birinde kendi flirketini
kurmaya karar verir. Aradan 20 y›l geçer. Bir gün bir kitap okur ve dünyaya bak›fl›
tümden de¤iflir.
Y
Yaazz››:: ‹‹ddiill ÇÇEETT‹‹NN
R
ray anderson 4/29/10 1:51 PM Page 74
75
EKOIQ / MAYIS 2010
Yeflil Guru
Ray Anderson’›n flirketi Interface, hal›lar›n nakliyat›nda kullan›lan araçlar›n yaratt›¤›
çevre kirlili¤ini telafi etmek için a¤aç dikme
çal›flmalar›nda bulunuyor.
topra¤› yerinden eden ve bütün hayat›n›
de-¤ifltiren kitap iflte budur. Hawken’›n argüma-n›n›n ilk k›sm› tan›d›kt›r: ifl ve endüstri dün-yas› yaflad›¤›m›z gezegeni mahvetmektedir.
Argüman›n Anderson’› derinden etkileyen k›sm› ise ilkini takip eden cümlede gizlidir:
Dünyay› bu karmafladan kurtarabilecek ka-dar güçlü olanlar sadece ifl ve endüstri dün-yas›n›n liderleridir. Hawken kitab›nda An-derson’› dünyay› ya¤malamakla itham et-mekten de geri kalmaz.
Anderson kitab› okuduktan sonra Interfa-ce’te köklü bir de¤iflim yapmaya karar verir.
1995’te flirket çal›flanlar›yla beraber yeni bir plan haz›rlarlar. ‹fle, Interface’in o zamana kadarki özelliklerini belirlemekle bafllarlar.
Buna göre Interface, topraktan hammadde ç›karan, “al-yap-israf et” çizgisel iflleyifline sahip, fosil yak›tlardan elde edilen enerjiyle çal›flan, iflgücü verimlili¤i odakl› bir flirkettir.
Haz›rlad›klar› yeni plana göreyse, Interface’i, topraktan hammadde ç›karmak yerine yeni-lenebilirli¤e yönelmifl, çizgiselden ziyade döngüsel, fosil yak›t enerjisi yerine günefl gi-bi yenilenegi-bilir gi-bir enerjiyle iflleyen, israfta bulunmayan, iflgücü verimlili¤inin yerine kaynak verimlili¤ini koyan bir flirkete dönüfl-türmeye karar verirler. Bütün bu sürecin en ilginç yan›ysa, Anderson’›n ve di¤er Interface çal›flanlar›n›n bir kitaptan bu kadar etkilenip bir hevesle yepyeni bir düzen kurmaya karar veren romantikler olarak kalmaktansa (ne de olsa modern dünyada böylesi çok daha ta-n›d›k bir görüntü), bu plan› bunca y›ld›r uy-gulamalar›ndaki ›srar olabilir.
Sürdürülebilirlik Da¤›
1995’te haz›rlanan yeni plan›n ard›ndan sür-dürülebilirlik Interface için bafll› bafl›na bir amaca dönüflür. Anderson, sürdürülebilirli¤i
“yerkürenin h›zla ve do¤al yollarla yenileye-medi¤i hiçbir fley almamak ve biyosfere hiç-bir zarar vermemek” olarak tan›ml›yor. In-terface’in sürdürülebilirli¤e dair ulaflmak is-tedi¤i ve Mission Zero (Görev S›f›r) olarak 1
At›klar›n Islah Edilmesi
Emisyonlar›n Azalt›lmas›
Yenilenebilir Enerji Döngüyü Tamamlama
Kaynak Verimlilikli
Ray Anderson her y›l dünyan›n dört bir yan›nda 100’ün üzerinde konuflma
gelecek kuflaklar›n okullar›nda sürdürülebilirlik hakk›nda e¤itim görebilmeleri için çal›flan Interface Çevre Vakf›na ba¤›fll›yor. Bu konuflmalar
neticesinde yazm›fl oldu¤u iki de kitab› var: Mid Course
Correction: Toward a Sustainable Enterprise: The
Interface Model (Yolun Ortas›nda Islah:
Sürdürülebilinir Bir Giriflimcili¤e Do¤ru:
Interface Modeli) ve Confessions of a Radical Industrialist: Profits, People, Purpose – Doing Business by Respecting the Earth (Radikal Bir Sanayicinin
‹tiraflar›: Kâr, ‹nsanlar, Amaç – Dünyaya Sayg› Duyarak ‹fl Yapmak)
“Radikal Bir Sanayicinin ‹tiraflar›”
ray anderson 4/29/10 1:51 PM Page 76
77
EKOIQ / MAYIS 2010
Anderson, sürdürülebilirli¤i
“yerkürenin h›zla ve do¤al yollarla yenileyemedi¤i hiçbir fley almamak ve biyosfere hiçbir zarar vermemek” olarak tan›ml›yor.
