ve Hasaneyn isimli iki kardeşe babalarının ölüm haberinin verilmesiyle başlar.

2.2.1.2. Dönüştürücü Öge

Anlatı başlamadan önce rutin olarak devam eden olayların bozulması durumudur.

Süregelen olayların değişimine neden olacak öğe ile anlatı yeni bir dönemece girer.¹⁴³ Bidâye ve Nihâye’deki dönüştürücü öğe, henüz lise çağındaki Hüseyin ve kardeşi Hasaneyn’in derste oldukları bir gün, müdürün odasına çağrılmaları ve okul müdürünün kendilerine babalarının ölüm haberini vermesidir. Yani anlatının dönüştürücü öğesi tek düze devam eden bir anlatının yeni bir gelişmeye bağlı olarak yön değiştirmesidir. Bu yeni gelişme anlatının devamı için temel bir olgu niteliğindedir.

2.2.1.3. Eylemler Dizini

Anlatının seyrini değiştiren dönüştürücü öğe ile birlikte yeni gelişmeler yaşanmaya başlar. Başlangıçtaki sabite bozulur, düzensiz bir durum ortaya çıkar ve bu düzensizlik art arda gelen olaylarla devam eder. Art arda gelen bu olaylar anlatıdaki en uzun kısmı oluşturur.¹⁴⁴ Bütün anlatı türlerinde olduğu gibi bu romanda da en uzun kısım eylemler dizininden oluşmuştur.

Mahfûz’un bu romanında, babanın ölümünden sonra annenin verdiği yaşam mücadelesi, Hasan’ın yoldan çıkarak ailenin yüz karası olması, Nefise’nin terzilikle başlayan ve hayat kadını olarak devam eden bedbaht hayatı, Hüseyin’in liseyi bitirir bitirmez atanıp kâtiplik yaparak ailesine destek olma çabaları ve Hasaneyn’in uğruna canını bile vereceği saygın bir yaşam arzusuyla başladığı eğitim hayatının sonunda subay olması, eylemler dizinini oluşturmaktadır.

2.2.1.4. Dengeleyici Öğe

Birbiri içine giren karmaşık olayların çözüme kavuşmasını sağlayacak beklenmedik bir gelişme ve bu gelişme ile dengelerin sağlandığı ve karmaşanın

143 Günay, a.g.e., s.166.

144 Günay, Metin Bilgisi, s. 167.

42

giderildiği bir güçtür. Dönüştürücü öğe olayları girift bir çıkmaza soktuktan sonra dengeleyici öğe gelene kadar bu çıkmaz devam eder. Anlatılardaki gizli saklı işlerin ortaya çıkması, sorunların çözüme kavuşması ve beklenmedik olaylarla birlikte anlatının sonuna gelinir.¹⁴⁵

Kanunsuz işler yaparak sürekli polisten kaçan Hasan’ın kan revan içinde ölmek üzere iken ailesine sığınması ve iyileştikten sonra yaptığı kaçma planlarıyla ailesinden ayrılması, Hasaneyn’in nişanlı olarak geçen üç yılın ardından yüz üstü bıraktığı Behiye ile Hüseyin’in nişanlanmak istemesi ve Nefise’nin polisler tarafından bir genelevde yakalanıp daha sonra Hasaneyn’e haber verilmesiyle gizli saklı yaptığı hayat kadınlığının ortaya çıkması, romandaki dengeleyici öğelerdir.

2.2.1.5. Bitiş Durumu

Anlatılan hikâyenin final kısmıdır. Olayların yeni bir denge üzerine kurulmasıyla birlikte ya olayların en başına dönülür ya yeni bir olayla anlatı biter yahut ortaya bambaşka bir olay çıkar. Okuyucu her halükârda başlangıçtaki olayların nasıl sonlandığına şahit olur.¹⁴⁶

İncelediğimiz bu romanda ise iki kardeşin intiharıyla birlikte yani yeni bir olayla anlatı bitmiştir.

