Raporlama İşlevleri

Kamu kaynaklarının hangi amaçlarla nasıl kullanıldığının, uluslararası kabul görmüş standartlara göre kamuoyuna açıklanması mali saydamlık ve hesap verebilirliğin temel şartlarındandır. Bu aşamada Sayıştay'ın raporlama fonksiyonu önemli bir işlevdir. 5018 KMYKK ve 6085 sayılı Sayıştay kanunlarında Sayıştay'ın raporlama fonksiyonunun neden ve ne derece önemli olduğu açıkça belirtilmiştir. 5018 sayılı kanunda, Sayıştay'ın raporlama fonksiyonu; mali saydamlığın, hesap verebilirliğin, verilen görevlerin yapılma derecesinin, yetki kullanımını ölçmenin, bütçeyle ilgili davranışların, performans ölçmenin kontrol ve denetim aracı olarak açıklanmıştır.

6085 sayılı kanunda ise; Sayıştay'ın raporlama işlevi düzenlenmiştir. Bu düzenlemeden önce Sayıştay, denetimlerini iç mekanizmasında sonlandırabilmekteydi ve raporlarıyla ilgili yasama organını ve halkı bilgilendirmek görevi mevcut değildi. Sayıştay'ın tali olan bu durumu hesap verebilirlik ve saydamlık ilkelerine hizmet etmemesi sebebiyle eleştirilmekteydi. 6085 sayılı kanun düzenlemesi ile Sayıştay'ın raporlarını ilgili birimlere ve kamuoyuna sunması görevi eklenerek; böylece Sayıştay'ın daha şeffaf ve hesap verebilir bir kurum olması sağlanmıştır (Yılmaz, 2011:76–77).Sayıştay'ın TBMM’ye sunmakla yükümlü olduğu bazı raporlar mevcuttur. Bu raporların kapsamları aşağıdaki gibidir (Sayıştay Kanunu, 2010):

 Anlam, uygulama ve sonuçları bakımından hazine çıkarlarını zarara uğratıcı nitelikte görülen yasal düzenlemeler(md.25),

 Gerektiğinde mali isler, hesap usulleri gelir tahakkuk sistemleri(md. 28),

 Bakanların sorumluluk yükledikleri konular (md. 32),

 İnceleme ve denetlemeler sırasında hesap ve işlemlerden mevzuata uygun görülmeyenlerden gerekli görülenler (md. 88),

 Devlet malları (md. 87),

 Genel ve Katma Bütçeli daireler dışında kalan idare ve kurumların sayman hesaplarının inceleme sonuçları (sabit veya döner sermayeli veya fon seklinde kurulan kurum ve teşebbüslere ilişkin raporlarda bunların faaliyetlerinin kuruluş gayelerine uygun olup olmadığı belirtilir) (md. 87),

 Devlet borçları ve alacakları (md.53),

 Devlet gelirleri (md. 28),

 Denetimine tabi kuruluşların hesap ve işlemlerinin incelenmesi sonucunda gerekli gördüğü diğer hususlar (md. 28),

 Denetimine tabi kurum ve kuruluşların kaynaklarına ilişkin verimlilik ve etkinlik değerlendirmesi (ek md. 10).

Sayıştay'ın 6085 sayılı Sayıştay Kanunu nezdinde düzenlemek ve yasamaya sunmakla görevli olduğu raporlar şu şekildedir (Sayıştay Kanunu, 2010):

Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu: Sayıştay tarafından meclise sunulması zorunlu bir rapordur. 5018 sayılı kanunun 68 ve 6085 sayılı kanunun 38 numaralı maddelerinde bu husus düzenlenmiştir. Kanuna Göre Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu; Sayıştay'ın kamu idareleri denetimi sonucu, denetimin genel bilgilerini kapsayan, genellik içeren ve önemli bulunan noktaların rapor seklinde yasama organına sunulması ve kamuoyuna duyurulması hususlarını kapsar. Bu rapor denetimin genel hatlarıyla ilgili kamuoyunu bilgilendirmesi açısından ve genellik içerip önemli olan konuları yasamaya bildirmesi açısından önemli bir rapordur.

Ülkemizde yüksek denetim raporlama faaliyeti yapan tek kurum Sayıştay olması nedeniyle; kamu kaynaklarının etkin, verimli, ekonomik kullanımının sağlanması ve raporlanarak duyurulması kritik bir değer taşımaktadır (SK.md.38).