adland›rd›¤› nihai hedef, yerküreye s›f›r etki-de bulunup, s›f›r iz b›rakmak. Bu heetki-defe ulafl-mak için belirledikleri yedi aflamal› bir Sür-dürülebilirlik Da¤› flemas› var. Anderson’a göre bu da¤ t›pk› Everest’e benzese de, t›r-man›lmas› çok daha zor. Da¤›n ilk aflamas›n-da israf› iflleyiflin her alan›naflamas›n-da tamamen or-tadan kald›rmak bulunuyor. Bu aflama, kulla-n›lan kaynak miktar›n›n azalt›lmas› ve basit-lefltirilmesi, böylece daha önceden israf olan fleylerin yeni kaynaklara dönüfltürülmesi için, ürünlerin ve üretim süreçlerinin en bafl-tan tasarlanmas›n› içeriyor. ‹kinci aflama emisyon hakk›nda. Bu aflamada ürünler, araçlar ve tesisler, içerdikleri bütün zehirli maddelerden ar›nd›r›l›rken, bacas› ve at›k su borular› olmayan ve tehlikeli at›klar üretme-yen fabrikalar yap›l›yor.
Ticareti Yeni Bafltan Tasarla!
Da¤›n üçüncü aflamas›nda yenilenebilir enerji var. Interface bütün tesislerini sadece günefl, rüzgâr, çöplük gaz›, biokütle, jeoter-mal, gelgit gibi yenilenebilir enerjilerle ifller hale getirmeyi hedefliyor. Döngü tamamla-makla ilgili olan dördüncü aflamayla, sente-tik malzemelerin geri dönüflümünü sa¤la-mak, at›klar› de¤erli hammaddeler haline ge-tirmek ve organik malzemeleri, do¤al sis-temlerine geri dönebilmeleri için saf halde b›rakmak amac›yla ürünleri ve üretim süreç-lerini yeniden tasarlamak kastediliyor. Be-flinci aflama, at›klar› ve emisyonlar› ortadan kald›rmak için kiflilerin ve ürünlerin ulafl›m›-n› verimli bir biçimde sa¤lamay› kaps›yor.
Bütün ilgili taraflar› konuya duyarl› hale ge-tirmekle ilgili olan alt›nc› aflama, çal›flanlar-dan ortaklara, tedarikçilerden müflterilere, yat›r›mc›lardan topluluklara herkesin yafla-m›n› iyilefltirmek için, sürdürebilirlik ilkele-riyle iflleyen bir kültür yaratmay› hedefliyor.
Yedinci ve son aflamaysa, ticaretin yeni bafl-tan tasarlanmas›yla ilgili. Buna göre Interfa-ce, kendini bir hal› imalatç›s› yerine hizmet sa¤lay›c›s› olarak yeniden tan›ml›yor ve sür-dürülebilirlik temelli bir ticaret oluflturabil-mek için müflterileriyle olan iliflkisini yeni bafltan flekillendiriyor. Interface’in, ‘sonu
ol-mayan ihtiyaçlar’ alg›s› yaratmay› hedefle-yen klasik bir flirket olmaktan ç›k›p, müflteri-lerinden eski hal›lar›n› toplayarak bunlardan yeni hal›lar imal etmesini buna örnek olarak göstermek mümkün.