2.2.2. Olay Örgüsü

Olay Örgüsü, ortaya çıkan olayların, meydana geliş sırasına göre sebep ve sonuçları ortaya konularak şahıslar üzerindeki etkiler ile bu etkilere bağlı olarak verilen tepkilerdir.¹⁴⁷

Romanın olay örgüsü kısaca şöyledir: 1930’ların Mısır’ında Kahire’de yaşayan dört çocuklu bir ailenin reisi Kamil Ali’nin vefatıyla birlikte aile büyük ve yeni bir başlangıcın içine girer. Ve bu talihsiz olay ailedeki her bir birey için hiç beklenmedik

145 Günay, a.g.e., s.167.

146 Günay, Metin Bilgisi, s. 169.

147 Nurullah Çetin, Roman Çözümleme Yöntemi, s. 190.

43

sonlara gebedir. Ailenin yeni reisi anne Semira olur. Semira kocasından arda kalan emekli maaşıyla geçinebilmek için büyük bir yaşam mücadelesine girer.¹⁴⁸

Romanın en dikkat çekici karakteri evin küçük oğlu Hasaneyndir; son derece yakışıklı, yetenekli ve zekidir. Hasaneyn fazla kaprisli ve kendine dönüktür. Komşuları Ferid Efendi’nin kızı Behiye’ye âşık olur. Behiye, utangaç, sakin ve özgüveni tam bir kızdır. Behiye, Hasaneyn’in kendisi için iyi bir eş olacağının farkındadır fakat Hasaneyn’in arzu ve istekleri onu sürekli tedirgin eder. Hasaneyn ise bu durumun farkında olmasına rağmen Behiye’yi sıkıştırmaktan asla geri durmaz. Ailenin en fedakâr ve basiretli üyesi ise Hasaneyn’den iki yaş büyük olan ağabeyi Hüseyin’dir. Sabır ve metanet onun bütün benliğine işlemiştir. Babasının vefatından bir yıl sonra liseyi bitirir ve tahsiline devam etmek yerine memur olup çalışmaya karar verir. Merhum babasının yakın dostu Ahmet Yusrî Bey’in de yardımıyla kâtip olarak atanır. Evin tek kızı ise yirmi üç yaşındaki Nefise’dir. Babasının vefatından sonra o da kendisini ailesine feda eder ve annesinin de isteğiyle ücret karşılığında dikiş yapmaya başlar. Güzel olmayan hatta nerdeyse çirkin olan kız, babasının ânî ölümüyle birlikte büyük bir boşluğa düşer.

Kendisini sevecek ve kendisine değer verecek birini aramaya başlar. Tam da bu esnada sahneye mahalledeki manavın oğlu Gaber Süleyman Gaber çıkar ve Nefise ile gönül eğlendirmeye başlar. Ailenin en büyük oğlu Hasan ise babasının vefatından önceki pervasızlığını babasının vefatıyla birlikte daha da artırır. Hasan küçükken babası tarafından çokça şımartılır. Büyüdüğünde ise tahsilini yarım bırakır. Hiçbir işte dikiş tutturamaz ve yaptığı işlerin kendisine uygun olmadığından şikâyet eder. Sonunda Üstat Ali Sabri adında eski bir arkadaşı ile şarkı söyleyerek başladığı ve devamını içki, kumar, hırsızlık, uyuşturucu kaçakçılığı gibi rezilliklerin izlediği büyük bir batağın içine girer. Bayram günleri dışında ailesini ziyarete dahi gelmeyen Hasan’ın hayatı bedbaht bir hal alır.¹⁴⁹

Hasaneyn, ağabeyi Hüseyinden bir yıl sonra liseyi bitirir ve tahsiline harp okulunda devam etmek ister. Bütün zorlukları aşarak okula kaydolmayı başarır. Fakat okuldaki arkadaşlarının Behiye hakkındaki olumsuz tavırları onu Behiye’den soğutur hatta kızla olan ilişkisini bitirmesine sebep olur. Hüseyin ise kâtip olarak gittiği okulda başkâtiplik yapan Hasan Hasan Hasan ile tanışır. Başkâtibin niyeti kızını Hüseyin ile

