Resmi istatistiklerin üretimine ve yayımına ilişkin temel ilkeler ile standartları belirlemek, ulusal ve uluslararası düzeyde ihtiyaç duyulan alanlarda güncel, güvenilir, zamanlı, şeffaf ve tarafsız veri üretilmesini sağlamak amacıyla 5429 sayılı Türkiye İstatistik Kanunu’na dayanılarak beşer yıllık dönemler için Resmi İstatistik Programı53
(RİP) hazırlanmaktadır. Resmi İstatistik Programı ile resmi istatistiklerin üretiminde ve yayımında karşılaşılan mükerrerlikler önlenmekte, cevaplayıcı yükü azaltılmakta, kamuda insan gücü ve kaynak tasarrufu sağlanarak resmi istatistiklere olan güven daha da artırılmakta, resmi istatistiklerde
76
standardizasyon sağlanmakta, sorumlu ve ilgili kurumlar tanımlanarak, hangi verinin hangi kurum tarafından, hangi yöntemle derleneceği ve hangi dönemler için ve ne zaman yayımlanacağı konularına açıklık getirilmektedir.
Birinci Resmi İstatistik Programı 2007-2011 yıllarını, ikinci Resmi İstatistik Programı ise 2012-2016 yıllarını kapsamaktadır. TÜİK ve Programda yer alan kurumlarla işbirliği içerisinde hazırlanan, ikinci beş yıllık uygulama dönemini kapsayan “2012-2016 Resmi İstatistik Programı”nın kabul edilmesi; Kalkınma Bakanlığı’nın 21/12/2011 tarih ve 151 sayılı yazısı üzerine Türkiye İstatistik Kanunu’nun 3’üncü maddesine göre, Bakanlar Kurulu tarafından 23/12/2011 tarihinde kararlaştırılmış, 05/01/2012 tarih ve 28164 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Resmi istatistik olarak adlandırılabilecek istatistikler, TÜİK ve Resmi İstatistik Programı’nda yer alan kurum ve kuruluşlar tarafından üretilmekte ve yayımlanmaktadır. İlgili kurum ve kuruluşların görevleri, açık bir biçimde Programda yer almaktadır. Program kapsamında resmi istatistiklerin üretilmesinden ve yayımlanmasından sorumlu olan TÜİK, söz konusu istatistikleri yayımlayabilir ve dağıtabilir. Resmi istatistiklerin üretilmesinde görev alan kurum ve kuruluşlar şu şekilde sıralanabilir:
1. Başbakanlık ve bakanlıklar ile bunların bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşları, 2. Mahalli idareler ve bunların bağlı ilgili kuruluşları ile birlik ve şirketleri, 3. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), İstanbul Menkul Kıymetler
Borsası (İMKB) ve üniversiteler de dâhil olmak üzere, tüzel kişiliğe haiz enstitü, teşebbüs, teşekkül, birlik, döner sermaye, fon ve sair adlarla kurulmuş olan kurum ve kuruluşlar,
4. Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları.
Resmi istatistiklerin üretim, dağıtım, doğrulama, inceleme ve analiz aşamalarında referans alınacak ilkelere ihtiyaç duyulmaktadır. Söz konusu ilkelerin temel işlevi; üretilen istatistiklere ilişkin olarak kamuoyunda güven tesis etmek ve bu güveni artırmaktır. Bu çerçevede, referans alınacak temel ilkeler şu şekilde sıralanabilir: Mesleki bağımsızlık, Veri derleme yetkisi, Kaynakların yeterliliği, İstatistiki gizlilik, Kalite taahhüdü, Tarafsızlık ve şeffaflık, Güvenilir metodoloji,
77
Uygun istatistiksel süreçler, Cevaplayıcı yükünün azaltılması, Maliyet etkinliği, Uygunluk, Doğruluk ve güvenilirlik, Zamanlılık, tutarlılık ve karşılaştırılabilirlik, Açıklık ve Erişilebilirlik.
Program kapsamında resmi istatistik üreten tüm kurum ve kuruluşlar, Program çerçevesindeki görevlerini bu ilkeler çerçevesinde yürütmekle yükümlü kılınmışlardır. Program, bu ilkelerin hayata geçirilmesini sağlamayı amaçlar ve bu doğrultuda hazırlanarak uygulamaya konulur.
