Psikolojik Şiddetin Türleri

Psikolojik şiddete herkes maruz kalabilir. Cinsiyeti, dini, dili, yası, rengi veya statüsü ne olursa olsun her birey psikolojik şiddet eylemlerine kurban olarak seçilebilir. Araştırmacılar özellikle, bir örgütte çalışan ve statü farkı olan kişiler arasında meydana gelen psikolojik şiddet eylemlerini sınıflandırmışlardır. Bir örgüt içinde eylem, hangi statüye sahip çalışandan hangi statüye sahip çalışana doğru yöneldiğine göre belirli bir yön çizer (Cemaloğlu ve Ertürk, 2007).

Psikolojik şiddet, kişiler arasındaki hiyerarşik yapıya göre dikey, yatay veya çapraz şekilde olabilir.

2.2.4.1. Dikey Psikolojik Şiddet

Dikey şiddet, sadece üst yönetimden alt kademelere yöneltilmiş şiddet biçimi değildir. Hiyerarşik şiddet biçimi olduğu için, çift yönlü (yukarıdan aşağıya veya aşağıdan yukarıya) olabilmektedir. Dolayısıyla dikey şiddet, çalışanların üstlerine karşı uyguladıkları şiddet şeklinde de olabilmektedir (Tutar, 2004).

Dikey Mobbing (Psikolojik Şiddet)’in en yaygın ve en bilinen nedenlerini şu şekilde özetlemek mümkündür (Yavuz, 2007):

1. Sosyal imajın tehdit edilmesi (Amirinden daha başarılı bir astın varlığı), 2. Yaş farkı (Amirinden daha genç bir astın durumu),

3. Kayırma (Kayırılan kişi amir ise, istediği her şeyi yapma gücünü kendinde görmesi hali),

4. Politik nedenler (Astın amiri ile ayrı görüşte olmaması).

2.2.4.1.1. Yukarıdan Aşağıya Doğru Psikolojik Şiddet

Yukarıdan aşağıya doğru psikolojik şiddette, çeşitli nedenlerden dolayı üst yönetici tarafından direk mağdura yönelik, son derece saldırgan ve cezalandırıcı davranışların uygulanmasıdır. Yönetici örgütteki konumundan yararlanarak gücünü aşırı bir şekilde kullanmakta ve bunun sonucunda astlarına yönelik mobbing davranışı gerçekleştirmektedir. Bu davranışı sert mizaçlı amirler gerçekleştirebileceği gibi astlarına arkadaş gibi davranan amirlerin de gerçekleştirdiği görülmektedir (Özcan, 2011). Buradan şöyle bir sonuç çıkarılabilir: Eğer bir kişi, örgüt içindeki

36

konumunun, gücünün bilincindeyse ve gerektiğinde bunu acımasızca kullanmaya meğilliyse, bu kişinin daima etkin bir mobbingci olma olasılığı vardır (Tınaz, 2011). Yukarıdan aşağıya doğru psikolojik şiddet eylemlerinde, kurbanın maruz kaldığı haksızlığın farkına varan ve yardım etmek isteyen meslektaşları da, psikolojik şiddet eylemlerini uygulayan üstten çekindikleri için uzak durmayı veya göz yummayı seçebilirler. Sonuç olarak kurban büyük bir çaresizlik içinde kalabilir (Çomak, 2011). Human Resources Management, 2008 yılında Türkiye’deki mobbing vakalarını araştırmak amacıyla “yenibiris.com” üzerinden bir anket düzenlemiştir. Söz konusu ankete 100 kişi katılmış, katılanların % 56’sını erkekler, % 44’ünü ise kadınlar oluşturmuştur. İş hayatında mobbingle karşılaştıklarını söyleyenler, % 81 ile en büyük dilimi oluştururken, hiç karşılaşmayanların oranı ise % 2’de kalmıştır. Ankete katılanların % 70’i, bu davranışı, yöneticisi konumunda olan kişi ya da kişilerden , % 25’i aynı seviyedeki çalışma arkadaşları tarafından gördüklerini ifade etmişlerdir (Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu, 2011, s.17).

Cemaloğlu ve Ertürk (2008) tarafından yapılan araştırma sonuçları, öğretmenlerin karşılaştıkları toplam yıldırma davranışlarının % 57,2’sinin okul müdürleri ve % 9,8’inin ise müdür yardımcıları tarafından uygulanmakta olduğunu göstermektedir. Bir başka ifadeyle, öğretmenlerin maruz kaldıkları toplam yıldırma eylemlerinin % 67’si üstleri tarafından (aşağı doğru yıldırma eylemi) uygulanmaktadır. Bunun yanı sıra, yine aşağı doğru yıldırma eylemleri olarak, müdür yardımcılarının karşılaştıkları yıldırma eylemlerinin % 68,4’ünün, okul müdürleri tarafından uygulandığı görülmektedir. Bu sonuçlar, ilköğretim okullarında meydana gelen yıldırma eylemlerinde, aşağı doğru yıldırma eylemlerinin küçümsenecek bir olay olmadığını göstermektedir.

