Peyzaj Fonksiyon Analizleri ve Sektörel Değerlendirmeler

Bu aşamada, ekosistem hizmetleri kapasitelerinin değerlendirilmesinde, peyzaj fonksiyon analizlerinin kullanılabileceğinin mümkün olduğu varsayımıyla yola çıkılmıştır. Son zamanlarda peyzaj karakter tiplerinin belirlenmesi, peyzaj atlaslarının hazırlanması çalışmalarında kullanılan Su İnfiltrasyon Analizi, Erozyon Süreci Analizi, Habitat Analizi analizleri gerçekleştirilmiştir.

2.2.3.1. Su İnfiltrasyon Analizi

Hudson (1987)’ye göre, yağışın toprağa sızması (infiltrasyon); en fazla orman, daha sonra çalılık ve yumak formlu bitkiler, en az da çimle kaplı alanlarda oluşmaktadır. Çalılık bir alanın otlarla kaplı bir alana dönüştürülmesi durumunda, otluk alanda yağışın daha az toprağa sızması nedeniyle, teorik olarak havzanın çıkışında daha fazla su elde edilmiş olacaktır. Genel olarak orman ve çalılıklar altında daha fazla diri ve ölü örtünün bulunması nedeniyle, en fazla infiltrasyon bu alanlarda olmak üzere, sırası ile yumak formlu bitkiler, kısa otlar ve en az da çıplak alanlardan olacak şekilde sıralanmaktadır. Çalışmada, Buuren (1994), Şahin (1996), Şahin & Kurum (2002), Uzun (2003), Dilek, Şahin, & Yılmazer (2008), Uzun vd. (2012) tarafından kullanılan, infiltrasyon zonlarının derecelerinin ortaya konulmasına dayanan ve “su infiltrasyonu” olarak adlandırılan yöntem kullanılmıştır (Şekil 2. 5.). Analizler ArcGIS version 9.3’te gerçekleştirilmiştir.

130

Şekil 2.5. Su infiltrasyon zonlarının saptanması yöntemi (Buuren 1994; Şahin 1996; Şahin vd. 2013; Uzun & Gültekin 2011; Uzun vd. 2012).

 A. 1:25000 ölçekli resmi toprak verilerinden yararlanılarak, Toprak Koruma Servisi’nin Yüzey Akışı Eğri Numarası yöntemine göre arazinin toprak özellikleri hidrolojik toprak grupları, büyük toprak grupları haritasına göre yorumlanmıştır. Hidrojeolojik geçirimlilik ile hidrolojik toprak gruplarının çakıştırılmıştır.

 B. Kayaç yapısı geçirimlilik haritası, veri tabanında yer alan jeolojik yapı haritasının geçirimlilik bakımından yeniden yorumlanmıştır. Kayaç geçirimlilik değerleri ile alanın eğim katmanı çakıştırılarak hidrojeolojik geçirimlilik durumu ortaya konulmuştur.

 C. Bitki tipi geçirimlilik değerleri için arazi örtüsü yapısına göre geçirimlilik değerleri belirlenmiştir.

 D.Toprak ve kayaç geçirimlilik değerleri ile bitki tipi geçirimlilik değerleri bütünleştirilmiş ve su infiltrasyonu haritası elde edilmiştir.

Ekosistem hizmetleri açısıından düzenleyen hizmetlerden su akışı hizmetinin kapasitesi çok yüksek olan yerler için su geçirimlilik durumu incelenmiştir. Bunun için arazi örtüsüne göre elde edilen ekosistem hizmetleri kapasite matrisinden su akışı hizmeti değerleri alınarak ArcGIS version 9.3’te haritalandırılmıştır.

2.2.3.2. Potansiyel Erozyon Tehlikesi Analizi

Çalışma alanında ekosistem hizmetlerinin (doğal afet kontrolü, erozyon önleme, toprak verimliliğinini sağlanması) değerlendirilmesinde erozyon sürecinin incelenmesi

131

gerekmektedir. Bu amaçla, İspanya’da Tarım Bakanlığı Doğa Koruma Genel Müdürlüğü (Mapa-Dgcona; Mülga Mapa-Icona) tarafından geliştirilen, peyzaj planlama çalışmalarında kullanılan Mapa-Icona yöntemi kullanılmıştır (Uzun vd. 2012).

Bu yöntem, kısa adı Lucdeme olan Güneydoğu İspanya’da çölleşme ile mücadele programının bir parçası ve Dgcona tarafından 1981-1985 yılları arasında yürütülen “Güneydoğu İspanya Erosif Peyzajların Saptanması (Paisajes Erosivos en el Sureste Espanol)” için geliştirilmiştir. Yöntemin uygulanma aşamaları Şekil 2.6’da açıklanmıştır (Atucha vd. 1993; Dengiz & Bayramin 2003; Gardi vd. 1996; Kurum & Şahin 1998; Mopu 1985; Mapa-Icona 1983; Mapa-Icona 1991; Şahin 1996; Şahin ve Barış, 1996; Şahin 1998; Kurum ve Şahin 2000; Şahin 2001; Şahin 2005; Şahin ve Dilek 2006; Unep/Map/Pap 2000; Uzun & Gültekin 2011; Uzun vd. 2013). Analizler ArcGIS version 9.3’te gerçekleştirilmiştir.

Şekil 2.6.Erozyon riski taşıyan alanların saptanması yöntemi akış diyagramı (Dilek vd. 2008;Mapa/Icona 1983; Mapa/Icona 1991; Mopu 1985; Şahin & Kurum 2002; Şahin

vd. 2013; Uzun vd. 2012).

