(53) Bilindiği üzere Tebliğ’in genel koşulları düzenleyen 4 üncü5 inci maddesi ile münhasır dağıtım sisteminin, nicel seçici dağıtım sisteminin ve tek alıcıya sağlama yükümlülüğünün söz konusu olduğu dikey anlaşmaların ancak tarafların pazar paylarının %30’un altında kalması halinde Tebliğ ile tanınan grup muafiyetinden yararlanabileceği düzenlenmiştir. Bu nedenle Tebliğ kapsamına giren anlaşmalar bakımından, anlaşmanın grup muafiyetinden yararlanıp yararlanmadığının belirlenmesinde ilk aşama, tarafların faaliyet gösterdiği ilgili pazarın tanımlanması ve ardından tarafların bu pazardaki paylarının hesaplanmasıdır.
(54) İlgili pazarın ne şekilde tanımlanacağına ilişkin temel esaslar Rekabet Kurulu tarafından yayımlanan ‘İlgili Pazarın Tanımlanmasına İlişkin Kılavuz’da etraflıca açıklanmıştır. Bu Tebliğ’in uygulanması bakımından da ilgili pazarın tanımında bu Kılavuz’da açıklanan esaslar
5 07.04.2011 tarihli ve 11-22/392-125 sayılı Rekabet Kurulu kararı
22 dikkate alınacaktır. Bu nedenle bu Kılavuz’da ilgili pazarın tanımlanmasına ilişkin detaylı açıklamalara yer verilmesine ihtiyaç duyulmamıştır. Bununla birlikte, lüzum görüldükçe, motorlu taşıtlar sektörü bakımından özellik arz eden bazı faaliyetler bakımından ilgili pazarın ne şekilde tanımlanabileceğine geçmiş Rekabet Kurulu kararları ışığında yer verilecektir.
Ancak, bu noktada, örnek olarak verilen bu ilgili pazar tanımlarının Rekabet Kurulu bakımından bağlayıcı olmayacağının ve Rekabet Kurulunun her bir dikey anlaşma özelinde ve o dikey anlaşmaya konu olan mal ve hizmetlerin niteliğini dikkate alarak ilgili pazar değerlendirmesi yapacağının vurgulanmasında fayda görülmektedir.
(55) Aşağıda, sırasıyla, yeni motorlu taşıtların dağıtımı, motorlu taşıtların yedek parçalarının dağıtımı ve bakım ve onarım hizmetlerinin sunulması faaliyetleri bakımından, Tebliğ’in 4 üncü5 inci maddesinde öngörülen pazar payının nasıl hesaplanacağına ilişkin açıklamalara yer verilecektir.
7.1. Yeni Motorlu Taşıtların Dağıtımı Bakımından Pazar Payının Hesaplanması
(56) Yeni motorlu taşıtların dağıtımını konu alan ve münhasır dağıtım sisteminin ya da nicel seçici dağıtım sisteminin söz konusu olduğu dikey anlaşmaların grup muafiyetinden faydalanabilmesi için, Tebliğ’in 4 üncü5 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi ile taşıt sağlayıcısının motorlu taşıt sağladığı ilgili pazardaki pazar payının %30’u aşmaması gerektiği düzenlenmiştir.
Bu bendin uygulanması bakımından bir motorlu taşıt sağlayıcısının ilgili pazardaki pazar payı, o taşıt sağlayıcısının dağıtımını yaptığı ve aynı ilgili pazarda olduğu değerlendirilen tüm markalar bakımından ilgili dönemde gerçekleştirilen satış adedinin, ilgili dönemde aynı ilgili pazarda faaliyet gösteren tüm sağlayıcılar tarafından dağıtılan ve ilgili pazarda olduğu değerlendirilen tüm markalar bakımından gerçekleştirilen satış adedine oranlanması suretiyle hesaplanacaktır. Bu hesaplama bakımından altı çizilmesi gereken husus, hesaplamada sadece anlaşma konusu markanın satış adedinin değil, anlaşma konusu marka ile aynı ilgili pazarda olduğu değerlendirilen tüm markaların satış adetlerinin esas alınacağıdır.
(57) Taşıt sağlayıcısının motorlu taşıtların dağıtımı bakımından sahip olduğu pazar payına ilişkin hesaplamanın satış değeri üzerinden değil de satış adedi üzerinden yapılmasının gerekçesi, satış adedi verilerinin pazarın tüm oyuncuları bakımından ulaşılabilir olmasıdır.