TÜİK tarafından her yıl, program uygulamalarının değerlendirilmesi amacıyla “Resmi İstatistik Programı Yıllık İzleme Raporu” hazırlanmaktadır. Resmi İstatistik Programı Yıllık İzleme Raporu’nda, sorumlu ve ilgili kurumlar ve kuruluşlar tarafından Program kapsamında yürütülmekte olan faaliyetlerin ne ölçüde gerçekleştirildiği belirlenmekte ve eğer aksaklıklar söz konusu ise bu aksaklıkların giderilmesi için alınması tedbirler ortaya konulmaktadır. Ayrıca program kapsamında yer alan kurumlar ve kuruluşlar, yürüttükleri çalışmaları ile ilgili değerlendirmeleri içeren raporlarını düzenli olarak her yıl TÜİK’e iletmek konusunda sorumludurlar.
Resmi İstatistik Programı ile üretilen istatistiklere ilişkin veritabanı oluşturmak ve bu verilerin ve bilgilerin güncellenmesini sağlamak amacıyla TÜİK tarafından “Resmi İstatistik Programı Bilgi Sistemi” geliştirilmiştir. Söz konusu sistem RİP kapsamında gerçekleştirilen faaliyetlerin izlenmesine olanak tanımaktadır.
2012-2016 Yıllarını kapsayan ikinci program dönemi ile birlikte, açık işler konusundaki istatistiklerin kapsamının program döneminde Avrupa Birliği mevzuatı da dikkate alınarak genişletilmesi ve açık iş istatistiklerinin yılda 4 kez işyerlerinden anket yoluyla derlenmesi görevi İŞKUR’a verilmiştir. Ancak İŞKUR’da henüz bu görevi yerine getirebilecek bir altyapının kurulmamış olması önemli bir problem olarak ortada durmaktadır.
2012-2016 Yıllarını kapsayan ikinci program döneminde İŞKUR’un veri derleme çalışmaları yürüttüğü; İşsizlik Sigortası Başvuruları ve Açık İş İstatistikleri kapsamında programda somut olarak belirlenmiş sorumlulukları bulunmaktadır. Kayıtlı işsiz istatistikleri aylık olarak uluslararası standartlarla uyumlu bir şekilde derlendiği için İŞKUR’un bu konuya ilişkin olarak ilgili dönemde herhangi bir sorumluluğu bulunmamaktadır.
78
Diğer taraftan, İŞKUR bünyesinde idari kayıtlardan derlenerek elde edilen işsizlik sigortası başvuruları ile ilgili istatistikleri ISCO-08 ve NACE Rev. 1.1. kırılımında tutulmaktadır. İkinci RİP döneminde ise İŞKUR tarafından derlenen işsizlik sigortası başvuruları ile ilgili istatistiklerin ISCO-08 ve NACE Rev. 2 kırılımında yayımlanması İŞKUR’un sorumluluğu olarak RİP’te yer almaktadır. Bu çerçevede, İŞKUR’un işsizlik sigortası başvurularına yönelik istatistiklerini NACE Rev. 1.1.’den NACE Rev. 2’ye dönüştürmesi RİP kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmesi için yeterli olacaktır.
Hâlihazırda açık iş istatistikleri İŞKUR’un idari kayıtlarından ISCO-08 ve NACE Rev. 1.1. kırılımında derlenmektedir. RİP kapsamında ise açık iş istatistiklerinin AB müktesebatına uygun şekilde derlenmesi ile ilgili olarak İŞKUR sorumlu tutulmuştur. Bu çerçevede, İŞKUR’un AB mevzuatı gereğince yılda 4 kere işyerlerinden anket yoluyla açık iş istatistiklerini derlemesi ve derlenen bu verilerin NACE Rev. 1.1. yerine NACE Rev. 2 kırılımında olması gerektiğine RİP metninde açıkça belirtilmiştir.
Özetle, İŞKUR’un ikinci RİP dönemi kapsamında; işsizlik sigortası başvuruları ile ilgili derlediği istatistikleri ISCO-08 ve NACE Rev. 2 kırılımında yayımlaması ve açık işlerin sayısına yönelik olarak derlediği istatistikleri de AB mevzuatı ile uyumlu yeni bir metodoloji çerçevesinde NACE Rev. 2 kırılımında derlemesi ve yayımlaması gerekmektedir.
3.4. BİRLEŞİK KRALLIK UYGULAMASI54