148 Mahfûz, Bidâye ve Nihâye, s. 1-46.

149 Mahfûz, Bidâye ve Nihâye, s. 46-184.

44

evlendirmektir. Fakat Hüseyin içindeki evlenme ve aile kurma arzusuna rağmen ailesine olan yardımının kesileceğini düşünerek bu teklifi geri çevirir. Nefise bir taraftan dikiş işleri ile uğraşırken diğer taraftan bastırmakta güçlük çektiği şehvet duygusu ile boğuşmaya başlar. Bu duygunun ağırlığına daha fazla dayanamayan Nefise bir süre sonra hayat tarzını tamamen değiştirir, terziliği bırakır ve artık hiç tanımadığı erkeklerle münasebet kurarak rezil bir hayat yaşamaya başlar. Nefise bu şekilde hem para kazanır hem de engel olamadığı duygularını bastırır. Ancak ailenin bu durumdan haberi yoktur.

Hasan ise içine girdiği batağa gün geçtikçe daha çok batmaya başlar. Arkadaşı Ali Sabri ile açtıkları ve gündüz kahvehane gece gazino olarak işlettikleri mekânda bir zenciyi döver. Kafa atarak kazandığı kavgadan sonra insanlar ona Kafa Hasan demeye başlar.

Hasan’ın bir de metresi vardır ve uyuşturucu satarak yaşamaya devam eder. Diğer tarafta Semira, ailesi için her türlü fedâkarlığı yapar. Bunun sonucunda da hızla yaşlanır ve zayıf düşer.¹⁵⁰

Behiye’den ayrılan Hasaneyn’in gözü yükseklerdedir. İçişleri Bakanlığı’nın önde gelen müfettişlerinden ve babasının eski dostu olan Ahmet Yusri Bey’in kızına talip olur. Fakat Yusri Bey’in olumsuz cevabını Hasaneyn’den önce Harp Okulu’ndan arkadaşları duyar ve kendi aralarında epeyce dalga geçerler. Olayları duyan Hasaneyn ise uğradığı yenilgi ile derinden sarsılır ve perişan olur. Hasaneyn Behiye’den ayrılınca hiç beklenmedik bir olay olur. Yıllarca aşkını içine atan Hüseyin, Behiye’ye talip olur ve Behiye’nin ailesi bu talebe olumlu cevap verir. Bu olaylar yaşanırken bir gün Hasan kanlar içinde ve ölmek üzere bir halde iki arkadaşı tarafından ailenin yaşadığı eve getirilir. Hasan’ın bu haline tüm aile özellikle de anne Semira çok üzülür. Hatta Hasan’ın hayat tarzını ve ailesinin fakirliğini istikbâli için büyük bir tehdit olarak gören ihtiraslı Hasaneyn bile üzülür. Kanunsuz işler yapan Hasan hastaneye gitmek istemez ve Hasaneyn’in bulduğu bir doktor sayesinde evde iyileşmeye başlar. Hasan tam iyileşmek üzereyken bir gün ansızın eve polisler gelir. Polislerin kendisini yakalamak için geldiğini düşünen Hasan evdekilere veda eder ve artık bir daha dönmemek üzere evden ayrılır. Bu, ailenin Hasan’ı son görüşü olur. Polisler Hasaneyn’in karakola çağrıldığını söyleyince Hasaneyn hemen hazırlanıp onlarla gider. Karakolda olanlar olur ve Hasan

150 Mahfûz, a.g.e., s. 185-231.

45

için geldiğini zannettiği polislerin Nefise’yi o civardaki uygunsuz bir evde yakaladıklarını öğrenir. Hasaneyn’in dünyası başına yıkılır ve Nefise’yi alıp karakoldan çıkar. Yolda onu öldürmeye yeltenince Nefise ona beni öldürüp hayatını mahvetme ben kendimi öldürmeye razıyım der ve bir taksiye binip Nil Nehri’ne giderler. Nefise orada kendisini Nil’e atar. Etraftaki insanlar Nefise’nin cansız bedenini sudan çıkarırken olup bitenleri uzaktan izleyen Hasaneyn ise şimdiye kadar yaşadığı ve yaşattığı her şeyi düşünmeye başlar. Bütün bu olanların ağırlığına dayanamayıp o da kendisini Nil’in azgın sularına bırakır.¹⁵¹

2.3. ROMANDAKİ KARAKTERLERİN VE TİPLERİN ÇÖZÜMLEMESİ