Quercus infectoria Olivier (Mazı MeĢesi)

Mazı meĢesi, 12 metreye kadar boy, 80 santimetre çap yapabilen geniĢ tepeli yarı herdem yeĢil bir ağaçtır. Genç sürgünleri kırmızımsı-kahverenginde, seyrek tüylü olup, sonraları çıplaktır. Yumurtamsı, kestane kırmızısı tomurcuk pullarının kenarı kirpiklidir.

Ters yumurta biçiminde olan yapraklarının kenarları 4-8 adet loplu, sivri diĢli veya tam kenarlıdır. Yaprak ayası boyut ve renk bakımından çok çeĢitlidir. Deri gibi kalın olan yaprağın boyu 4-7(10) cm, geniĢliği de 1-4.5 cm’dir. Æoğunlukla ondüleli

olan yaprakların dip tarafı yuvarlakça veya geniĢ kama biçimindedir ve yaprakta 6-11 çift yan damar bulunur. Yaprağın üst yüzü koyu yeĢil alt yüzü açık yeĢil olup, alt yüzünde seyrek yıldızsı tüyler bulunur veya yaprak tamamen çıplaktır. Yaprak sapı 1-1.5(2.5) cm’dir.

Meyve kadehinin sapı oldukça kısadır (1-10 mm). Kadeh yarı küre biçiminde olup 1-2 cm çapındadır. Sürgün üzerinde tek tek veya çift olarak bulunan kadehin pulları birbiri üzerine sıkıca kapanmıĢ ve gri tüylüdür. Palamudun 1/3 ’ü kadeh içersindedir. Palamudun boyu 2-3 cm arasında değiĢir.

Ülkemizde Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde geniĢ bir yayılıĢ gösteren Q. infectoria, Marmara, Batı ve Orta Karadeniz Bölgesi’nde de topluluklar halinde bulunmaktadır. Ülkemizde Q. infectoria subsp. infectoria ve Q. infectoria subsp. boissieri olmak üzere iki alttürü bulunmaktadır (Yaltırık 1984, Günal 1997, Mataracı 2004).

2.4.4.9. Quercus ithaburensis Decne subsp. macrolepis (Kotschy) Hedge (Palamut MeĢesi)

KıĢın yapraklarını döken Anadolu Palamut MeĢesi, genelde yükseltinin düĢük olduğu tepelerde yetiĢen, 15-25 m’ye kadar boy, 1 m’den fazla çap yapabilen, yayvan tepeli, kalın dallı bir meĢe türüdür. YaĢlı ağaçlarda gövde kabuğu derin çatlaklıdır. Genç sürgünleri kalın, boz yeĢilimsi-sarımsı-gri renkte, üstleri keçe gibi sık tüylüdür.

Tomurcukları büyük, yumurta biçiminde, açık sarımsı-kahve renginde ve uçları sivridir.

Tomurcuk pullarının üzeri tüylü ve kirpiklidir. Uç tomurcuğun yanında hiç dökülmeyen birkaç ipliksi kulakçık bulunur.

Sürgün üzerine eĢit aralıklarla dağılmıĢ olan yaprakları, çok değiĢik formda olmakla birlikte, genellikle uzun oval biçimli (yumurtamsı veya oblong), 5-9 cm boyunda, 3-5 cm geniĢliğindedir. Yaprak uçları dar veya geniĢ bir açı ile sonlanan üçgen durumludur. Yaprağın dip tarafı ise yüreğimsi veya yuvarlakçadır. Yaprak kenarları sığ veya derin loplu, lop uçları kılçık gibi sivridir. Yaprağın üst yüzü mat yeĢil, alt yüzü grimsi yeĢildir. Deri gibi sert olan yaprakların her iki yüzü de tüylüdür.

Yaprak sapı 1-3.5 cm boyundadır.

Meyvesi genellikle iki yılda olgunlaĢır. MeĢe türleri içinde en büyük kadehe sahip olanıdır. Kadeh üzerindeki tırnak adı verilen kadeh pulları uzun ve kalın olup, düz ve geriye kıvrıktır. Kadeh boyu 2-4 cm arasında değiĢir.