Anderson Sürdürebilirlik Da¤›’n›n zirvesi-ne ulafl›p s›f›r iz b›rakmakla ilgili amaçlar›na ulaflmak için 2020 y›l›n› hedef belirledikleri-ni söylüyor. Plan›n uygulanmaya bafllanma-s›ndan itibaren baflar›lanlarsa oldukça etki-leyici. 1995’ten bu yana yürürlükte olan bu plan sayesinde, su kullan›m› yüzde 74, sera gaz› emisyonlar› ton bafl›na yüzde 71, fosil yak›t enerjisi yüzde 60 ve üretim birimi bafl›-na toplam enerji kullan›m› yüzde 44 azalm›fl durumda. Bunun yan› s›ra, fabrika bacalar›-n›n üçte biri ve at›k su borular›bacalar›-n›n yüzde 70’i kapat›lm›fl. Üretimde kullan›lan toplam enerjinin yüzde 30’u yenilenebilinir enerji kaynaklar›ndan, hammaddelerin yüzde 35’iyse geri dönüfltürülmüfl malzemelerden sa¤lan›yor. Çöpe at›lan malzeme miktar› ise yüzde 80 oran›nda düflmüfl. Anderson, s›f›r israf peflindeki bu yolculuklar› sayesinde, In-terface’in daha önceki iflleyifline göre 400 milyon dolarl›k sarfiyat› önlemifl olduklar›n›, bunun Interface’i dönüfltürmek için yap›lan bütün masraflar› karfl›lad›¤›n›, üstüne üstlük sat›fllar›n üçte iki oran›nda artmas› ve kâr›n-sa ikiye katlanmas› kâr›n-sayesinde, piyakâr›n-sadaki
di-¤er hal› imalatç›lar›n›n önüne geçtiklerini anlat›yor. Anderson’›n finansal baflar›s›, çev-recilik ve kazanç aras›nda tercih yapmakla il-gili miti de böylece yalanlam›fl oluyor.
Yeflil Guru ürünlere ra¤men o kadar ça¤d›fl› bir halde ki, her fleyi 300 y›l önce yap›ld›¤› gibi yapmaya devam ediyorlar”
Ezber Bozan ‹fladam›
Ray Anderson’›, kelimelerin dokunufluyla bambaflka bir insana dönüflüvermifl, ifladam›
kimli¤ini bir kenara at›p ellerini topra¤a dal-d›rm›fl bir çevreci olarak romantiklefltirmek pek do¤ru olmaz. Anderson, Hawken’›n kita-b›n› bitirip kapa¤›n› kapatt›¤›nda hâlâ tam bir ifladam›yd›, çünkü ilk fark etti¤i fleylerden bi-ri hal› imalat›nda ortaya ç›kan ve çevreye za-rar veren bütün o at›klar›n ayn› zamanda maddi birer israf da oldu¤uydu. Interface’te gerçeklefltirdi¤i bütün o dönüflümlerin neti-cesinde kurtuldu¤u masraflar› ve elde etti¤i kârlar› gördükten sonra, sürdürülebilirlik
gayretinin sadece yap›lmas› do¤ru olan de¤il, ayn› zamanda yap›lmas› ak›ll›ca olan fley ol-du¤unu söyleyen de yine kendisiydi.
