Performansın Boyutları

Performans, çeşitli unsurların bir araya gelmesiyle oluşan çok boyutlu bir kavramdır. Bu kavramın bazı boyutları zaman içerisinde önemini kaybetmişken, bazı boyutları ise daha da önemli hale gelmiştir (Özer, 2009: 6). Bir mal veya hizmetin kaynağının özel sektör ya da kamu sektörü olmasına göre performansın boyutları değişiklik gösterebilmektedir (Akçakaya, 2012: 179). Etkinlik, etkililik ve verimlilik kavramları, performansın teknik boyutları olarak ele alınmaktadır. Teknik boyut, performansın bütün yönleriyle ele alınmasını sağlar ve işletme faaliyetlerinin, üretim faktörlerinin ve çalışan performansının ölçülmesinde kullanılır (Yükçü ve Atağan, 2009: 1). Literatürde bu kavramların çoğu zaman birbirlerinin yerine kullanıldığı görülmektedir. Ancak bu üç kavramda performans ölçümünün farklı yönlerini ifade etmektedir. Örneğin, bir işletmenin etkin çalıştığı ancak verimli olmadığı veya verimli olduğu halde etkin çalışmadığı sıkça rastlanan bir durumdur (Özden, 2010:

741).

37 1.5.1.1.Etkinlik

Etkinlik, işletmelerin gerçekleştirdikleri faaliyetlerin sonunda amaçlara ulaşma derecesini gösteren bir performans göstergesidir (Salimi-Altan, 2010: 185).

Başka bir tanıma göre etkinlik, işletmelerin girdi ve çıktı mekanizmaları vasıtasıyla işleri doğru yapabilme becerisi olarak değerlendirilmiştir (Yükçü ve Atağan, 2009:

2). Yine farklı bir görüş bu kavramı, bir işletmenin rekabet ortamında nerede bulunduğunu ve mevcut girdilerden en fazla ne kadar çıktı üretilebileceğini gösteren bir kavram olarak tanımlanmıştır (Çelik, 2016: 70). Farrell ise 1957 yılındaki çalışmasında bu kavramın ekonomik ve teknik olarak ayrı ayrı ele alınması önerisinde bulunmuştur. Teknik etkinliği, eldeki girdilerin en uygun şekilde kullanılması ile en yüksek çıktının üretilmesi olarak tanımlarken, ekonomik etkinliği, işletme kaynaklarının maliyetleri en aza indirecek şekilde kullanılması olarak ifade etmiştir (Özden, 2010: 742).

İşletmelerin ekonomik yapı içerisindeki en önemli görevi belirlemiş olduğu amaçlara ulaşabilmesidir. Amaçlarına ulaşmış olan işletmeler ancak ekonomik yapı içerisinde olumlu sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle işletmelerin etkin olması işletmeyi oluşturanların yanı sıra üçüncü kişiler açısından da büyük önem taşımaktadır. Etkinliğin tüm birimler açısından önemini aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür (Özdevecioğlu, 1999: 403):

 İşletme sahip ve ortakları açısından: Etkin çalışmayan işletmeler amaçlarına ulaşamayan dolayısıyla başarısız işletmelerdir ve bu nedenle istenilen kara ulaşmaları da mümkün değildir.

 Çalışanlar açısından: Etkin çalışmayan işletmelerin çalışanlarına maddi ve sosyal haklar tanımaları mümkün değildir.

 Yöneticiler açısından: Bir işletmenin etkin çalışmaması yöneticilerin başarısızlığının bir ispatıdır.

 Kamuoyu açısından: Etkin çalışmayan işletmeler müşteri istek ve tercihlerini dikkate almayan, kaliteyi göz ardı eden ve tüketici haklarına saygı duyamayan işletmeler olarak nitelendirilir.

38

 Devlet açısından: Etkin çalışmayan işletmeler ülke kaynaklarını boşa harcayan, vergi ve diğer yükümlülüklerini yerine getirmeyen işletmelerdir.

İşletmelerin iç ve dış çevresindeki tüm birimler için bu kadar önemli olan etkinlik ölçümü, ticari bir yapı olarak işletmeler için de oldukça önemlidir. Çünkü işletmelerin etkin çalışması, yoğun rekabet ortamında yerlerini belirlemelerine yardımcı olan en temel unsurdur (Salimi-Altan, 2010: 185).