Anadolu Palamut MeĢesi, ülkemizin en geniĢ yayılıĢa sahip meĢe türleri arasında yer alır. Kabaca Saroz Körfezi-Æanakkale-Sivas-Siirt hattının güneyinde kalan alanlarda geliĢme gösterir (Yaltırık 1984, Günal 1997, Mataracı 2004)

2.4.4.10. Quercus petraea (Mattuschka) Liebl. (Sapsız MeĢe)

Sapsız MeĢe 30 metreye kadar boylanabilen dar tepeli, birinci sınıf bir orman ağacıdır. YaĢlı gövdeler üzerindeki kabuk düzenli ve dar aralıklarla boyuna derin çatlaklı ve açık gri-kahverengindedir. Sürgünler üzerindeki lentiseller oldukça belirgindir. Tomurcukları 7 mm boyunda, dolgun, tilki sarısı renginde ve çıplak pullarla örtülüdür. Pulların kenarı kirpiklidir.

Eliptik, ters yumurtamsı veya uzun dikdörtgenimsi (oblong) Ģekillere sahip yaprakları 6-17 cm boyunda ve 3-9 cm geniĢliğinde olup dibe doğru kama gibi daralmıĢtır veya çarpık yuvarlağımsıdır. Yaprak kenarları 5-9 adet, düzenli, sığ veya derin parçalı lopludur. 5-11 çift yan damar birbirine az çok paralel uzanır. Yaprağın üst yüzü çıplak ve parlak, alt yüzü ise soluk yeĢil, çıplak veya basılmıĢ yıldız tüylüdür.

Yaprak sapı 1-3.5 cm uzunluğundadır.

DiĢi çiçekleri sürgünlere ya doğrudan doğruya veya çok kısa bir sapla bağlandığından, oluĢan meyve kadehi sapsız veya çok kısa saplıdır. Bu nedenle Sapsız MeĢe adı verilir. Kadeh bir yılda olgunlaĢır. Kadeh pulları birbiri üzerine sıkı bir Ģekilde kapanmıĢtır. Kadeh 1-2 cm çapında yarım küre ya da armut biçimindedir. Kadeh palamudun 1/2’sini veya 2/3’ünü içerisine alır. Palamut yumurta biçiminde, 3-4 cm boyunda ve sivri uçlu olup, birkaçı bir arada bulunur.

Q. petraea’nın ülkemizdeki doğal yayılıĢ alanı Marmara (özellikle Trakya ve Kocaeli yarımadasının kuzey kesimleri) Bölgesi ve Karadeniz Bölgesi’dir. Sapsız MeĢe’nin ülkemizde subsp. petraea, subsp. iberica ve subsp. pinnatiloba olmak üzere 3 alttürü bulunmaktadır (Yaltırık 1984, Günal 1997, Mataracı 2004).

2.4.4.11. Quercus pubescens Willd. (Tüylü MeĢe)

Tüylü meĢe, 15 metreye kadar boylanabilen (nadiren 20 metre) yuvarlak tepeli, bir meĢe türüdür. Tomurcuk, sürgün ve yaprakları tüylü olduğu için Tüylü MeĢe adı verilmiĢtir. Tomurcuklar 5 mm çapında ve kestane kırmızısı rengindedir.

Yaprakları ters yumurta veya uzun yumurta biçiminde, 5-10 cm boyunda, 4-6 cm geniĢliğindedir. Yaprak loplarının kenarı ondüleli ve içe doğru kıvrıktır. Yaprağın dip tarafı geniĢ kama veya yürek biçiminde asimetriktir. Yaprağın üst yüzü grimsi-yeĢil, alt yüzü ise boz gridir. Her iki yüzü de sık, yıldızsı tüylerle örtülü olup, sonradan üst yüzdekiler dökülür ve seyrekleĢir. KurumuĢ yapraklar kıĢı ağaçta dökülmeden geçirir.

Yan damar sayısı 4-8 çift olup interkalar damarlar mevcuttur. Yaprak sapı kısadır (5-10 mm).

Kadehlerin sapı yoktur. Kadehler tek tek veya 2-5 tanesi bir arada bulunur ve sürgünün uç kısmındaki yaprakların koltuğunda yer alır. Kupula (kadeh) yarı küre Ģeklinde veya oldukça sığ olup 15 mm çapındadır. Kupula pulları birbiri üzerine sıkıca kapanmıĢ ve kül rengi tüylerle örtülüdür. Palamudun 1/3’lük kısmı kadeh içine gömülüdür.

Ülkemizde Tüylü MeĢe, kabaca Ġskenderun Körfezi ile Trabzon arasında çizilen hattın batısında kalan alanda geniĢ bir yayılıĢ gösterir (Yaltırık 1984, Günal 1997, Mataracı 2004).

