Pestisit Kaynaklı Kirleticiler

Pestisit, tarımsal ürünlerin verimini azaltan ya da hastalanarak büyüme ve gelişimini etkileyen hastalıkların, zararlı böceklerin ve otların bitkiye zarar vermesini engellemek amacıyla kullanılan kimyasal bileşiklere verilen isimdir. Tarımsal ürünlerin veriminin arttırılması amacı ile ülkemizde yaygın olarak pestisitler kullanılmaktadır. Kullanılan pestisitler hem kimyasal, hem de bir çeşit ilaç olmaları nedeniyle ürünün kendisinde de biriktiği gibi, toprağa oradan da suya karışarak kirliliğine neden olmaktadır. Böylelikle doğadaki tüm canlılar pestisitlerin yaratmış olduğu kirliliğe maruz kalmaktadırlar.

Kullanımı açından pestisitlerin birçok çeşidi bulunmaktadır. Bunlar; toz, ıslatılan, kuru, suda çözünen, konsantre, kapsül, emülsiyon vb. şeklinde sıralanabilir. Pestisitler gaz, toz ya da püskürtme şeklinde uygulanabilir. Kullanılan ilaçlar inorganik, organik ya da sentetik organik olabilirler. Kullanım yerleri ise insektisitler (böcek öldürücüler), fungusitler (mantar (fungus) öldürücüler), bakterisitler (bakteri öldürücüler), akarisitler (kırmızı örümcek öldürücüler), herbisitler (yabancı ot öldürücüler), afisitler (yaprakbiti öldürücüler), mollussisitler (salyangoz öldürücüler), rodentisitler (kemirgen öldürücüler), nematositler (nematot öldürücüler), repellentler (kaçırıcılar) olarak sıralanabilir. Tarımsal uygulamalarda kullanılan pestisitler insan, çevre, gıda güvenliği ve doğal dengeye olumsuz etkileri en aza indirilecek şekilde kontrollü, teknik talimata uygun dozlarda ve bitkinin fenolojisine uygun şekilde olmalıdır (Çobanoğlu 2004).

Pestisitlerin uygulanması ürüne doğrudan püskürtülerek yani hava yolu ile verilebileceği gibi direkt toprak yüzeyine, toprağa enjekte ya da toprak ile karıştırılarak verilebilmekte veya sulama yoluyla verilmektedir. Her koşulda yağmur suyu ve sulama suları ile pestisitler yeraltısularına taşınarak kirliliğe neden olmaktadır.

Pestisitlerin toprakta kalma süreleri arasında değişkenlik vardır. 30 gün yarı ömür, 30-100 gün yarı ömür ya da 100 günden büyük yarı ömürlü olarak sınıflandırılabilmektedir (ANONİM-II). Yapılan araştırmalar sonucunda bazı organik klorlu pestisitlerin toprağa uygulanması sonucu yarısından fazlasının 15-16 yıl toprakta kalabileceği tespit edilmiştir (ANONİM-III).

Tarımsal üretim sırasında uygulanan pestisitlerin değişen miktarlardaki bir bölümü toprakta birikmekte ve toprağın doğal dengesini bozmaktadır. Doğal dengenin bozulması yanında bu maddeler bitki bünyesine geçerek ve besin zincirine karışarak insan sağlığını tehdit etmektedir (Kaplan 1995).

Uygulanan pestisitler değişik şekilde doğada hareket edebilirler. Spreyleme ile kullanılan pestisit, havada taşınabilir ve farklı bir bölgede toprak veya suda görülebilir. Direkt olarak toprağa uygulanan pestisitler ise, bir yüzey kaynağına geçebilir, daha aşağıdaki bir toprak katmanına veya yeraltısularına geçebilir. Doğrudan toprağa verilen pestisitler, direkt suya geçebilir ya da topraktan taşınarak suya karışabileceği gibi evaporasyon ile havaya karışabilir.

