Zaman Röleleri

Bir kumanda devresini ayarlanan süre sonunda çalıştıran veya durduran kumanda elemanlarıdır. Genellikle kumanda devresindeki güç kontaktörlerini kontrol derler

1.3.1. Yapısı

Normalde kapalı ve normalde açık olmak üzere iki çeşit kontak tipine sahiptirler.

Kontak sayısı rölenin markasına ve yapım şekline göre değişebilir. Yapım şekline göre değişik tiplerde üretilirler bunlar:

Ø Pistonlu zaman rölesi Ø Motorlu zaman rölesi Ø Elektronik zaman rölesi

1.3.2. Çalışması

Zaman rölelerinin çalışma şekillerine göre çeşitleri aşağıda açıklanmıştır.

Ø Düz zaman rölesi: Bobini enerjilendiği andan itibaren, kontaklarının konumunu ayarlanan süre sonunda değiştiren zaman röleleridir. Ayarlanan süre sonunda açık kontaklar kapanırken, kapalı kontaklar açılır. Rölenin enerjisi kesildiğinde kontaklar ani olarak eski konumuna döner.

Ø Ters zaman rölesi: Bobini enerjilendiği anda kontakları ani olarak konum değiştirir. Bobinin enerjisi kesildikten sonra, ayarlanan süre sonunda kontaklar eski konumuna döner.

Ø İmpuls zaman rölesi: Bobini enerjilendiği anda kontakları konum değiştiren ve ayarlanan süre sonunda, tekrar eski konumuna dönen zaman röleleridir.

Ø Yıldız-Üçgen zaman rölesi: Motorları yıldız-üçgen çalıştırmada kullanılan rölelerdir. Röle enerjilendiğinde önce yıldız kontaktörünün bağlı olduğu kontak hemen kapanır, ayarlanan süre sonunda yıldız kontaktörünü enerjilendiren kapalı kontak açılarak üçgen kontaktörünün bağlı olduğu kontak kapanır.

Ø Flâşör zaman rölesi: Bobin enerjilendiği anda kontakları konum değiştirir, bir süre sonra kontaklar eski konumuna dönerler. Bir süre daha bu şekilde kaldıktan sonra tekrar konum değiştirirler. İşlem bu şekilde rölenin enerjisi kesilene kadar devam eder.

1.3.2.1. Pistonlu Zaman Röleleri

Zaman gecikmesi bir pistonla sağlanan zaman rölelerine, pistonlu zaman rölesi adı verilir.

Ters ve düz çalışan iki modeli vardır. Düz zaman rölelerinde bobin enerjilenince pistonu yukarı doğru asılır. Piston içinde yağ ya da hava olduğundan hareket hemen olmaz.

Belli bir zaman sonra kontaklar konum değiştirir.

Şekil 1.9: Pistonlu zaman rölesinin iç yapısı

1.3.2.2. Motorlu Zaman Röleleri

Zaman gecikmesi bir motorla sağlanan zaman rölelerine Motorlu zaman röleleri adı verilir. İçerisinde bulunan senkron motor sabit bir hızla dönerken röle içindeki dişlileri de döndürür. Dişliler ayarlanan bir mekanizma yardımıyla kontakların açılmasını veya kapanmasını sağlar.

Resim 1.11: Motorlu zaman rölesi ve çalışma prensibi

1.3.2.3. Elektronik Zaman Röleleri

İçyapısı tamamen elektroniktir. Genellikle R-C zamanlama devreleri kullanılır. Bazı zaman rölelerinde özel olarak üretilmiş zamanlama entegreleri kullanılır.

Resim 1.12: Elektronik zaman rölesi

1.3.3. Bağlantı Şeması ve Katalog Bilgileri

Son zamanlarda kullanım alanı oldukça geniş olan V-Otomat tipi çok zamanlı zaman rölesi 1 saniye ile 60 saat arası 8 kademeli olarak ayarlanabilen çekme veya bırakma gecikmesine sahip ve küçük boyutlu mikroişlemci zaman rölesidir. Bağlantı şeması ve katalog bilgileri aşağıda belirtilmiştir.

