Psikolojik şiddet uygulayan kötü kişiliklidir. Psikiyatrist M. Scatt Peck, kötü kişilik teorisinde kötü insanların kendi hasta kişiliklerinin bütünlüğünü korumak ve sürdürmek için, başkalarının ruhsal gelişimini, güç kullanarak yok etmek istediklerini öne sürmektir. Kötü kişilikli psikolojik şiddetçiler için, kendilerinin dışındaki herkes “kendiliğinden değersizdir”(Akbaş, 2009: 14).
Düşmanlık, kıskançlık, rekabet, anlayış eksikliği, zorbalık davranışını alışkanlık haline getirmiş mobbingcinin kendine özgü kişilik özellikleri arasındadır. Mobbingci zorunlu olarak yalancıdır, hafızası seçmecedir, her şeyi inkar eder, sapkın davranışları vardır ve kötü niyetlidir, kulak vermez, yetişkinler arası bir tartışmayı sürdüremez, vicdansızdır, pişmanlık duymaz, güce eğilimlidir, şükran duymaz, yıkıcıdır, esnek davranamaz ve bencildir, duyarsızdır, gayri ciddidir, güvensizdir ve olgunlaşmamıştır, çoğu kez mantık ölçülerinin ve her türlü ahlaki düzlemin dışındadır(Kırel, 2008: 29).
32
Mobbing sürecinin anlaşılabilmesi için öncelikle işyerinde görülen ve mobbinge neden olan davranışların belirlenmesi gerekmektedir. Bu davranışların bazılarının, tamamen negatif olarak görülebilmesine rağmen bazıları, sadece normal etkileşim davranışları olarak da ortaya çıkabilir. Bu tip davranışlar, bir kez için hoş görülebilir ya da davranışı yapanın o gün kötü gününde olduğu varsayılarak anlayışla karşılanabilirler. Ancak bu davranışlar, sistematik olarak uzun bir süre içinde tekrarlanırsa anlamları değişir ve kasıtlı tacize dönüşür (Tınaz,2011:51). Heinz Leymann, işyerlerinde mobbing sürecinin varlığından şüphelenilebilecek 45 farklı belirti tanımlamıştır ve bu belirtileri 5 farklı kategoride sınıflandırmıştır (Leymann, 2005; Tınaz, 2011: 53). Daha sonra bunlara ek olarak Knorz ve Zapf, 39 belirti daha tanımlamışlardır. Leymann’ın yapmış olduğu sınıflandırmaya göre katagoriler aşağıda belirtilmektedir(Tınaz, 2011: 54).
İletişime yönelik saldırılar;
*Amir kurbanın kendini ifade etme olanağını sınırlar *Kurban konuşmaya başladığında daima sözü kesilir
*Çalışma arkadaşları kurbanın kendini ifade etme olanağını sınırlarlar *Kurban azarlanır veya küçümsenir
*Kurbanın yaptığı işler sürekli eleştirilir *Kurbanın özel yaşantısı sürekli eleştirilir *Kurban sessiz veya tehdit edici telefonlar alır *Sözlü tehditlere maruz kalır
*Yazılı tehditler alır
*Uzaklaştırıcı bakışlar ve davranışlar yönelterek kurbanla temas reddedilir *Dolaylı imalarda bulunularak kurbanla temas reddedilir.
33 Sosyal ilişkilere saldırılar;
*Kurbanla konuşulmaz
*Kurbana herhangi bir söz yöneltilmez
*Çalışma arkadaşlarından uzakta bir ofiste çalışmak zorunda bırakılır *Çalışma arkadaşlarının kendisiyle konuşmaları yasaklanır
*Sanki o yokmuş gibi davranılır.
Sosyal konuma saldırılar; *Arkasından konuşulur
*Kurbanla ilgili çeşitli dedikodular yayılır *Gülünç duruma düşürülür
*Kurbanın akıl hastası olduğuna dair kuşku yaratılır
*Psikiyatri doktoruna gidip muayene olması için kendisini ikna etmeye çalışılır *Fiziksel engelinden dolayı kendisiyle alay edilir
*Kurbanla alay etmek için yürüyüş veya konuşma tarzı taklit edilir *Politik veya dini inançlarına saldırılır
*Özel yaşamıyla alay edilir *Milliyetiyle alay edilir
*Onurunu zedeleyici işler yapmak zorunda bırakılır *Yaptığı iş yanlış ve yaralayıcı bir tarzda yargılanır *Aldığı kararlardan şüphe edilir
34
*Kurbana karşı sözlü veya sözsüz cinsel talepler yöneltilir.
Mesleki ve özel yaşamın niteliğine yönelik saldırılar; *Kurbana iş verilmemeye başlanır
*İşini artık yaratıcı anlamda yapamaması için her türlü çalışma faaliyeti engellenir. *Kendisine anlamsız işler verilir
*Kurbanın beceriksizliğini ortaya koymak amacıyla kendisine yeteneklerinin çok üstünde görevler verilir.
Sağlığa yönelik saldırılar;
*Kurban sağlığına zararlı işlerde çalışmak zorunda bırakılır *Kurban fiziksel şiddetle tehdit edilir
*Kurbana ders vermek amacıyla ufak bir şiddet (tokat veya itme gibi) hareketinde bulunulabilir
*Daha ağır fiziksel şiddete maruz kalmasına çalışılır
*Kurbanı zarara sokmak amacıyla çeşitli girişimlerde bulunulabilir *Evine veya iş yerine zarar verilebilir
*Kurbana cinsel tacizde bulunulabilir .
Leymann yukarıda yer alan bu davranışların basit günlük çatışmalarda gerçekleşen saldırılardan farklı olarak işyerinde psikolojik taciz olarak algılanabilmeleri için süre ve sıklık değişkenlerinin şart olduğunu öne sürmektedir. Leymann‟a göre bu davranışlar, en az haftada bir sıklıkta ve en az altı aydan beri uygulanıyor olmaları gerekir (Tınaz, 2011: 55).
35
Konuyla ilgilenen yazar ve araştırmacılar 14 olası mobbing profil tanımlamışlardır(Tınaz, 2011: 69). En sık rastlanan mobbingci tipleri özellikleriyle şunlardır:
*Narsist Mobbingci: Sapkın narsistler, semptom vermeyen psikotiklerdir. Duymaya aciz oldukları acılarını ve kabul etmeyi reddettikleri iç çatışmalarını, bir başkasına yükleyerek dengelerini bulmaya çalışan kişilerdir(Kırel,2008:30).
Narsisizde bireyler başarısızlıklarının suçunu kendileri üstlenmeyerek başkalarının üzerine yıkmaya başlarlar. Đnsanlar arası ilişkilerde anlayış göstermezler. Bu anlayışsızlık ise genellikle bu kişilikteki bireyleri mobbing davranışlarına iter(a.g.e.: 31).
*Antipatik Kişilikli Mobbingci: Mobbingciler genellikle kendi itibarlarını yükseltmek ve ihtirasları uğruna kötü niyetli ve hileli eylemlere başvurmaktan çekinmezler. Aşırı denetleyici, korkak ve sinirli bir yapıya sahiptirler. Daima güçlü olma isteği içindedirler. Korku ve güvensizliklerini bir başkasına çamur atarak yenmeye çalışırlar. Kendi hasta kişiliklerini saklamak amacıyla diğerlerinin manevi gelişimini önleyecek şekilde güç kullanma eğilimindedirler. Bu nedenle hep “günah keçisi” arayışı içindedirler(a.g.e.: 31).
*Hiddetli Yıldırmacılar: Bu kişiler, içlerindeki öfkeyi engelleyemedikleri ve problemleriyle başa çıkmayı çoğunlukla başaramadıkları için başkalarıyla uğraşan tiplerdir. Bu grupta yer alan kişiler diğer kişilerin duygu ve düşüncelerini aşağılamakta, hedef aldıkları kişileri, işlerini kaybetmek veya işlerini değiştirmekle tehdit etmekte ve her şeyin onların söylediği şekilde yapılmasını istemektedirler(Günel, 2010: 41).
*Paranoid Mobbingci: Aşağı yukarı herkes zaman zaman kendisiyle “uğraşıldığı” ve başkalarının kendisine düşmanca davrandığı düşüncesine kapılır.
36
Ama bu geçicidir ve değişen koşullarla birlikte ortadan kalkar. Ancak paranoyaklar, sürekli olarak bir grup “kötünün” tehdidi altında bulundukları hezeyanı içindedirler(Yalçın, 2006: 45).
Paranoid kişiler genelde kendileriyle geçinmesi zor kişilerdir. Kuşkucudurlar, soğuk davranırlar, sevgi göstermezler. Kişisel beklentileri çok yüksektir. Đlişkide bulundukları kişileri sürekli kontrol altında tutmak çabası içindedirler. Toplumda var olan, farklı sosyo-kültürel, etnik ve sosyo-ekonomik gruplara karşı önyargılı düşüncelerle hareket ederler(Çobanoğlu, 2005: 35).
*Đki Yüzlü Yılan Mobbingciler: Bunlara, saman altından su yürüten mobbingciler adı da verilebilir. Bu tarz mobbingciler, devamlı yeni kötülüklerin peşindedirler. Kurbanlarını hiç rahat bırakmazlar. Mobbing yapmaktan büyük zevk duyarlar. Karşısındakini strese sokmak ve mahvetmek için devamlı yeni yollar ararlar. Başkalarının üstünlüğünü, başarılarını ve yükselmelerini hazmedemezler(Tınaz, 2011: 72).
*Megoloman Mobbingci: Genelde megoloman kişilik yapısına sahip bu bireyler, bireysel farklılıklara, başkalarının beceri ve yeteneklerine önem vermezler. Kendilerini büyütme gereksinimi ve numara yapma, kişiliklerinin en önemli özelliklerindendir. Kendilerine güvensizlikleri, başkalarına karşı kıskançlık, nefret ve saldırganlık şeklinde yansır(Ege, 1999: 120).
Hedef seçtikleri kişilere sürekli kendilerinin üst olduğunu kabul ettirme gereği duyarlar. Verdikleri emirlerle hedeflerinin bulunduğu koşulları kontrol altında tutarlar. Bu tarz kişilere göre tüm kaynakların kontrolü (zaman, malzeme, para, yardım vb) onların en önemli görevidir. Yapacak her türlü işte mutlaka kendilerinden onay alınmalıdır. Hedeflere sessiz işkence yaparlar. Aniden tüm ilişkilerini keser, toplantılara katılımı engeller, verdikleri bilgileri değiştirir ve çağrılara cevap vermezler. Mağdurun duyamayacağı kadar alçak sesle konuşurlar veya yorumlaması güç yanıtlarla mağdurun aklını karıştırırlar(Tınaz, 2011: 84).
37