Pazarın Tanımlanması ve

Pazarın tanımlanması, ihlalde bulunduğu iddia edilen teşebbüsün bu iddiaya konu olan eylemini gerçekleştirebilmek için yeterli pazar gücüne sahip olup olmadığının ve bu eylemi gerçekleştirirse pazar gücünü artırıp artıramayacağının belirlenmesinde önemli rol oynamaktadır (Evans 2003, 356). Pazar tanımlaması fiyat sıkıştırması bağlamında özellikle yukarıda bahsedilen hukuki koşullardan ilk üçünün varlığının tespit edilmesinde esaslı bir öneme sahiptir.

Fiyat sıkıştırmasının oluşabilmesi için üst ve alt pazarın üretim zincirinde dikey bağlantılı olmasının yanı sıra, ayrı birer ilgili ürün pazarını oluşturması, bir başka deyişle aynı ilgili ürün pazarı içerisinde yer almaması gerekmektedir. Đlk anda oldukça basit olarak görülebilen bu gereklilik, fiyat sıkıştırmasının incelendiği bazı pazarlarda sorun teşkil etmektedir. Bu sorun özellikle, üst ve alt pazarın bir nevi önpazar ve ardılpazar71 _{niteliği taşıması}

halinde ortaya çıkmaktadır. Alt pazardaki müşteri, bu pazarlardaki ürünleri tamamlayıcı olarak algılaması ve önpazardaki (alt pazardaki) ürünü seçerken ardılpazardaki (üst pazardaki) ürünün fiyatını da dikkate alması halinde her iki fiyatı kendisi için tek bir maliyet olarak görebilecektir. Dolayısıyla, her iki pazar tek bir ilgili ürün pazarını oluşturabilecek ve fiyat sıkıştırmasının ilk koşulu gerçekleşmeyecektir (Crocioni ve Veljanovski 2003, 45).

Pazar tanımı ikinci olarak, teşebbüsün üst pazarda hâkim durumda olup olmadığını belirlemek için gereklidir. Teşebbüs ancak bu pazarda hâkim durumda bulunduktan sonra sahip olduğu pazar gücünü alt pazarda fiyat sıkıştırması yoluyla kötüye kullanabilecektir. Buna ilişkin tespit ise sadece bu pazardaki hâkim durumuna bağlı olmayıp sunduğu girdinin alt pazar rekabeti için zorunluluk taşıyıp taşımadığına dayanmaktadır. Crocioni ve Veljanovski (2003, 41-43)’ye göre, alt pazarda inceleme konusu ürüne yakın ikâmeler varsa girdi alt pazar rekabeti için zorunlu olmaktan çıkacak ve teşebbüsün bu girdi üzerindeki hâkim durumu fiyat sıkıştırmasını gerçekleştirmesinde önemini

70 _{Davranışın pazarda yarattığı rekabete zarar veren etkiye yönelik yapılacak değerlendirmenin,}

ilgili rekabet incelemesinde yer alması gerektiği düşünülse de bu konu, kararlarda tam bir görüş birliği bulunmadığından çalışmanın 3. bölümünde ele alınacaktır.

71 _{Ardılpazar, bir ana ürünün (önpazarda) satılmasından sonra ihtiyaç duyulan tamir, yedek parça,}

tamamlayıcı ürün ya da hizmetleri içeren pazarları ifade etmekte, donanım-yazılım, işletim sistemi- yazılım gibi ürünlerin olduğu pazarlar da önpazar-ardılpazar olarak nitelendirilmektedir (Onuklu 2007, 36).

Rekabet Kurumu Uzmanlık Tezleri Serisi

yitirecektir. Bunun yanında, Bouckaert ve Verboven (2004, 347), FST’nin uygulandığı ürünün tek başına ilgili ürün pazarı oluşturup oluşturmadığının tespit edilmesi gerektiğini savunmaktadır. Yazara göre, FST bu ürünün fiyatı için başarısız olsa da, pazarda yakın ikamelerin mevcut olması halinde teşebbüs bu ürün bazında rakipleri dışlasa bile diğer ikamelerin yaratacağı rekabet baskısı nedeniyle, daha sonra ürünün fiyatını artırmak için yeterli pazar gücünü elde edemeyecektir72_{. Alt pazarın tanımlanmaması bu önemli ayrıntının kaçırılmasına}

neden olacaktır. Dolayısıyla, öncelikle alt pazarın sınırlarının çizilmesi gerektiğini söylemek mümkündür.