Faaliyet Genel Değerlendirme Raporu: Denetim Grup Başkanlıkları; kamu idarelerine ait İdare Faaliyet Raporlarını; İçişleri Bakanlığına ait Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporunu; Maliye Bakanlığına ait Genel Faaliyet Raporunu ve denetim sonucu oluşan raporları inceleyerek değerlendirir ve Faaliyet Genel Değerlendirme Raporunu oluşturur. Rapor Değerlendirme Kurulunun görüşü de alınarak: mahalli idarelere ait olanlar hariç olmak üzere; İdare Faaliyet Raporu, Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu, Genel Faaliyet Raporu ve Faaliyet Genel Değerlendirme Raporu meclise sunulur; bir örneği de Maliye Bakanlığına gönderilir.

Mahalli idarelerin, İdari Faaliyet Raporu hakkındaki Sayıştay raporu İçişleri Bakanlığına ve ilgili mahalli idarenin meclisine gönderilir (md. 39). Sayıştay'ın bu kanun maddesinden ve raporların içeriğinden anlaşılıyor ki; mali işlemlerin yanında faaliyet raporları da değerlendirmeye alınmaktadır. Bu uygulama ile düzenlilik denetimi yanında performans denetiminde de faaliyetlerin izlenmesi ve raporlanması amaçlanmaktadır. Ayrıca mahalli idarelerin faaliyet raporlarının kamuoyuna açıklanması da hesap verebilirlik ve saydamlık ilkelerinin uygulandığını göstermektedir (SK.md.39).

Mali İstatistikleri Değerlendirme Raporu: 5018 sayılı KMYKK kanun ile genel yönetime ait mali istatistikleri derleme ve raporlama görevi Maliye Bakanlığı’na verilmiştir. Merkezi yönetime bağlı kamu idarelerinin mali istatistikleri aylık olarak yayımlanır. Sosyal güvenlik kurumları ve mahalli idarelerin mali istatistikleri;

merkezi yönetime bağlı kamu idarelerinin mali istatistikleri birleştirilir ve genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri mali istatistikleri elde edilir ve 3 aylık zaman dilimleriyle yayımlanır. Maliye Bakanlığı’nca bir yılda yayımlanan bu istatistikler;

Sayıştay Denetim Grup Başkanlıklarınca, takip eden yılın Mart ayı içinde, hazırlanma, yayımlanma, doğruluk, güvenilirlik, uluslararası standartlara uygunluk açısından değerlendirilir ve Mali İstatistikler Değerlendirme Raporu oluşturulur.

Sayıştay bünyesindeki Rapor Değerlendirme Kurulunun görüşü alındıktan sonra yasama organına sunulur ve Maliye Bakanlığına gönderilir (SK.md.40).

Genel Uygunluk Bildirimi: En önemli rapor olmakla birlikte bu raporun sunulması anayasal bir zorunluluktur. Genel Uygunluk Bildirimi Raporu: Kesin Hesap Kanunu ile açıklanan genel ve katma bütçelerin uygulama sonuçları ve genel hesaplarının;

sayman hesapları sonuçlarıyla karşılaştırılması yoluyla bulunan uygunluk derecelerini içerir. Bu sonuca; Sayıştay'ın, bütçe ödeneklerinin bütçede gösterilen iş, hizmet, faaliyetlere harcanıp harcanmadığı görüşü ve devletin borç tespiti de eklenir.

Bu içerik Genel Uygunluk Bildirimi Raporunu oluşturur (Köse, 2000: 54). Bu rapor;

kurum hesaplarının doğruluğunu ve güvenilirliğini tespit ederek raporlaması işlevini görür; kesin hesap tasarılarının hazine genel hesabıyla uyumluluk derecelerini ölçer ve yasamayı raporlarıyla bilgilendirir (SK.md. 41). Kamu idarelerinin tek tek hesapları yerine toplu hesaplanması; hazine genel hesabının etkinliğini ölçmesi açılarından Sayıştay'ın Yıllık Mali Denetim Raporu niteliğini taşıyan bir belgedir.

Ayrıca hesap verebilirlik ve saydamlık ilkelerini geliştiren ve etkinliğini öne çıkaran en önemli kaynaklardan biridir. Bu rapor; Kamu Mali Yönetiminin bel kemiği niteliğinde bir işlev görse de anayasal olarak düzenlenmesi ve sunulması zorunlu bir belge olsa da TBMM’nin bu rapora uyma zorunluluğunun olmaması eleştirilen ve şaşırtıcı bir durumdur (Arın, 2000:146).

Diğer Raporlar: Denetim ve incelemeler sonucunda hazırlanan ve bu Kanunun diğer maddelerinde öngörülenler dışında kalan raporlardır. İlgili daire ve Rapor Değerlendirme Kurulu Sayıştay Başkanı tarafından belirlenen süreler içinde bu raporlar hakkında görüş bildirir. Sayıştay Başkanı, bu raporları Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar veya ilgili kamu idaresine gönderir (SK.md.42).