7.2. Motorlu Taşıtların Yedek Parçalarının Dağıtımı Bakımından Pazar Payının Hesaplanması
(58) Motorlu taşıtların yedek parçalarının dağıtımını konu alan ve münhasır dağıtım sisteminin ya da nicel seçici dağıtım sisteminin söz konusu olduğu dikey anlaşmaların grup muafiyetinden
23 faydalanabilmesi için, Tebliğ’in 4 üncü5 inci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi ile taşıt sağlayıcısının veya yedek parça sağlayıcısının yedek parça sağladığı ilgili pazardaki pazar payının %30’u aşmaması gerektiği düzenlenmiştir. Bu bendin uygulanması bakımından ilgili dikey anlaşmanın taraflarına göre motorlu taşıt sağlayıcısının ya da yedek parça sağlayıcısının ilgili pazardaki pazar payının hesaplanması gerekmektedir.
(59) Bir taşıt sağlayıcısının yedek parça faaliyetleri bakımından, ilgili ürün pazarı genellikle marka özelinde tanımlanmaktadır. Örneğin, X marka araçlara yönelik yedek parça pazarı.6 Ancak, ilgili dikey anlaşmanın gerektirdiği durumlarda X markasının belirli bir modeline yönelik yedek parçalarla ya da belli bir yedek parça türü ile sınırlı olmak üzere daha dar bir ilgili ürün pazarı tanımı yapılması da mümkündür.
(60) Motorlu taşıtların yedek parçalarının dağıtımı bakımından bir dikey anlaşmanın konusunu farklı türde yedek parçalar teşkil edebileceğinden, pazar payı hesaplamasının satış adedi üzerinden yapılmasına imkân bulunmamaktadır. Bu nedenle yedek parça pazarına ilişkin hesaplamalarda kural olarak satış değeri esas alınmaktadır.
(61) Bu açıklamalar çerçevesinde bir taşıt sağlayıcısının X marka taşıtlara ilişkin yedek parçalar pazarında ilgili dönemde sahip olduğu pazar payı, söz konusu taşıt sağlayıcısının ilgili dönemde X marka taşıtlara ilişkin yedek parça satışlarından elde ettiği cironun, aynı dönemde ilgili pazarda faaliyet gösteren tüm teşebbüslerin X marka taşıtlara ilişkin yedek parça satışlarından elde ettiği ciroların toplamına oranlanması suretiyle hesaplanabilecektir. İlgili pazarda faaliyet gösteren teşebbüsler saptanırken ilgili taşıt sağlayıcısı ve X marka taşıtlara yönelik yedek parça satışı yapan bağımsız yedek parça sağlayıcıları dikkate alınacaktır.
(62) Tebliğ’in 4 üncü5 inci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin uygulanması bakımından bağımsız bir yedek parça sağlayıcısının pazar payının hesaplanması gerektiği durumlarda ilgili ürün pazarı yedek parça pazarı olarak tanımlanabilecektir. Zira bağımsız yedek parça sağlayıcıları genelde tek bir marka taşıtla sınırlı kalmamakta ve birden çok marka taşıtta kullanılabilecek nitelikte yedek parça satışı gerçekleştirmektedir. Ancak, yine ilgili dikey anlaşma özelinde daha dar pazar tanımlarının yapılmasının mümkün olduğunun vurgulanması gerekmektedir.
(63) Bu açıklamalar çerçevesinde, bir bağımsız yedek parça sağlayıcısının ilgili dönemde yedek parça pazarında sahip olduğu pazar payı, o yedek parça sağlayıcısının ilgili dönemde
6 Yedek parçaların dağıtımı pazarında ilgili pazar tespiti için bkz. 25.12.2014 tarihli ve 14-54/920-416 sayılı Rekabet Kurulu kararı; 02.11.2000 tarihli ve 00-42/453-247 sayılı Rekabet Kurulu kararı
24 tanımlanan ilgili pazardaki yedek parça satışlarından elde ettiği cironun ilgili pazardaki tüm yedek parça sağlayıcılarının aynı dönemde yedek parça satışlarından elde ettiği ciroların toplamına oranlanması suretiyle hesaplanacaktır. İlgili pazardaki yedek parça sağlayıcıların elde ettiği toplam cironun hesaplanmasında, taşıt sağlayıcılarının yedek parça satışından elde ettiği ciro ve bağımsız yedek parça sağlayıcılarının yedek parça satışından elde ettiği ciro esas alınacaktır.