11

Pestisitler atmosferde güneş ışığının katalizörlüğünde oksijen ve serbest radikallerle reaksiyona girerek kolayca parçalanırlar. Bazı pestisitler direkt olarak güneş ışığını absorbe edebilirler. Pestisitler dayanıklı yapıda olduklarından atmosferde uzun mesafelere taşınabilirler. Suda ise hidroliz yoluyla pH’ın etkinliğinde ayrışma gerçekleşir. Su sistemlerinde, sedimanlardaki pestisitlerin mikroorganizmalarca ayrıştırılması önem taşır. Toprakta ana ayrıştırma yolu mikrobiyolojik aktivite yoluyla ve bazıları için de kimyasal ayrıştırmadır. Yüzeye yakın noktalarda fotoliz (güneş ile ayrışma), pestisit ayrışma yollarından biridir. Pestisitlerin bitki ve hayvanlarda ayrışması metabolizma fonksiyonları ile gerçekleşir. Metabolik reaksiyonlar enzimlerin kontrolünde gerçekleşmektedir. Çevresel faktörler, reaksiyon hızını ve pestisitlerin ayrışma hızı konusunda belirleyici olmaktadır. Hava ortamı için, bu koşullara ek olarak, sıcaklık, nem, güneş ışığı şiddeti ve serbest radikaller etkilidir. Su ortamı için, sıcaklık, pH, güneş ışığı şiddeti ve sedimandaki mikrobiyolojik aktivite önemlidir. Toprak ortamında ise, sıcaklık, toprak çeşidi, organik madde, nem, pH, havalandırma ve mikrobiyolojik aktivite önem kazanır. Bitki ve hayvanlar için, alım hızı, metabolizma ve eliminasyon olarak tanımlanır ve metabolizma sıcaklığa bağlı olarak gerçekleşir (ANONİM-II).

Taşınımları hem pozitif, hem de negatif özellikler taşıyabilmektedir. Pozitif anlamda, zararlılarla mücadele için pestisitin bu grupla temasını sağlayabilecektir. Bu yolla da daha az zararlı seviyelere indirilebilir. Fakat aynı yolla, yararlı özellikleri olan gruplar da etkilenmektedir.

Şekil 2.4. Pestisit döngüsü (ANONİM-IV)

Pestisitler Atmosferden Buharlaşma Pestisit Döngüsü UV ışınları ile çözünme Yağmursuyu ile çölkelme Ürün tarafından emilme Yağmur veya

sulama ile bitki köküne ulaşma

Toprağa tutunma Bakteri veya kimyasal

oksidasyon ile çözünme Su kaynaklarına _karışma Yüzeysel sulara karışım

KURAMSAL BİLGİLER VE KAYNAK TARAMALARI GÖZDE KAÇAR

12

Pestisitler rüzgar yoluyla uzaklara taşınabildikleri gibi taşınmayabilirler. Her pestisitin doğadaki hareketi farklı olabilir. Bunu karakteristikleri belirler. Pestisitler parçalanabilirler ya da güneş ışığı, su veya mikroorganizmalar tarafından ayrıştırılırlar. Bu durumda daha az zararlı yapıda maddelerin oluşumu görülürken, bazen de zararlı maddeler oluşabilir (Penn State 1998). Pestisitler uzun süre bozunmadan da kalabilir. Pestisitler bitki ve hayvanlar vb. tarafından alınabilirler, toprağa geçerek toprak içinde tutunabilirler, ayrışabilirler, buharlaşabilirler, daha az zehirli bileşiklere çevrilebilirler, yağmur veya sulama sularıyla bitki kökü etrafından taşınabilir veya sızabilirler ya da yağmur suyu ve erozyon ile taşınabilirler (LaPrade 1992).

Pestisitlerin yeraltısularına geçişte belirleyici olan özellikleri çözünürlük, adsorpsiyon, uçuculuk ve ayrışmadır. Eğer toprak geçirimli ve organik maddece zenginse kolay ayrışacaklardır. Yeraltısuyunun derinliği, iklim ve jeolojik koşullar pestisitlerin yeraltısuyuna erişimini etkilemektedir. Pestisitlerin topraktan bitkiye olan taşınımları toprak bünyesi, bitki çeşidi, topraktaki kalıntı miktarı ve diğer faktörler ile ilgili olup, topraktaki kalıntı dozu arttıkça bitkilerin alımı artmaktadır. Pestisitlerin bitkiye göre hangi doz ve ayarda, ne zaman ve ne şekilde uygulanacağı mevsimine bağlı olarak iyi ayarlanmalıdır.