 Jeoloji ve eğim haritaları çakıştırılarak aşınabilirlik haritası ortaya çıkarılmıştır.  Bitki örtüsü haritası ile eğim haritası çakıştırılarak toprak koruma haritası elde

edilmiştir.

 Her iki haritanın çakıştırılarak değerlendirilmesi ile potansiyel erozyon tehlikesi haritası oluşturulmuştur.

Potansiyel erozyon riski haritası, erozyon oluşumu mümkün olan yerleri ifade etmektedir. Düzenleyen ekosistem hizmetlerinden erozyon önleme hizmetinin peyzajın bu erozyon kırılıganlığını gösteren haritalar ile ilişkisini belirlemek için, düzenleyen hizmetlerin değerlerinde erozyon riskinin bulunma yüzdelerine bakılmıştır. Arazi örtüsüne göre elde

132

edilen ekosistem hizmetleri kapasite matrisinden su akışı hizmeti değerleri alınarak ArcGIS version 9.3’te haritalandırılmıştır.

2.2.3.3. Habitat Fonksiyonu Analizi

Peyzaj ekolojisi temelli analizler peyzaj, leke tipi (leke sınıfı) ve leke ölçeklerinde yapılmaktadır. Bu çalışmada ekosistem olarak ele alınan Merkez ilçe sınırlarında peyzajın sınıf düzeyinde habitat fonksiyonunun ölçüldüğü bir analiz yapılmıştır. Bu kapsamda, Rempel (1999) tarafından oluşturulan “Patch Analysis version 5.1” programı (poligonlarla ilgili analiz ve modelleme fonksiyonlarını içermektedir) ile sınıflar bazında analiz yapılmıştır.

Peyzaj deseni altında yer alan çalışma alanına ilişkin olarak belirlenen 9 sınıf; yapraklı ormanlar, iğne yapraklı ormanlar, karışık ormanlar, fındık alanları, tarım alanları, tarım- yerleşim alanları, otlak- yayla- çayır alanları, yerleşim, sulak alanlar değerlendirilmiştir. Leke sınıflarının birbirine göre leke büyüklük ve sayısı, leke kenarı, leke şekli ve öz alanlar açısından değerlendirilmesi gerçekleştirilmiştir. Bu değerlendirme Çizelge 2.8’te belirlenen ölçütlerde yapılmıştır.

Çizelge 2.8. Çalışma alanı habitat fonksiyonunun kırılganlığının belirlenmesindeki ölçütler (Uzun 2003).

Ölçüt Varolan Durum Fonksiyon Dereceleri Fonksiyon Değeri a. Leke ölçüsü ve Leke sayısı (Patch size and number) Parçalılığın az olduğu leke tipleri (sınıfları) Parçalılığın fazla olduğu leke tipleri (sınıfları)

Çok Yüksek Değerli Fonksiyon Yüksek Değerli Fonksiyon

Orta Değerli Fonksiyon Düşük Değerli Fonksiyon Çok Düşük Değerli Fonksiyon

5 4 3 2 1 b. Leke şekli (Patch form) Düz, yuvarlak ve sıkışık Kıvrımlı, loplu, uzun

Çok Yüksek Değerli Fonksiyon Yüksek Değerli Fonksiyon

Orta Değerli Fonksiyon Düşük Değerli Fonksiyon Çok Düşük Değerli Fonksiyon

5 4 3 2 1 c. Leke kenarı (Patch edge) Leke kenar yoğunluğu az Leke kenar yoğunluğu fazla

Çok Yüksek Değerli Fonksiyon Yüksek Değerli Fonksiyon

Orta Değerli Fonksiyon Düşük Değerli Fonksiyon Çok Düşük Değerli Fonksiyon

5 4 3 2 1 d. Öz alanlar (Core area) Öz nokta alanlarının yoğunluğunun fazla olması Öz nokta alanlarının yoğunluğunun az olması

Çok Yüksek Değerli Fonksiyon Yüksek Değerli Fonksiyon

Orta Değerli Fonksiyon Düşük Değerli Fonksiyon Çok Düşük Değerli Fonksiyon

5 4 3 2 1

133

Planlama süreçlerine yön verebileceği varsayılan peyzaj planlama çalışmalarında ekosistem hizmetlerinin araç olarak kullanılması sektörler üzerinde olumlu etkiler sağlayabilmektedir. Son yapılan çalışmalar incelendiğinde, doğa koruma çalışmalarında ekonomik değerlendirmelerin yapılmasının önemli hale geldiği görülmüştür. Ekosistem hizmetlerinin kapasitelerinin ve kentsel gelişimin dengeli olarak desteklenmesi için çalışma alanına ilişkin ormancılık, tarım ve kentleşmenin sektörel yapısı ortaya konmuştur. Orman, tarım ve kent için gelişimlere bağlı olarak ekosistem hizmetleri üzerinde etkileri değerlendirilmiştir.

Bu kapsamda, peyzaj fonksiyon analizleri sonucunda yapılan ekosistem hizmetleri değerlendirmelerinin sektörel yapıya etkileri irdelenmiştir. Düzce İli Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Düzce Ticaret Borsası, Düzce Belediyesi, Tarım ve Orman Bakanlığı, Düzce Tarım İl Müdürlüğü, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Düzce İl Özel İdaresi, Düzce Ticaret ve Sanayi Odası tarafından hazırlanan raporlar, planlar, yatırımlar, projeler ve geliştirilen stratejiler incelenmiştir. Ekosistem hizmetleri açısından ele alınan kararlarda öneriler geliştirilmiştir.

134