PERFORMANS DENETİMİNİN KLASİK DENETİMDEN ÜSTÜN YÖNLERİ

Klasik denetim fonksiyonunun “işlemlerin verilen emirlere ve konulan kurallara uygun olarak yerine getirilip getirilmediğini gözetmek” şeklinde tanımlanan şeklinin kapsamını genişletip zenginleştirerek bu hesap verme sorumluluğuna verimlilik, etkinlik ve tutumluluk unsurları açısından da idarenin denetlenmesini ekleyen Çağdaş denetim anlayışı ve bu anlayışın uygulamadaki görüntülerinden biri sayılabilecek performans denetimi geleneksel denetim anlayışından bir çok yönüyle ayrılmaktadır.

Denetim yukarıda da klasik şekilde tanımlandığı üzere yönetim işlevinin son basamağında rol alarak basitçe yönetimin yanlışlarını düzeltmek amaçlı kurgulanmış bir uygulama sonrası süreç olarak algılanmakla birlikte; kamu yönetiminde çağdaş denetim anlayışının gelişmesi ardından denetimden beklenti düzeyi yükselmiş; mali denetim(audit) veya icra gözetimi(control)’ün ötesinde yönetim basamaklarının tümüne birden nüfuz ederek stratejik hedeflerin belirlenmesinden hedefe uyumlu politikaların tespiti ve uygulamasına, personel politikasının tespitinden organizasyon yapısının güçlendirilmesine kadar birçok konuda idareye yardımcı olabilmesi anlamında hizmet vermesi de istenir olmuştur.

83 _{ATAKAN, Nevin. COŞKUN, Arife SONUVAR, Melda S. Performans Denetimi Pakistan Sayıştayı}

4.3.1. KLASİK DENETİM ANLAYIŞINDAN FARKLILIKLAR

Yönetsel fonksiyonların performansının denetim birimleri tarafından gözlemlenmesi ve iyileştirici tavsiyelerini ve yönlendirmelerini karar mercilerine iletmelerini içeren bu denetim şekli çeşitli yönlerden klasik düzenlilik denetiminden farklılıklar taşımaktadır.

i. Kapsam: Düzenlilik denetimi yasalara uygunluk, genel düzenlilik, usul ve şekil bakımından tertip gibi gelenekselleşmiş yönlerden bir denetimi içermekte iken performans denetimi çok çeşitli faaliyetlere multidisipliner bir anlayışla yaklaşılması ve çeşitli yönlerden değerlendirilmesi söz konusudur.84

ii. Amaç: Klasik denetimin işlem, faaliyet ve hesapların doğruluk düzgünlük ve yasallığını denetleme amacına karşılık performans denetimi faaliyet ve süreçlerin performansını da denetlemeyi amaçlamaktadır.

iii. Denetim konusu: Mali denetim ve icra işleyişinin düzenlilik gözetimi yerine faaliyet, iş süreçleri, fonksiyonlar ve hizmet politikalarının performansını denetler.

iv. Hedef unsuru: Klasik denetim statik işleyişe ve cari kanuni düzenlemelere uygunluğu denetlerken performans denetimi hedefe ulaşma başarısını veya olması gerekene göre yönetimin durumunu değerlendirir.

v. Kriter: Performans denetimi klasik denetime nazaran daha objektif ve değişken kriterlere göre denetim anlayışını temsil eder.

vi. İnsan kaynağı: Performans denetimi denetlenen sektöre göre değişen uzmanlık gerektirir. Klasik denetim hukuk, muhasebe ve denetim nosyonunu yeterli görür.

84 _{ÖZEREN, Baran. Bulgaristan Sayıştayı Denetim Standartları T.C Sayıştay Başkanlığı Ankara 2002}

vii. Hukuki sonuç: Klasik denetim hukuki sonuç ve yaptırım doğurmak zorundadır. Performans denetimi için ise bunun tersi geçerlidir. Hukuki sonuç veya cezai yaptırım ile sonuçlanma ihtimali denetimi faydasız ve sonuçsuz kılacaktır.

viii. Fayda: düzenlilik denetiminin hata ve eksiklikleri belirlemesi ve yolsuzlukları ortaya çıkarmakla sonuçlanan çabalarına karşın performans denetimi işleyiş performansını değerlendirir ve tavsiye sonuçları ile ileriye dönük iyileşmeler sağlar.