7.3. Bakım ve Onarım Hizmetlerinin Sunulması Bakımından Pazar Payının Hesaplanması
(64) Motorlu taşıtlara yönelik bakım ve onarım hizmetlerinin sunulmasını konu alan ve münhasır dağıtım sisteminin ya da nicel seçici dağıtım sisteminin söz konusu olduğu dikey anlaşmaların grup muafiyetinden faydalanabilmesi için, Tebliğ’in 4 üncü5 inci maddesinin birinci fıkrasının (c) ve (ç) bentleri ile sırasıyla, taşıt sağlayıcısının veya bakım ve onarım zincirleri bakımından ağ kurucusu teşebbüsün bakım ve onarım hizmetleri sağladığı pazardaki pazar payının %30’u aşmaması gerektiği düzenlenmiştir. Bu bendin uygulanması bakımından ilgili dikey anlaşmanın taraflarına göre motorlu taşıt sağlayıcısının ya da ağ kurucusu teşebbüsün ilgili pazardaki pazar payının hesaplanması gerekmektedir.
(65) Bilindiği üzere, bakım ve onarım hizmetleri, belirli bir marka motorlu taşıtın satın alınmasının ardından ihtiyaç duyulan ve o marka özelinde alınması gereken hizmetlerdir. Bu nedenle, bakım ve onarım hizmetleri bakımından ilgili ürün pazarı tanımı genellikle marka özelinde yapılmaktadır. Örneğin, X marka araçlara yönelik bakım ve onarım hizmetleri pazarı.7 Bu şekilde belirlenen ilgili ürün pazarı, o marka taşıtların sağlayıcısının ağında bulunan yetkili dağıtıcılardan ve yetkili servislerden, o marka araca hizmet verebilen özel servislerden ve zincir servislerden oluşmaktadır. Dolayısıyla, Tebliğ’in 4 üncü5 inci maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi bakımından taşıt sağlayıcısının bakım ve onarım hizmeti sağladığı ilgili pazardaki payının tespitinde taşıt sağlayıcısının ağındaki yetkili dağıtıcıların ve yetkili servislerin o marka araçlara yönelik bakım ve onarım hizmetlerinden elde ettiği cironun, ilgili pazarda faaliyet gösteren tüm teşebbüslerin ilgili dönemde o marka araçlara yönelik bakım ve onarım hizmetlerinden elde ettiği ciroya oranlanması esastır.
(66) Ancak, özellikle pazardaki bağımsız servislerin verilerine ulaşmadaki güçlük bu hesaplamayı doğru bir şekilde gerçekleştirmeyi zorlaştırmaktadır. Değer verisi bir yana, Türkiye’de ne kadar
7 Satış sonrası hizmetler pazarında ilgili pazar tespiti için bkz. 14.08.2008 tarihli ve 08-50/738-294 sayılı Rekabet Kurulu kararı
25 sayıda aracın yetkili ve özel servislere yöneldiği dahi doğru olarak tespit edilememektedir.8 Rekabet Kurulunun daha önceki kararlarında motorlu taşıt sağlayıcılarının yaptıkları tahmini hesaplamaların kontrolü ve teyidinin sağlanması da yine veri yetersizliğinden mümkün olamamıştır. Tebliğ’in pazar payının hesaplanmasını düzenleyen 8 inci9 uncu maddesinin ikinci fıkrası, adet ya da değer verisinin elde edilemediği durumlarda, güvenilir pazar bilgilerinden yola çıkılarak yapılan tahminlerin pazar payı hesaplamasında kullanılabileceğini düzenlemiştir. Tebliğ’in bu düzenlemesine dayanarak, değer verisinin sağlanmasının mümkün olmadığı durumlarda, taşıt sağlayıcısının bakım ve onarım hizmetleri sağladığı ilgili pazardaki payının hesaplanmasında hem pazardaki aktörlerin hem de Rekabet Kurumunun erişebileceği bir veri setine dayanan alternatif bir yöntem kullanılabileceği değerlendirilmektedir. Bu çerçevede, bakım ve onarım hizmetlerini yetkili servislerden alan araç adedinin (servise giren araç adedinin) ilgili markanın araç parkında bulunan (trafiğe kayıtlı) araç adedine oranlanmasına dayanan bir hesaplamanın pazar payına ilişkin önemli bir gösterge oluşturabileceği değerlendirilmektedir9.
