Problem Davranışların Sınıflandırılması

Çocuklarda görülen problem davranışlar, çocuğun kendisine yönelttiği davranışlar ve dışarıya yönelttiği davranışlar olarak iki türlü ortaya çıkmaktadır (Öztürk ve Giren, 2015). Problemli davranışlar kişiye ve kişinin çevresindekileri olumsuz olarak etkilemektedir. Bu davranışlar, ayrıca toplumsal değer yargılarıyla da

20

uyuşmamaktadır. Bu nedenle kişinin sosyal dışlanmaya maruz kalmasına neden olurlar (Kanlıkılıçer, 2005). Problem davranışlarda bu ayrımının yapılabilmesi, ortaya çıkan davranışın yönüyle ilgilidir.

Eğer çocuk kendi içsel dünyasında yaşadığı sorunları kaygı, utanç ve korku olarak ifade ediyorsa bunlar içselleştirilmiş problem davranışlar; diğer kişilere yönelik tepkisel davranışlarla ifade ediyorsa o zaman dışsallaştırılmış problem davranışlar olarak ayrımı yapılmaktadır. Bu ayrım, problem davranışların karmaşık yapıları sebebiyle de oluşmaktadır (Saygılı, 2004). Başka bir tanımlamada; kişinin kendisi dışında başka kişilere verdiği zararlara ve sergilediği tavırlara bakılarak gözlemlenebilen davranışlara “dışsallaştırılmış problem davranışlar”, kişinin kendisine odaklanmış problem davranışlarına da “içselleştirilmiş problem davranışlar” denir (Sinoğlu Günden, 2018).

Dışsallaştırılmış problem davranışlar, gelişememiş davranış kontrolünden, yetersiz öz düzenleme becerisinden ve düşük özgüvenden kaynaklı yansıtılan davranış durumlarıdır (Öztürk ve Giren, 2015). Dışsallaştırılmış problem davranışlar, kendi üstünde özdenetim sağlayamayan çocuklar tarafından daha çok sergilenmektedir. En sık görülen dışsallaştırılmış davranışlar; saldırganlık, asosyal davranışlar ve aşırı hareketliliktir (Kılınç, 2016). Dışsallaştırılmış problem davranışlar, başkaları tarafından rahatlıkla gözlemlenebilir ve çocuklar tarafından gizlenebilmesi pek mümkün değildir. Bu davranışların en kritik özelliği; çocukların kendilerine, başka kişilere, hayvanlara ve çevresindeki eşyalara karşı yıkıcı ve saldırgan davranışları olmasıdır (Işıkol, 2019). Dışsallaştırılmış davranışlar; tehditkâr, tartışmacı, aşırı hırçın davranışlar gibi saldırgan veya antisosyal davranışları içerir. Dışsallaştırılmış problem davranışların en bilineni suç işlemedir. Dışsallaştırılmış davranışlar gösteren çocukların sözel veya fiziksel olarak diğer insanlara yönelik saldırgan davranışları, öfke patlamaları olduğu görülmektedir. Dışsallaştırılmış davranışlar, ebeveynler ve öğretmenler açısından problemlere sebep olmaktadır. Bu problemler arasında yıkıcı, karşı çıkan ve saldırgan davranışlar bulunmaktadır. Bu davranışların çocuklar arasında fazlasıyla yaygın olduğu tespit edilmiştir (Gözübüyük, 2015).

21

Dışsallaştırılmış problem davranışlara çocuğun yaşıtlarına vurması, saldırması, bağırması, hakarette bulunması, tehdit etmesi, zorla oyuncakları almaya çalışması gibi davranışlar örnek verilebilir (Kılınç, 2016). Dışsallaştırılmış problem davranışlar incelendiğinde, çocuğun özellikle kendisine zarar vermeye çalıştığı durumlar da vardır. Bu davranışa sahip çocukların ailelerine sürekli olarak tepki gösterdikleri bilinmektedir. Saldırganlığın erkek çocuklarda daha fazla görüldüğü tespit edilmiştir. Saldırganlığın çevreden etkilenmesi ve öğrenmeyle edinilmesi sebebiyle çocuklar saldırganlık davranışını bir iletişim türü şeklinde kullanabilmektedir. Problemli davranışın ilk kez fark edilmesininin ardından hemen önlem alınması gerekir. Eğer gerekli önlemler alınmazsa çocuğun saldırganlığı içselleştirerek normal bir davranışmış gibi algılamasına sebep olabilecektir. Fazla tepki gösterilmesiyse sorunun daha çok ciddileşmesine sebep olacaktır (Özbey, 2010). Bu davranışların rahatsız edici ve zarar verici özellikleri olması nedeniyle hemen önüne geçilmesi ve davranışlara sebep olan gerçek problemin bulunması gerekmektedir (Işıkol, 2019).