Ayrıca, teşebbüsün üst pazardaki gücü her ne kadar, girdi üzerindeki kontrolüne bağlı ise de teşebbüsün bunu alt pazarda dışlayıcılık amacıyla kötüye kullanabilmesi, girdinin bu pazardaki üretim için ne derece zorunluluk taşıdığına bağlıdır. Örneğin, teşebbüs girdinin üretiminde tekel olsa bile rakipler bu girdiyi başka alternatiflerle ikame edebiliyorsa teşebbüsün bu pazardaki hâkim durumunu alt pazarda fiyat sıkıştırması yoluyla kötüye kullanması ihtimali de sorgulanmaya açık olacaktır (Crocioni ve Veljanovski 2003, 46). Örneğin, IPS kararında ĐDM, PEM’in fiyat sıkıştırması yaptığı iddiasını reddederken kırılmış kalsiyum metal üretmek için PEM’in ürettiği birincil kalsiyum metal haricinde başka girdilerin de bulunduğunu ve birincil kalsiyum metalin PEM haricinde başka sağlayıcılardan da temin edilebileceğini belirtmiştir73_.

Pazar tanımıyla ilgili üzerinde durulması gereken son konu bu aşamanın yeni gelişen pazarlar söz konusu olduğunda daha karmaşık bir hale geldiğidir. Bu pazarlar gelecekteki talep ve sunumun yüksek düzeyde belirsizlik içerdiği, pazara ilişkin verilerin sadece kısa dönemde güvenilirlik arzettiği pazarlardır. Bu nedenle, pazar tanımlamasında kullanılan ve fiyat artışlarına kısa dönemdeki yani halihazırdaki müşterilere ait tepkiyi ölçen analizler pazardaki dinamik yapıyı gözden kaçırıp pazarın olduğundan dar tanımlanmasına neden olabilmektedir (Crocioni 2007). Testteki bu eksiklik çift-taraflı pazarlarda74 _da

72 _{Bu konu, Đngiltere’de telekomünikasyon sektörü düzenleyicisi Oftel’in, British Telecom}

(BT)’un internet erişimi ve telefon görüşmelerine ilişkin bazı paketlerdeki tarifelerine ilişkin verdiği BTSurf kararında açıkça göze çarpmaktadır (Investigation by the Director General of Telecommunications into the BTSurf Together and BT Talk & Surf Together Pricing Packages under the Competititon Act 1998, 4 Mayıs 2001). Kararda, Oftel BT’yi ilgili üst pazarda hâkim durumda bulmasına rağmen söz konusu paketlerin alt pazarda başka paketlerle ikâme edilebilmesinin ve BT’nin bu paketlere ilişkin fiyatı artırması durumunda kullanıcıların diğer pakete geçebilmesinin mümkün olması nedeniyle perakende pazarda rekabet karşıtı etki doğmasının muhtemel olmadığı belirtilmiştir.

73 _{Bkz. dn. 49, parag. 5 ve 50-52}

74 _{Teşebbüslerin aynı anda talepleri birbiriyle alakalı olan iki müşteri grubu için rekabet etmeleri}

yani bir müşteri grubunu çekmek için diğer bir müşteri grubu üzerine rekabet etmeleri durumunda ortaya çift-taraflı pazarlar çıkmaktadır. Bu pazarlara örnek olarak, yazılım endüstrisi, video oyunları, kredi kartları, yayıncılık ya da elektronik iletişim ağları vb. verilebilir. Teşebbüs, bu

Şerife Demet KAYA

ortaya çıkmaktadır. Yeni gelişen pazarlarda sıkça rastlanan bu özellik, tek taraflı pazar tanımları için geliştirilen tekniklerin bu pazarlara uygulanması durumunda olması gerekenden daha dar pazar tanımı yapılmasına sebebiyet verebilecektir (Evans 2003, 356).

2.3.2. Fiyat Sıkıştırması Testi (FST)’nin Uygulanması