1.5.1.2.Etkililik

Etkililik, işletmelerin sahip olduğu kaynakları en iyi şekilde değerlendirmeleriyle en iyi sonuca ulaşmayı ifade eder (Yükçü ve Atağan, 2009: 1).

Farklı bir yaklaşım, etkililiği, işletmelerin amaçlarını gerçekleştirebilmeleri için gerekli kaynakları elde etme kabiliyeti olarak tanımlamıştır (Sezer ve Ak, 2017:

167). Etkililik, işletmelerin sahip olduğu kaynakların ne miktar tüketildiği ile kıyaslamalı bir şekilde, hangi çıktının üretebileceğinin de bir ölçüsü olarak ele alınmaktadır. Bu nedenle kaynakların farklı miktarda tüketilmelerinde farklı etkililik düzeyleri de ortaya çıkacaktır (Yükçü ve Atağan, 2009: 7).

Bir işletme, etkin olduğu halde etkili olamayabilir ya da etkili olduğu halde etkin olmayabilir. Çünkü etkililik işletme performansı için bir temel oluşturmaktadır.

Etkinlik ise bu performansı sağlamlaştırmaya yarayan bir etkendir. Bu nedenle işletmeler, bütün faaliyetlerin etkililiğini sağlamalı ve etkili olmayan faaliyetlerin etkinliği ne kadar fazla olursa olsun azaltmalı veya elemelidir (Yükçü ve Atağan, 2009: 7).

Etkililik ve etkinlik kavramlarının her ikisi de işletmelerin amaçlarını gerçekleştirmeye yöneliktir. Ancak etkililik faaliyetlerin gerçekleştirilmesi için girdilere yani kaynaklara yönelirken, etkinlik ise faaliyetlerin sonucunda elde edilecek çıktılara yönelik bir performans boyutu olarak ele alınabilir.

39 1.5.1.3.Verimlilik

Verimlilik üretim sürecinde yer alan girdilerle, bu süreç sonunda elde edilen çıktılar arasındaki ilişkiyi gösteren ve kaynakları israf etmeden en iyi şekilde değerlendirerek üretmeyi ifade eden bir kavramdır (Yükçü ve Atağan, 2009: 4).

İşletmelerin sahip oldukları kaynakları belli bir süreç içerisinde nasıl tükettiklerini gösteren bir etkinlik ölçüsü olarak da ifade edilebilir. Çıktı, bu süreç içerisinde üretilmiş olan mal ve hizmetin toplam değerini ifade ederken, girdide bunları üretebilmek için gereken kaynak miktarıdır. Verimlilik artışı girdiye oranla çıktıdaki değişim oranını gösterir (Akdeniz ve Durmaz, 1998: 87). İşletmelerin verimliliklerini artırması sahip oldukları kaynakları etkili olarak kullanmaları ile gerçekleşir.

Verimlilik artışı, aynı kaynaklardan daha fazla ürün elde edebilme ile veya aynı ürünlerin daha az kaynak kullanılarak üretilmesi ile mümkün olur (İleri, 1999: 10).

Verimlilik, işletmelerin performansını gösteren önemli bir gösterge olarak değerlendirilmektedir. Bir işletmenin teknolojik gelişmelere uyum sağlayarak gerçek maliyetlerini düşürmesi yani girdi hacmini azaltması işletme başarısına etki eden bir faktördür. Girdi ve çıktı arasındaki oran verimliliği gösterdiğine göre, işletmelerin başarısı verimlilik artışına bağlıdır demek yanlış bir ifade olmayacaktır (Kara ve Seyhan, 2016: 165). Verimliliğin bir performans kriteri olarak yoğun bir şekilde kullanılmasının nedeni basit olması ve bütün işletmelerde rahatlıkla kullanılabilmesidir. Bu nedenle tüm işletmeler, belli bir zaman dilimi içindeki performanslarını değerlendirmede başvurdukları gibi, çeşitli bölümlerin performanslarını karşılaştırabilmek içinde bu kriteri sıklıkla kullanmaktadır (Akdeniz ve Durmaz, 1998: 87).