Pirinç Üflemeli Çalgılar Hakkında Genel Bilgi

Ses Dizisi Genişliği

Resim 2.5: Obua

Obua, koni biçimli boru temeline dayanan bir çalgıdır. Konik boruların hem çift hem de tek selenleri verebildiklerini söylemiştik. Öyleyse bu çalgıda aşırı uygulamayla ikinci selen çıkarabilir ve dolayısıyla flütte olduğu gibi diyatonik diziyi çalmak için altı delik yeterli olur. Ama klarnette olduğu gibi obuada da aşırı üfleme yapmak çok zordur. Bu nedenle, ikinci selenin uyarılmasını kolaylaştırmak için uygun bir yere bir nefes deliği açılmıştır. Obua konik borulu, çift kamışlı bir çalgıdır.

2.4. Pirinç Üflemeli Çalgılar Hakkında Genel Bilgi

Ağaçtan yapılan üflemeli çalgıların boru biçimi ya konik ya da silindiriktir. Gerçi yan delikler, ağızlık ve çan bu biçimi biraz karışıklaştırır ama gene de her bir çalgı belli bir boru biçimine sahiptir. Pirinçten yapılan üflemeli çalgılarda ise silindirik ve konik borular birleştirilmiştir. Boru biçimi böyle olunca bu çalgıların rezonans spektrumu da hem silindirik boruların hem de konik boruların özelliklerini birlikte taşır. Ayrıca, ağızlık ve çanın varlığı da rezonans frekanslarını etkiler.

Bütün bunlara karşın, pirinç üflemeli çalgıların bazı üstünlükleri de vardır. Örneğin, ağaç üflemeli çalgılarda kullanılan kamışın titreşimlerinin hava sütununu titreşime zorladığını fakat sonunda üstünlüğü ele geçiren hava sütununun, kamışı kendi öz titreşimlerine uydurduğunu biliyoruz. Pirinç çalgılarda ise hava sütununun titreşime zorlayan şey çalıcının dudaklarıdır. Hava sütunu dudakları da kendisine uydurmak ister ama kamışa göre çok daha büyük kütleli olan dudaklara istediğini yaptıramaz. Yani sonuçta dudakların istediği olur. Şekil 2.4'te pirinç çalgıların ses alanları piyanoyla karşılaştırmalı olarak verilmiştir.

Şekil 2.4: Ses alanları

Orkestrada kullanılan pirinç çalgılar trompet ve trombon, Fransız kornosu ve tubadır.

2.4.1. Trompet ve Trombon

 Trompet

Alaşımlı ağızlıklı soluklu bir çalgıdır. Notası, ikinci çizgi sol açkısı ile yazılır.

Diyapazona göre duyulusu, bir büyük ikili aşağıdandır. Solo ve eşlik görevi verilir. Armoni muzikalarında, en az iki partisi bulunur. Ses rengi, açık ve parlaktır.

Ses Dizisi Genişliği

Resim 2.6: Trompet

Trompet, üst ucu kapalı bir yarı açık borudur. Borudaki hava sütunu çalıcının titreşen dudaklarının frekansına uyarak titreşir. Çıkan sesin olabildiğince şiddetli olması için, dudakların titreşiminin hava sütununun az titreşim frekansına ayarlanması gerekir.

Trompetin bütün valfler açıkkenki üfleme frekansları yaklaşık olarak 115 Hz'in tam katlarına (tek veya çift) eşittir. Yani sanki 115 Hz'lik bir temel sesin selenleri gibidir. Ama garip olan, trompetten 115 Hz'lik sesin çıkmamasıdır. Bir ucu açık bir borudan yalnızca tek selenlerin çıkması gerekirken trompetten hem tek hem de çift selenlerin çıkması bir dereceye kadar, trompet borusunda silindirik ve konik kısımların bulunmasıyla açıklanabilir.

 Trombon

Alaşımlı, ağızlıklı soluklu bir çalgıdır. Notası kalın seslerde, dördüncü çizgi Fa; ince seslerde; dördüncü çizgi Do açkısı ile yazılır. Diyapazona göre duyuluşu, bir büyük dokuzlu aşağıdandır. Solo ve eşlik görevi verilir. Orkestra ve armoni muzikalarında, dört partisi bulunur. Ses rengi gür ve parlaktır.