ix. Zaman: Klasik denetim çoğunlukla işleyiş sonrası bir doğrulama denetimidir. Performans denetimi ise faaliyetler devam ederken süreçleri değerlendirir.

x. Denetlenen-denetçi ilişkisi: Düzenlilik denetimi uygulamasından farklı olarak performans denetiminde denetlenen kurum yetkilisi veya faaliyet sorumlusunun denetim sonuçlarına ilişkin fikirleri de iyileştirme amaçlı olarak rapora yansıtılır. Daha açık diyalog kanalları mevcuttur.85

4.3.2. YÖNETİM SİSTEMİNE MUHTEMEL KATKILARI

Son olarak performans denetiminin mevcut denetim sistemine muhtemel katkıları üzerinde duracak olursak

i. Hesap verme sorumluluğunun kapsamını genişletmesi: Sayıştayın denetimini sürdürdüğü yürütmenin yasamaya karşı hesap verme sorumluluğunun ve bakanlık denetim birimlerinin gerçekleştirdiği yönetim birimlerinin yürütme organlarına hesap verme sorumluluğunun genişletilmesi kamu kaynaklarının etkin ve yerinde tasarruf kurallarına uygunlukla kullanılması bakımından önem taşımaktadır.

ii. Performans gelişiminin temini: birimlerin doğru faaliyetleri en az maliyetle en doğru şekilde yapmaları performans denetiminin teşvik edici mekanizmasıyla gerçekleşebilecektir. Koordinasyon sürecine denetim birimlerinin katkısı bağlamında yönetim biliminde “idare bünyesindeki personel ve idarecilerce süregelen duruma alışmışlık nedeniyle fark edilmediği halde dışarıdan bakan bir göz tarafından kolaylıkla tespit edilebilen durumlar” için kullanılan ‘İşletme körlüğü’ kavramı benzeri durumların tespiti burada önem taşımaktadır. Bu nedenle performans denetimi sistemi organizasyon süreçlerinin etkinliği ve eşgüdüm performansı üzerinde murakabe işlevi yüklenmektedir.

iii. İdari ve Mali reformların teşviki: Performans denetiminin karar mercilerine sağladığı organizasyon ve faaliyet sonuçları vasıtasıyla yönlendirmeleri reformlar için alt yapı sağlamaktadır. Bu katkı Thompson adlı yazar tarafından ‘Performans denetimleri idari ve mali yönetimlerin yeniden inşa edilmelerinin sesidir. Performans denetçileri yöneticilere şu gibi soruları yöneltirler; bu fonksiyon olmalı mı? hala ona ihtiyacımız var mı?’ ifadeleriyle ortaya konulmuştur.

iv. Yönetim paydaşlarına performans bilgisi sağlama: Performans denetiminin yasamaya, hükümete, işlemin muhataplarına ve topluma objektif bilgi sağlama işlevi bulunmaktadır. Bunun tabii sonucu ise yürütmenin reform kapasitesinin artması, idarenin hesap verme sorumluluğunun artması ve yönetimin saydamlığının artması olacaktır. Kamuoyunun ilgisinin hizmetlere çekilmesi kaliteyi artırma zorlamasına sebep olur.

v. Denetimin diğer öğelerine yardım: Performans denetimi organizasyondaki verimsiz ekonomik olmayan ve risk taşıyan alanları belirleyerek denetim işlevinin diğer bileşenlerinin (dolandırıcılık ve yolsuzlukla mücadele, düzenlilik ve yasaya uygunluk) manevra alanını artırmaktadır. Performans denetimi doğrudan hukuki sonuçlar doğurmasa da kimi zaman diğer denetim faaliyetlerini tetikleyici etki yapması kaçınılmaz olacaktır.

vi. Yönetsel kapasiteye katkı: Yöneticilere kurum yönetiminde vizyon sağlarken çalışanların kuruma aidiyet duygularını artırır ve kurumun iyileştirilmesi süreçlerinde daha çok rol almasına sebep olur.

Son olarak ekonomiklik unsurunun sonucu olarak uygun kalitede hizmetin en az maliyetle verilmesiyle kamu mali yükü hafifleyecektir.