2.2.4.1.2. Aşağıdan Yukarıya Psikolojik Şiddet

İş yerinde aşağıdan yukarıya doğru psikolojik şiddet, bir amirin yetkesi, astlar tarafından tartışılır duruma geldiği takdirde ortaya çıkar. Aşağıdan yukarıya psikolojik şiddet olgusunda saldırganlar genellikle birden fazladır. Hatta bir bölümdeki tüm çalışanlar, istemedikleri amirlerine karşı, adeta bir ayaklanma gibi psikolojik şiddet uygulayabilirler. Saldırganlar, kurbanı, örgütün üst yönetimi karşısında zor duruma düşürmek maksadıyla, psikolojik şiddetin en bilinen davranışı olan dışlama stratejisini, sabote etme stratejisiyle kullanırlar. Amirlerinin

37

talimatlarına uymazlar, daha sonra amirlerini üst yönetime ihbar etmek amacıyla bile bile yanlış yaparlar, arkasından kötü konuşup asılsız söylentiler çıkarırlar, işin yapılması için gerekli olan ve kendilerinin bildikleri herhangi bir bilgiyi kendisine bildirmezler (Tınaz, 2011, s.145).

2.2.4.2. Yatay Psikolojik Şiddet

Yatay yıldırma, aynı statüye sahip çalışanlar arasında meydana gelen yıldırmadır. Örneğin, aynı okulda görev yapan iki öğretmen veya iki müdür yardımcısından birinin diğerine uyguladığı yıldırmayı ifade eder (Cemaloğlu ve Ertürk, 2008). Yatay şiddet, aralarında fonksiyonel ilişkilerin bulunduğu kişiler arasında söz konusu olur. Yatay şiddet genellikle, kıskançlık, yarışma, çekemezlik gibi nedenlerden kaynaklanır. Örgüt yönetiminin yatay şiddette ‘taraf’ olarak katılması, örgütsel çatışmayı psikolojik şiddete dönüştürür. Bu durumda mağdur sadece eşit statüdekilerle değil, aynı zamanda yönetim erkiyle de mücadele etmek durumunda kalır (Tutar, 2004).

Çam (2013), çalışmasında yatay psikolojik şiddet türü için şunları söylemiştir:

“Yatay şiddet daha çok rakip konumda olan çalışanlarca kıskançlık, kısıtlı olan pozisyona gelebilmek amacıyla uygulanmaktadır. Örgütte eşit pozisyonda bulunan bireylerin kaynaklar bakımından birbirine bağımlı olması da öncelikle çatışmayı meydana getirmekte, çözümlenmeyen, ört-bas edilen çatışma daha sonra çalışanlar arasında mobbingin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Yatay mobbing daha çok sinsice uygulanmaktadır ve mobbing uygulayanlar örgüt tarafından desteklenmiyorsa uyguladıkları şiddeti inkâr etmekte ve bunun çekişme olduğunu düşünmektedirler.”

2.2.4.3. Çapraz Yönlü Psikolojik Şiddet

Çapraz yönlü psikolojik şiddet, düzlemsel hiyerarşiden bağımsız (dikey/yatay hiyerarşi gözetmeyen) şekilde gelişerek, mağdurun savunma yapmasının en zor olduğu dış bölgeden zarar verme ve ortadan kaldırma amacıyla gelen, ahlak dışı ve bilinçli saldırılar bütünüdür (Karyağdı, 2007).

38

“Öğrencisiyle tartışmaya girmiş ve haksız bile olsa kendisine saygısızlık yapıldığı düşüncesine saplanan bir öğretmenin, örgenciye karşı “haddini bildirme” eylemlerine girişmesi bir başka örnek olabilir. İlk bakışta bu durum yukarıdan aşağıya yönlü bir yıldırma olarak görünse de, öğrencinin dersine giren veya girmeyen diğer öğretmenlerin, öğretmenin telkin ve yönlendirmesiyle öğrenciye karşı tehdit, statü kullanımlı saldırı ve tacizi söz konusu olabilir. Hatta bazı olaylarda öğrenci öğretmeni ile arasını düzeltse bile, farklı derslere giren ve önyargı içerisindeki diğer öğretmenlerin baskısını görmeye devam edebilir. Çapraz yönlü yıldırma olarak adlandırabileceğimiz bu durumda, saldırgan belirgin bir şekilde değişime uğramış, farklı bir yönden gelen saldırılar hiçbir elle tutulur nedene bağlanamaz hale gelmiştir.”