2.4.4.12. Quercus robur L. (Saplı MeĢe)

Saplı MeĢe, 30-40 m’ye kadar boylanabilen, 2 metre çap yapabilen, uzun ömürlü, geniĢ tepeli bir ağaçtır. YaĢlı gövdelerde kabuk düzenli, dar boyuna Ģeritler halinde, derin çatlaklı, gri esmer renkli ve kalındır. Tomurcukları 4 mm boyunda, yumurtamsı, çok pullu, küt uçlu ve kahverengi olup sürgüne sarmal dizilmiĢtir.

Sürgünleri açık kahverengi-kırmızımsı renkte ve çıplaktır.

Sürgünlere almaĢlı dizilmiĢ yaprakları ters yumurta biçimindedir. Yaprak boyu 4-14 cm, geniĢliği 2-8 cm arasında değiĢir. Yaprak dip tarafa doğru daralır ve iki yuvarlak kulakçıkla sonlanır. Yaprakları hemen hemen sapsız veya çok kısa saplıdır.

Üst yüzü koyu yeĢil, alt yüzü soluk mavimsi-yeĢil olan yaprakların kenarları derin ve

düzensiz lopludur. Küt uçlu olan loplar 5-8 adettir. Ender olarak yan lopçuklar da bulunabilir. Loplar arasındaki girintiler geniĢ veya dardır. Yan damar sayısı 5-9 adet olup, interkalar damarlar mevcuttur. Yaprağın alt ve üst yüzünde genellikle yıldız tüyler bulunur ya da nadiren çıplaktır.

Sürgün ucuna yakın bir yerde açan diĢi çiçeklerin birkaç tanesi 10-12 cm’ye ulaĢan uzun bir sap üzerinde bulunur. Ekim ayında olgunlaĢan meyvelerin (palamut), genelde ikisi bu sap ucunda yan yana bulunur. Saplı MeĢe denmesinin nedeni meyvesinin saplı olmasındandır. Palamudu uzun, yumurta biçiminde, 2-3 cm boyundadır. Palamut taze iken üzerinde çizgiler halinde yer yer çıkıntılar görülür.

Kadeh pulları muntazam bir Ģekilde birbiri üzerine kapanmıĢtır. Kadeh pulları üç köĢeli, sivri uçları serbesttir. Meyve kadehleri 1 yılda olgunlaĢır.

Türkiye’de, Trakya’nın güney kesimi ve Biga Yarımadası dıĢında Marmara Bölgesi’nde, Karadeniz Bölgesi’nin orta ve batı bölümünde, Ege Bölgesi’nin kuzey kesimlerinde ve güneyde Kayseri ile Ġskenderun Körfezi arasındaki alanda yayılıĢ gösterir. Ülkemizde Saplı MeĢe’nin subsp. robur ve subsp. pedunculiflora olmak üzere 2 alttürü bulunmaktadır (Yaltırık 1984, Günal 1997, Mataracı 2004).

2.4.4.13. Quercus trojana Webb. (Makedonya MeĢesi)

Makedonya MeĢesi, bazı yerlerde çalı veya ağaççık Ģeklinde görülmekle beraber, 10-12(18) metreye kadar boylanabilen, yaprak döken veya yarı herdem yeĢil, yuvarlak ve geniĢ tepeli bir meĢe türüdür. Gövde kabukları yaĢlandıkça küçük pullar halinde, kare veya dikdörtgen Ģeklinde çatlar ve açık grimsi-kahverengi renktedir.

Sivri uçlu yapraklar yumurta, uzun eliptik veya dar dikdörtgen biçimindedir.

Yaprakları küçük, 3-8(10) cm boyunda, 1.5-3(4) cm geniĢliğinde olup, yaprak kenarlarındaki diĢler ile yaprak sapı kısa, 2-6(8) mm’dir. Ana damardan birbirine paralel giden 8-12 çift yan damar çıkar. Yaprağın üst yüzü parlak koyu yeĢil, alt yüzü açık yeĢil, çıplak ya da tüylüdür.

Kupula pulları çok büyük varyasyon göstermektedir. Kadeh pulları ya birbirinin üzerine sıkı bir Ģekilde kapanmıĢ veya tüm pullar sapa doğru geriye kıvrılmıĢtır. Ya da alt ve ortada yer alan pullar geriye doğru kıvrık olduğu halde, kadeh kenarına yakın olanlar birbiri üzerine sıkıca kapanmıĢ ve düzdür.

Ülkemizde Anadolu’nun kuzeybatı kesiminde Æanakkale, Bursa, Uludağ ve TavĢanlı çevrelerinde, Güneybatı Anadolu’da Teke Yarımadası’nın batı kesiminde Antalya-Elmalı arasında, Ermenek çevrelerinde ve Göller bölgesinde yetiĢme ortamı bulur (Yaltırık 1984, Günal 1997).