Ses Dizisi Genişliği

Resim 2.7: Trombon

Bu çalgıların, yapımı, dizge oluşumu ve tutuş özellikleri, trombonlar konusunun başında verilen genel bilgilerde belirtildiği gibidir. Pistonlu trombonlardan genellikle kullanılanları, tenor ve bas olanlarıdır. Alto trombonun notaları; üçüncü çizgi Do, bas ve kontrbas trombonların notaları; dördüncü çizgi Fa açkısı ile yazılır. Soprano, alto, tenor ve bas trombonlar ile araya gelerek, erkek seslerini oluştururlar. Trombon partileri yazılırken trompet ve kornolar da olduğu gibi uyumsuz aralıklardan kaçınılmalıdır. Beşli ve sekizli;

kusurları olmamasına, uyumsuz düzenlerin kendi partilerinde çözülmesine özen gösterilmelidir. Duyulan aralıklar, insan seslerinde olduğu gibi düşünülmelidir. Dar düzenler alınarak, acıklı ve karanlık duygular canlandırılabilir.

Sürgülü trombon, sökülüp takılabilen dört çeşit borudan oluşmuştur. Bu borular devingen olup, birbirinin içinde isteğe göre, uzayıp kısalırlar. Böylelikle istenilen sesler elde edilir. Anarmonik sesler aynı yerlerden çıkar. Ses rengi, gür ve parlaktır. FF. deyilerinde, görkemli bir etki bırakır. P. veya PP. deyilerinde, özellikle çıkartabildiği (kolaylıkla) seslerde verilen ezgilerde, tatlı bir duyuluşu vardır.

Pistonlu trombonun ses rengi, sürgülü trombonla kıyaslanacak olursa biraz kapalı düşer. Sürgülü trombonların çalıcılarında, sağlam bir kulak eğitimi olması zorunludur. Yoksa beklenen yararlık sağlanamaz.

Trombonlar, her çeşit bağlı bağsız, dilli, diyatonik, kromatik, çabuk dizi, ezgisel geçişleri yapabilirse de çabuk olmayan, uzun sesli ezgiler seçilir. Sürekli olarak, çabuk sesler verilmez. Sürgülü trombonlar, glissando (kaydırmalı) olarak, kullanılabilir. Solo olarak başarı ile kullanılabilir, ancak sürgülü trombonlarda, çalıcının mutlak iyi olması koşulu vardır. Korno ve bassonlar yoksa özellikle uzun seslerde PP. deyisi ile onların yerlerini doldurur. Üçüncü bölüm çalgılara paydaşlık yapar. Düzen (akor)li eşliklerde kullanılır. Gür ve parlak seslerini de, yerinde kullanmak gerekir. Trompet ve kornetlerin, savaş duygularını canlandıran seslenişlerine, başarıyla eşlik ederler. Kendi bölümü çalgılarla, bassonlar, bariton ve bas saksofonlar, saxhorn bas ve kontrbaslarla çok iyi birleşir. Kutsal duyguların seslendiricisi olarak başarılıdır. Solo olarak, parlaktır. Solo olarak verilen partilerin, tenor niteliği taşımasına, özen gösterilmelidir. İkili, üçlü, dörtlü ve beşlilerde yine tenor partisini çalar. Kahramanlık duyguları, bir sekizli üstten kornetlerle katlanarak verilebilir. Bestecinin ve beste uyarımlayıcının düşüneceği ve bileceği nokta; bu çalgıların ses özelliklerinden gereği dek yararlanabilmektir. Gereksiz bir eşlik, özellikle bas çalgılar için, gereksiz kıvrak ve çabuk ezgileri görev vermek, doğru değildir. Bu çalgıların, rengini ve karakterini iyi bilmek, iyi anlamak gerekir.

2.4.2. Diğer Pirinç Üflemeli Çalgılar

Fransız kornosunun rezonans eğrisi Şekil 2.5'te verilmiştir.

Şekil 2.5: Kornonun rezonans eğrisi

İlk pikin, temel sesin frekansına denk düştüğüne dikkat ediniz (trompet ve trombonda böyle değildir). korno çalınırken bu rezonans piklerinin ilk onaltı tanesinden yararlanılır.

Eğriden görüldüğü gibi tiz bölgedeki pikler birbirine çok yakındır. Böyle olunca, bu bölgedeki belirli bir frekansı uyarabilmek için, ağızlığı ağza tam uygun bir biçimde yerleştirebilmek ve dudak basıncını çok iyi ayarlamak gerekir.

Pirinç çalgıların en pest seslisi tubadır. Tuba da valflı bir çalgıdır. Valf sisteminin kusurları tubada daha belirgin olarak ortaya çıkar. Çünkü çalgının boyu çok uzundur.

Kusurları olabildiğince azaltmak için bazı tubalara dört, bazılarına da beş valf konulmuştur.