Şekil 1.10: Zaman rölesinin devreye bağlanması

Teknik bilgiler:

Besleme Gerilimi (Un) (a1,a2) : 220V AC 50–60 Hz (a1,a3) : 24 VAC - DC

Çalışma Aralığı : (0.8–1.2)xUn

Kontak Çıkışı : 250V AC 5A

: 24V AC-DC 10A

Çalışma Sıcaklığı : -40°C… +55°C

Net Ağırlık : 75 gr

1.3.4. Montajı

Zaman rölesinin montajı raya veya yüzeye yapılır. Yüzeye montajda ilk önce markalama yapılır. İşaretlenen nokta matkapla delinerek tornavida ile zaman rölesi delinen noktaya vidalanır. Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi montajı yapılır.

Resim 1.13: Zaman rölesinin montaja hazırlanması

Resim 1.14: Zaman rölesinin sac üzerine vidalanması

Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi zaman rölesinin raya montajı yapılırken belirli bir eğimde zaman rölesinin alt yuvası oturtulur daha sonra üst yuva takılarak montajlama işlemi sona erdirilir.

Resim 1.15: Zaman rölesinin raya montajı

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Öneriler

Ø Kontaktör ve röle montajı için markalama yapmak

Ø Markalama yapılan noktaları delmek Ø Pano içine veya ray üzerine tespit

etmek

Ø Markalama yaparken dikkatli işaretleyiniz.

Ø Markalamada elamanların özelliklerini göre tespit yapınız.

Ø Delme işlemi yaparken markalanmış noktaları kaydırmayınız.

Ø Rayların sağlamlığına dikkat ediniz.

UYGULAMA FAALİYETİ

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

Aşağıdaki cümlelerde bazı kelimelerin yerleri boş bırakılmıştır. Boş bırakılan yerlere doğru kelimeleri yazınız.

1.

Büyük güçteki elektromanyetik anahtarlara ……… denir.

2.

Bir kumanda devresini ayarlanan süre sonunda çalıştıran veya durduran kumanda elemanlarına ……… denir.

3.

kontaktör Nüvesinin ön yüzeyine açılan oyuklara ……… yerleştirilir.

4.

Küçük değerli bir akım ile yüksek güçlü bir alıcıyı çalıştırabilmek için kullanılan elemanlara ……….. denir.

5.

……zaman rölesi:Bobini enerjilendiği andan itibaren, kontaklarının konumunu ayarlanan süre sonunda değiştiren zaman röleleridir

6.

……. zaman rölesi: Bobini enerjilendiği anda kontakları ani olarak konum değiştirir. Bobinin enerjisi kesildikten sonra, ayarlanan süre sonunda kontaklar eski konumuna döner.

7.

Elektronik sistemlerde çoğunlukla DC ile çalışan ……. röleler kullanılır.

8.

Kontaklardan geçen ……. nedeniyle birbirine temas eden yüzeyler zamanla oksitlenebilir.

9. Zaman gecikmesi bir pistonla sağlanan zaman rölelerine, ……… zaman rölesi adı verilir.

10. Bakır halkalar akımın 0 olduğu noktalarda nüvenin bırakılmasına engel olarak, titreşim ve …………. ortadan kaldırır.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz.

Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

ÖĞRENME FAALİYETİ-2

Uygun ortam sağlandığında pano üzerine koruma rölelerinin montajını öğrenebileceksiniz.

Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlar olmalıdır:

Ø Koruma rölelerinin montajına ait gerekli bilgileri çevrenizdeki pano montajı yapan yerel firmalardan yararlanınız. Pratik uygulamaları yapan kişilerle görüşünüz. İnternet ortamındaki arama motorlarını kullanarak “Aşırı akım rölesi, Faz koruma rölesi, Termistör rölesi” gibi kelimeler yazarak gerekli bilgileri elde ediniz. Çalışmalarınızı bir rapor halinde sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız.