Prodüktörlük

A- Genel Olarak

Günümüzde sigorta şirketleri hizmetlerini daha geniş bir alana ulaştırmak için kendi merkez örgüt ve şubeleri dışında bir takım aracılara ihtiyaç duymaktadırlar.

Belirtmek gerekir ki, sigorta zor satılan bir eşyadır⁴⁴² ve sigorta sözleşmelerinin yapılabilmesi için insanları sigortanın faydasına inandırmak gerekir. Bu nedenle sigorta şirketleri kişilerin sigorta yaptırmaya ikna edilmesi ve daha sonra da sigorta yaptırmaya karar vermiş olan kişilere sigortanın şartları ile ilgili bilgi verilmesi, sözleşme kurulduktan sonra kanunî ihbarların yapılması, primlerin tahsili ve diğer

442 Kalpsüz, s. 3.

işlemler için sigorta aracılarından yararlanır⁴⁴³. Sigorta şirketleri için dış örgütte faaliyet gösteren bu tür aracılara sigorta acentesi, prodüktör ve broker adı verilmektedir.

Hukukumuzda prodüktör ile ilgili düzenlemeler Sigorta Murakabe Kanunu, Sigorta Prodüktörleri Yönetmeliği ve Türk Ticaret Kanunu’nun 1267. maddesinde⁴⁴⁴ yer almaktadır.

539 sayılı KHK ile değişik 7397 sayılı Sigorta Murakabe Kanunu’nun 37.

maddesinin III. fıkrasında prodüktör şu şekilde tanımlanmıştır:

“Sigorta ettiren ve sigortacıya bağlı olmaksızın çeşitli sigorta dallarında sigorta olmak isteyenlere bilgi vererek sigorta sözleşmesinin şartlarını müzakere ve tehlikenin konusu ve özelliklerine göre sigorta teklifnamesini hazırlamada yardımcı olan ve çalışmalarının karşılığı olarak komisyon alan gerçek veya tüzel kişilere prodüktör denir”.

Sigorta Prodüktörleri Yönetmeliği’nin 3. maddesinin (e) bendi ile Sigorta Murakabe Kanunu’nda yapılan tanımlamaya “.. ve ayrıca rizikonun takdirine etkili,

443 Kender, s. 91.

444 TTK. m. 1267: “Sigorta mukavelesi doğrudan doğruya sigorta ettiren kimse veya onun temsilcisi veya vekili ile yapılmışsa mukavele tarihinden yirmi dört saat içinde ve mukavele bir tellal vasıtasıyla yapılmış ise en geç on gün içinde sigortacı poliçeyi sigorta ettiren kimseye vermeye mecburdur. Aksi taktirde sigorta ettiren kimse sigortacı ile sigortaya aracılık yapan tellaldan tazminat isteyebilir”.

kendisince bilinen hususları da sigorta şirketine bildirmek suretiyle aracılık hizmeti ifa eden gerçek ve tüzel kişileri ifade eder” unsuru da eklenmiştir.

Sigorta Prodüktörleri Yönetmeliği’nin 4. maddesi uyarınca prodüktörlük yapacak kişilerin:

a) Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmaları,

b) Medeni hakları kullanma ehliyetine sahip olmaları, c) En az lise veya dengi okul mezunu olmaları,

d) Sigortacılık mevzuatına aykırı hareketlerinden dolayı hapis veya birden fazla ağır para cezası ile cezalandırılmış, emniyeti suiistimal, dolandırıcılık, hırsızlık, basit ve nitelikli zimmet, devlet alım satımlarında menfaat sağlamak, rüşvet, irtikap, sahtekarlık gibi yüz kızartıcı suçlardan dolayı mahkum olmamaları,

e) İflas etmiş veya konkordato ilan etmiş olmamaları gereklidir.

Ayrıca prodüktörlük yapacak kişilerin meslek sınavını kazanmaları ve prodüktörlük belgelerini meslek tablosuna kaydettirmeleri de gerekmektedir (SPY.

m. 9). Meslek tablosuna kayıtlı bulunan prodüktörler, tüzel kişiliğe haiz ortaklıklar kurmak suretiyle prodüktörlük faaliyetinde bulunabilirler (SPY. m. 10/I).

Doktrinde sigorta prodüktörlerinin hukuki niteliği konusunda görüş birliği bulunmamaktadır.

Karayalçın’a göre, kanundaki tanımdan yola çıkarak sigorta acentesi ve sigorta prodüktörü arasındaki farkı belirlemek mümkün değildir. Sigorta prodüktörleri de, sigorta acenteleri gibi sigorta şirketinden bağımsız olmaları, aracı sıfatı ile sigorta sözleşmesinin şartlarını müzakere etmeleri, sigorta teklifnamesi hazırlama yetkisine sahip olmaları ve yaptıkları iş karşılığı komisyon almaları nedeniyle ticaret hukuku bakımından acente niteliğindedir. Bu nedenle Karayalçın, sigorta akdi yapma yetkisi bulunmayan sigorta acentesini prodüktör olarak tanımlamaktadır⁴⁴⁵.

Bozer’e göre ise prodüktör tellal gibi çalışmaktadır; ancak tellaldan farklı olarak prodüktörlerin görevi sözleşmenin ifasıyla sona ermez. Bu nedenle prodüktörlüğü tellallığın özel bir türü olarak kabul etmek mümkündür. Ayrıca Bozer, prodüktör ile sigorta şirketi arasındaki ilişkinin, kanunda belirtilmemekle birlikte sürekli olduğu, bu nedenle Türk Ticaret Kanunu’nun 116. maddesinde tanımlanan aracılık yapan acenteyi prodüktör olarak kabul etmek gerektiği düşüncesindedir⁴⁴⁶.

Kalpsüz ise Karayalçın ve Bozer’in aksine sigorta prodüktörünü aracı acente olarak kabul etmez. Kalpsüz’e göre prodüktör ile acente arasında bulunan farklılıklar nedeniyle prodüktör acente olarak değil ancak tellal olarak nitelendirilebilir⁴⁴⁷.

445 Karayalçın, Yaşar: “ Tüzel Kişilerin Sigorta İşlerinde Aracılık Yapması”, Sigorta Şirketlerinin Murakabesi, Ankara 1968, Tebliğ, s. 235.

446 Bozer, s. 32.

447 Kalpsüz, s.9.

Kender de acente ile prodüktörün nitelik itibarıyla birbirlerinden farklı oldukları ve prodüktörün hukuki niteliği itibarıyla tellaldan başka bir şey olmadığı kanaatindedir⁴⁴⁸.

Biz de prodüktörün hukuki niteliği konusunda Kalpsüz ve Kender ile aynı görüşü paylaşmaktayız.

Türk Ticaret Kanunu’nun 117. maddesinde, özel kanunlardaki hükümler saklı kalmak kaydıyla, sigorta mukavelelerine aracılık edenler hakkında acentelik hükümlerinin uygulanacağı düzenlenmiştir. Yukarıda da ifade ettiğimiz üzere⁴⁴⁹, kanaatimizce sigorta prodüktörü, Türk Ticaret Kanunu’nun 117. maddesinin II fıkrası uygulamasına giren sigorta aracılarındandır bu nedenle sigorta prodüktörleri hakkında özel kanunlarında hüküm bulunmayan hallerde Türk Ticaret Kanunu’nun acentelik ile ilgili hükümleri uygulama alanı bulur.

Bilindiği gibi Türk Ticaret Kanunu’nun acentelik ile ilgili hükümleri, bir ticari işletme ile ilgili işlere sürekli olarak aracılık eden veya bunları o işletme adına sürekli olarak yapmayı meslek edinen kimselerin durumu göz önünde bulundurularak sevk edilmiştir. Bu nedenle taraflardan hiçbirini temsil yetkisi bulunmayan ve taraflardan herhangi biri ile sürekli ilişki halinde bulunmayan prodüktörler hakkında acentelik hükümlerinin uygulanması isabetli değildir. Acentelik ile ilgili hükümler

448 Kender, s. 101.

449 Bkz. yuk. §1, III. Ayrıca bkz. Tekinalp, G., s. 69.

gözden geçirilerek prodüktör hakkında uygulanması isabetli olmayan hükümlerin kanunla tesbit edilmesi gerekir. Bu hükümleri şöyle belirlemek mümkündür:

Prodüktörün temsil yetkisi bulunmamaktadır. Bu nedenle Türk Ticaret Kanunu’nun acentenin temsil yetkisini ile ilgili 120., 121.,126. madde ve kısmen 122. madde hükümlerinin prodüktörler hakkında uygulanması isabetli değildir.

Ancak prodüktörler genellikle kendilerine verilen özel bir yetki ile sigortalının ya da sigortacının vekili olarak hareket ederler. Örneğin prodüktör sigortalı tarafından aracılık ettiği sözleşme ile ilgili her türlü ihtar, ihbar ve protesto gibi hakkı koruyan beyanları yapmak, bunları kabul etmek, sözleşmenin yapıldığı anda ve sigorta süresi içinde veya hasar ortaya çıktığında sigortalının ihbar külfetini yerine getirmek, sigorta primini sigortacıya iletmek, sigorta tazminatını tahsil etmek ve sigortalı adına sigorta sözleşmesi yapmakla yetkilendirilebilir. Aynı şekilde sigortacı da prodüktörü teklifnameyi sigortalıya götürmek, kendisi tarafından imzalı sigorta poliçesini sigortalıya vermek, sigorta primlerini tahsil etmekle yetkilendirebilir⁴⁵⁰. Sigorta prodüktörünün taraflardan herhangi biri tarafından bu şekilde yetkilendirilmesi halinde, temsil yetkisi olmaması nedeniyle prodüktöre uygulanamayan acentelik hükümlerinin prodüktör hakkında da uygulanması mümkün olacaktır.

Prodüktör taraflardan hiçbiri ile sürekli bir ilişki halinde bulunmamaktadır. Bu nedenle Türk Ticaret Kanunu’nun 118., 123/I. ve 128. maddelerinde yer alan inhisar hakkı ile ilgili düzenlemeler ile acentelik sözleşmesinin feshi ile ilgili 133. ve 134.

madde düzenlemelerinin prodüktör hakkında uygulanması uygun değildir.

450 Kalpsüz, s. 50.

Ayrıca yukarıda sayılanlardan başka, konusu eşya olan sözleşmeler dolayısıyla sevk edilen Türk Ticaret Kanunu’nun 120., 123/II., 125. ve 132. maddelerinin de prodüktör hakkında uygulanması uygun değildir.