• Sonuç bulunamadı

2. KURAMSAL BİLGİLER VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR

2.1. Kuramsal Bilgiler

2.1.5. Yazma Öğretimi

2.1.5.5. Yazılı Anlatımın Unsurları

2.1.5.5.2. Plan

Plan; uyulmak için tasarlanmış içerik, tür, üslupla ilgili her şeydir. Böyle bir tasarlamaya karmaşanın önlenmesi, anlatılan her ayrıntının belli bir sıraya konmasından olmasından ötürü bir ihtiyaç vardır. Plan araştırmacılar tarafından “Herhangi bir konuda öne sürülecek düşüncelerin, olayların ve duyguların mantıklı olarak düzene konması, yazının çatısı, iskeleti, yol gösteren temel araçt” (Kavcar, Oğuzkan ve Aksoy, 2009: 20) olarak tanımlanmaktadır. Planlama için Özön (1960: 65) : “İnsan bir konu için düşünmeye başladığı zaman birçok fikir birden akla gelir. Bunları bir düzene koymayı, hangisini daha evvel, hangisini daha sonra söylemek gerektiğini ancak adına plan dediğimiz tertip öğretir.” demektedir.

Gökşen (1980: 23) anlatımın planı ile ilgili olarak şunları söyler: “Yazımızın ya da konuşmamızın içeriğini oluşturacak düşünceler, duygular, gözlem ve yaşantılar kalemimizin, dilimizin ucuna geldiği gibi anlatılamaz; gelişigüzel söylenip yazılamaz, bunlar, aralarındaki ilgi ve önem derecelerine göre ayrılıp sıralanmalıdır.”

Plan, amaca ulaşmak bize için yol gösteren önemli bir aşamadır. Bu aşamaya önemle eğilmek gerekir. Çünkü konunun birliğini sağlamak, dağınıklığını ortadan kaldırmak, kapsayıcılığını sağlamak planla mümkündür. İyi bir plan aynı zamanda anlatacağımız konunun açık ve akıcı olmasını da sağlar. Dolayısıyla konu belirlendikten sonra iyi bir planlama olmadan yazı yazılmamalıdır.

Par (1997: 16) yazıda planın faydaları olarak şunları sayar:

 Yazının kolay anlaşılmasını sağlar.

 Konuda birliği gerçekleştirir.

 Boş ve doldurma sözlerin kullanılmasını önler.

 Hayallerimiz ve düşüncelerimizi konu ile ilgili olarak ölçülü şekilde anlatmamıza yardım eder.

 Duygu ve fikirlerimizi en uygun kelime ve deyimlerle anlatmamızı sağlar.

 Sonuç olarak da yazarın yazma işini zevk duyarak yapmasını sağlar.

Belli bir standarda göre düzenlenmiş; neyi, niçin, ne zaman, nerede ve nasıl söyleyeceği planlanmış bir yazı, zaman ve enerji tasarrufu sağlaması yanında okumaya ve doğru anlamaya da yardımcı olur.

Yazılı anlatımda iki tür plan bulunur:

a. Dış plan: Başlık, paragraf, sayfa düzeni gibi yazılı kâğıdın görünümü ile ilgili planlamadır

b. İç plan: İçerik ile ilgili planlamadır

Planlama, iyi bir kompozisyonun ortaya çıkması için yapılır. Yazıda verilmek istenen mesajı yani ana fikri belirlemek de planlamanın bir parçasıdır. Ana fikir cümlesi konu olmayıp ele alınan konu vasıtasıyla iletilmek istenen düşüncedir. “Ana fikir, yazının muhatap tarafından anlaşılması istenen en öz mesajdır, duygudur” (Yıldız, Okur, Arı, ve Yılmaz 2006: 270). Ana fikir net ve tek hüküm olmalıdır. Bu tek hüküm yazının en kapsamlı ifadesidir. İyi bir planlamada ana fikir şu özelliklere dikkat edilerek verilmelidir:

 Anlaşılır ve açık bir cümle şeklinde olmalıdır.

 Tek hükümden oluşmalıdır.