(67) Yukarıda, bakım ve onarım hizmetlerinin, belirli bir marka motorlu taşıtın satın alınmasının ardından ihtiyaç duyulan ve o marka özelinde alınması gereken hizmetler olduğundan bahisle bakım ve onarım hizmetleri bakımından ilgili ürün pazarı tanımının genellikle marka özelinde yapıldığı belirtilmiştir. Bununla birlikte, bakım ve onarım zincirleri, sundukları hizmetlerin niteliği gereği farklılık arz etmektedir. Şöyle ki; bakım ve onarım zincirleri bünyesinde faaliyet gösteren zincir servisler, bakım ve onarım hizmetlerini marka ayrımı gözetmeksizin sunmaktadır. Bu nedenle, bakım ve onarım zincirlerinin sunduğu bakım ve onarım hizmetleri bakımından ilgili ürün pazarının, “motorlu taşıtların satış sonrası bakım ve onarım hizmetleri pazarı” olarak belirlenmesi mümkündür.10 Bu şekilde belirlenen ilgili ürün pazarı, tüm taşıt sağlayıcılarının ağında bulunan yetkili dağıtıcılardan ve yetkili servislerden, tüm özel servislerden ve tüm bakım ve onarım zincirlerinden oluşmaktadır. Dolayısıyla, Tebliğ’in 4 üncü5 inci maddesinin birinci fıkrasının (ç) bendi bakımından ağ kurucusu teşebbüsün bakım ve onarım pazarındaki payının tespitinde ağ kurucusu teşebbüsün ağında yer alan zincir servislerin bakım ve onarım hizmetlerinden elde ettiği cironun toplamının, ilgili pazarda
8 Satış sonrası hizmetler pazarında pazar payı tespitine ilişkin olarak bkz. 22.04.2010 tarihli ve 10-33/512-186 sayılı Rekabet Kurulu kararı
9 21.08.2013 tarihli ve 13-48/671-287 sayılı Rekabet Kurulu kararı, Ankara 6. İdare Mahkemesinin 2013/1839 E., 2014/1727 K. sayılı kararı
10 25.07.2007 tarihli ve 07-61/716-248 sayılı Rekabet Kurulu kararı
26 faaliyet gösteren tüm teşebbüslerin ilgili dönemde bakım ve onarım hizmetlerinden elde ettiği ciroya oranlanması esastır.
(68) Pazar payının hesaplanmasına ilişkin olarak üzerinde durulması gereken bir diğer husus da tek alıcıya sağlama yükümlülüğünün bulunduğu durumlarda alıcının pazar payının ne şekilde hesaplanacağıdır. Zira, Tebliğ’in 4 üncü5 inci maddesinin üçüncü fıkrasına göre tek alıcıya sağlama yükümlülüğü içeren dikey anlaşmalarda, alıcının pazar payı anlaşmanın grup muafiyetinden yararlanıp yararlanmadığının tespiti bakımdan belirleyici olmaktadır. Bu nedenle, tek alıcıya sağlama yükümlülüğü içeren dikey anlaşmalar söz konusu olduğunda, öncelikle alıcının anlaşma konusu mal veya hizmetleri aldığı ilgili pazar belirlenmeli, ardından alıcının bu pazardaki payı hesaplanmalıdır.11 Bu hesaplama anlaşmaya konu malın ya da hizmetin niteliğine göre adet üzerinden ya da değer üzerinden yapılabilecektir. Bu açıklamalar çerçevesinde, alıcının ilgili dönemdeki pazar payı, alıcının ilgili dönemde ilgili pazarda gerçekleştirdiği alımların adedinin ya da alım bedelinin aynı dönemde ilgili pazarda yapılan tüm alımların adedine ya da değerine oranlanması suretiyle hesaplanabilecektir.
11 30.04.2014 tarihli ve 14-16/295-126 sayılı Rekabet Kurulu kararı