Ancak, çevrecilikle maddi kazanç aras›nda kurdu¤u bu iliflki, Anderson’›n ezber bozan bir taraf› olmad›¤› anlam›na gelmiyor. “Yar›-n›n çocuklar›” tabiri her ne kadar dillere pe-lesenk olmufl olsa da, kendisi gibi insanlar›n bir gün hapse at›laca¤›n›, çünkü h›rs›zl›¤›n bir suç oldu¤unu, çocuklar›n gelece¤inden çalman›n da bir gün h›rs›zl›k olarak tan›mla-naca¤›n› söylerken, o çocuklar›n yüzüne ba-karak konufluyor. Bir ifladam›ndan hiç bek-lenmeyece¤i üzere, zenginlik ve refah kav-ramlar›n›n içeri¤inin de¤iflmesinin ve “daha az eflyayla daha fazla mutlu olmak” alg›s›n›n yayg›nlaflmas›n›n bütün bir uygarl›¤› ve eko-nomik sistemi nas›l da yeniden flekillendire-ce¤ini anlat›rken heyecanlan›yor. Bu güzel mavi ve yeflil gezegene yapt›¤›m›z k›sac›k zi-yarette ya ona zarar verebilece¤imizi ya da yard›m edebilece¤imizi, meselenin sadece insanl›¤›n süreklili¤i de¤il, bütün bir yaflam-sal a¤ örgüsüyle ilgili oldu¤unu üstüne basa basa anlat›yor. Dünyan›n ve insanl›¤›n gele-ce¤i hakk›nda söyledi¤i bütün bu güzel söz-ler, rakipleri aras›nda birinci s›raya yerlefl-mifl bir flirketin patronu olarak duydu¤u öz-güveni gölgelemiyor pek tabii. Günümüzde çevrecilik kimi ifl çevreleri taraf›ndan inatla ilerlemenin z›dd› olarak alg›lansa da, Ander-son onlarla bir nevi alay ediyor: “Günümüzde etrafa bir göz atmak ve yapmaya çal›flt›¤›m›z fleyle ilgili rol modelleri bulmak çok zor. Sa-n›r›m benim bir rol modeli olmam çok daha muhtemel. Bunu küstahl›k olsun diye söyle-miyorum; sadece, endüstriyel sistem, etraf›-n›zda görebilece¤iniz harikulade modern ürünlere ra¤men o kadar ça¤d›fl› bir halde ki, herfleyi 300 y›l önce yap›ld›¤› gibi yapmaya devam ediyorlar.”
Paul Hawken ise bir zamanlar dünyay› ya¤-malamakla itham etti¤i Ray Anderson için ar-t›k flunlar› söylüyor: “Bu dünyada umuda öle-siye ihtiyac›m›z var. Ama e¤er umut inand›r›c›
ve güven verici olmal›ysa, gerçeklikle do¤ru-dan temasa geçmelidir. Bunu kimse Ray An-derson’dan daha iyi yapamaz.”m
Ray Anderson gösterdi¤i baflar›lar neticesinde 1996 y›l›nda Milenyum Ödülünü Mihail Gorbaçov ve Global Green’den ald›. Ernst&Young ve Forbes dergisi taraf›ndan Y›l›n Giriflimcisi ilan edildi. 1997’de, Beyaz Saray’a çevre politikalar›yla ilgili tavsiyeler veren Bill Clinton’›n Sürdürülebilinir Kalk›nma Dan›flma Kuruluna eflbaflkan olarak atand›. fiirketi Interface, Fortune dergisi taraf›ndan 1997 ve 1998’de ‘Çal›flmak ‹çin
Amerika’daki En ‹yi 100 fiirket”
aras›nda gösterildi. 2001 y›l›nda iki sayg›de¤er üniversiteden ald›¤›
fahri doktora unvan›n›n yan› s›ra, George ve Cynthia Mitchell Sürdürülebilir Kalk›nma Uluslararas› Ödülüne lay›k görüldü. 2007’de ad› TIME Uluslararas› taraf›ndan “Çevrenin Kahramanlar›” aras›nda an›ld›.
Anderson, Obama yönetimine sunulan 100 günlük bir eylem plan› olan Baflbakanl›k ‹klim Eylem Plan›’n›n da mimar›…
Bir Çevre Kahraman›: Anderson
ray anderson 4/29/10 1:51 PM Page 78