 Tartışmaya, açıklama yapmaya, örnek vermeye, sebep-sonuç bağlantıları kurmaya, geliştirip genişletmeye uygun olmalıdır.

 Kolay anlaşılır olmalı yoruma ihtiyaç duymamalıdır.

Yazının planı yapılırken ana fikre bağlı olarak giriş gelişme ve sonuç bölümleri de kurgulanır. Etkili ve akıcı bir yazı için iyi bir giriş bölümü çok önemlidir; ancak bu yalnızca ilk adımdır. Giriş bölümünde konu sezdirilmelidir. Giriş; konunun bir çeşit vitrine konduğu, sınırlarının belirlendiği bölümdür. Genellikle birkaç cümleden oluşur. Bu bölümde üzerinde durulacak konu, nesne, kavram ya da olayla ilgili ipuçları verilir. Bu bölüm okuyucuyu içeriğe çekecek ilginçlikte olmalıdır. Giriş bölümü yazının dikkat çekiciliği ve sürükleyiciliğinin sağlandığı ilk bölümdür. Bu nedenle “profesyonel yazarlar okuyucularını yazıya çekmek ve onların yazının devamını okumalarını sağlamak için giriş paragrafına ayrıca önem verirler” (Sova, 2004: 47). Yıldız, Okur, Arı ve Yılmaz’a (2006: 274) göre giriş bölümünde dikkat çekici yollar şunlardır:

a) Betimleme ile: Girişleri estetik kılmak için kullanılan yollardan biridir. Ele alınan nesnenin, olay veya durumun ya merkezinden dışına ya da bir kenarından merkezine doğru betimlemeler yapılır.

b) Alıntı ile: Giriş bölümünde bir kısmında anlatıcı ilgili konuda geçerli bir sözü alıntılar. Amaç haklılığını ve doğruluğunu kanıtlamaktır.

c) Anlatı ile: Anlatıcı yazısındaki ana fikrin daha iyi anlaşılması için aynı ana düşünceyle paralel bir olayı giriş bölümünde anlatmasıdır. Bu tür giriş türleri daha akıcı ve eğlenceli olur.

d) Sorular ile: Okuyucuyu yazıya katmak ve okuyucunun yazıda ele alınan konular hakkındaki fikirlerini depreştirmek için yapılan giriştir. Sorular okuyucuya yöneltildiğinde anlatım hareketli ve okuyucu da heyecanlı olabilmektedir.

Giriş bölümünde konu ortaya konduktan sonra gelişme bölümüne geçilir. Yazının asıl bölümüdür. Okuyucunun merak duygusu en yüksek noktada tutulmalıdır. “Konunun ayrıntılarına inilir, destekleyici yan düşüncelere yer verilerek konu açılır” (Babacan, 2010: 45). Ana düşünceyi geliştirecek örnek ve ayrıntılara bu bölümde yer verilir.

Gelişme bölümü, yazının türüne ve içeriğine göre bir ya da birkaç paragraftan oluşabilir. Yazının asıl kalitesini ortaya çıkaran bölüm gelişme bölümüdür. Gelişme bölümü paragraflara ayrılmalı paragraflarının her birinde düşünceler mantıksal olarak düzenlenmiş ayrıntılarla desteklenmeli ve zengin bir içerikle okuyucu yazının güvenilir olduğuna ikna edilmelidir. Yazının bütün olarak anlamını içermesi gereken giriş ve sonuç paragraflarından farklı olarak, her bir gelişme paragrafı tüm yazının yalnızca bir yönüyle ilgili bilgi içermelidir.

Giriş ve gelişme bölümlerinden sonra konunun toparlandığı ve bir sonuca bağlandığı “okuyucunun zihninde beliren soruların cevaplandırıldığı” (Aktaş ve Gündüz, 2010: 184) bölüm de sonuç bölümüdür. . Yazının ana fikri tümevarım yöntemiyle yazılan paragraflar için bu bölümde verilir. Sonuç bölümü okuyucunun zihninde yazıdan bir iz bırakacak şekilde düzenlenmeli, kendisinden sonra bir ifade gerektirmemelidir.

Benzer Belgeler