İçselleştirilmiş problem davranışlar, genellikle kaygıya ve korkuya dayanan problemlerdir. Bu tip davranışlar çocukların gelişimsel süreçlerinde çevrelerini keşfetme ve algılama ihtiyacından doğan sorunlar sebebiyle oluşabilmektedir. Çocuğun ebeveynlerinden ayrı kalması korkuya, güvensizliğe sebep olurken açlık gibi biyolojik ihtiyaçlarının karşılanmaması da çocuğun psikolojik durumunu olumsuz yönde etkilemektedir (Aydoğmuş, 1999). İçselleştirilmiş problemler; kaygı, sosyal çekingenlik, içe kapanıklık, depresyon, ket vurulmuş tepkileri, somatik problemleri ve belirtilerini kapsamaktadır. Bunlar daha çok duygusal, içsel sıkıntılarla ilgilidir. Bu içselleştirilmiş problem davranışların her biri diğerinden farklı olmasına rağmen aralarında bağlantılı bir ilişki vardır. Örneğin; aşırı üzgün ve içe kapanık bir çocuğun fiziksel problemler, kaygı veya korku gibi başka içselleştirilmiş sorunları sergilemesi yüksek bir ihtimaldir (Poyraz Tüy, 1999).

İçselleştirilmiş problem davranışlar doğrudan gözlemlenemezler (Campbell, 1995). Bu davranışların altında çocukların kendilerini ifade edebilecek bilişsel alt yapıya sahip olmaması, yaşadığı korkuya, strese veya baskıya karşı bir tepki yer almaktadır. İçselleştirilmiş davranış problemleri arasında görülen içe kapanıklık, çocuğun yaşadığı kaygıya yönelik verdiği bir cevaptır. Çocuğun kendisini sosyal

22

çevresinin dışında bırakması, başka bir ifadeyle içe kapanması; depresyon, kaygı ve düşük benlik algısıyla ilgilidir ve okul öncesi dönem çocuklarında görülebilecek içselleştirilmiş problem davranışlar arasında yer alır (Işıkol, 2019). İçselleştirilmiş problem davranışlar çocuğun sağlıklı iletişim kuramaması, korku ve endişe içinde olması, kendisini rahatça ifade edememesi, içine kapanık olmasıyla örneklendirilebilir (Kılınç, 2016). Erken çocukluk dönemi içerisinde görülen içselleştirilmiş problem davranışlar; içe dönüklük, çekingenlik, aşağılık duygusu, anksiyete, ağlama, aşırı duyarlı olmak, depresyon ve kronik üzgünlüktür (Gözübüyük, 2015).

Problem davranışlar, dışsallaştırılmış ve içselleştirilmiş problem davranışlar başlıkları adı altında birçok karmaşık davranış örüntülerini içermektedir. Dışsallaştırılmış ve içselleştirilmiş problem davranış grupları incelendiğinde, saldırgan davranışların dışsallaştırılmış problem davranışların arasında yer aldığı, ancak saldırgan davranışların dışsallaştırılmış problem davranışların bütün örneklerini kapsamadığı fark edilmiştir (Çelik, 2012). Bu davranışların kendi aralarında da birbiriyle ilgili olduğu görülmektedir. Böyle bir sınıflandırma yapılmasının problemin anlaşılmasında ve iletişiminde kolaylık sağladığı belirtilmektedir (Poyraz Tüy, 1999).

Çocukların kişiliklerinin büyük çoğunluğunun tamamlandığı erken çocukluk dönemi içerisinde, bazı sebeplerden dolayı problemli davranışlar çıkabilmektedir (Derman ve Başal, 2013). Problem davranışlara neden olan faktörlerin bilinmesi gerek içsel gerek de dışsal problemlerin önlenmesi veya azaltılmasında alınacak önlemler hakkında uygun bir yol izlenmesini sağlayacaktır.