Parlamentoda temsil hakkı kazanan siyasi parti sayısını

uzun vadede iki partili siyasal yaşama kavuşmak

% 10 ülke seçim barajının en temel amaçlarından biri, merkezi düşünce yapısını topluma dikte ederek tüm toplumsal katmanları bu merkezi düşünce etrafında toplamaktır. Ilımlı seçmenin çoğunlukta olduğu varsayımından hareketle, bu seçmen kitlesinin barajı geçemeyeceğine inandığı birincil tercihini değil de barajı geçebileceğine inandığı ikincil tercihine yönlenmesi sağlanarak söz konusu amaca ulaşılmak istenmektedir¹⁸⁰; çünkü ülkemiz özelinde baraj dolayısıyla meclise giremeyen partilere oy veren seçmenin, daha sonraki seçimlerde baraj sorunu olan birincil tercihine değil de rahatlıkla barajı geçip parlamentoda yer alabilecek olan ikincil tercihine yönlenebildiğini biliyoruz.

1980’lerde kullanılan “Bu milletin siyasi farklılıklardan canı çok yanmıştır” ve “Koalisyonlardan çok çektik, bize iki parti yeter” söylemleri, baraj uygulaması ile getirilmeye çalışılan iki partili siyasal yaşamı en iyi şekilde özetlemektedir181.

Bu amaç bağlamında % 10 ülke seçim barajı, bazı küçük partilerin meclise girmesinin önüne geçilmesi açısından çok ciddi bir etkiye sahiptir; fakat asıl amaçlanan iki partili bir siyasal yaşam gerçekleşmiş midir? Bu sorunun cevabına ulaşmak için %10       

180 Sabuncu, 2006, s. 193, 194; Alkan, s. 162.  181 Köker, s. 206. 

53

ülke seçim barajının uygulandığı milletvekili genel seçimleri sonucunda parlamentoda temsil hakkı elde etmiş siyasi parti sayısını belirlememiz gerekmektedir. Ülkemizde 1987-2011 yılları arasında gerçekleştirilen milletvekili genel seçimleri sonucunda oluşan parlamentoda temsil hakkı elde edebilmiş siyasi parti sayısı, aşağıda tablo halinde verilmiştir.

Tablo 3

Mecliste Temsil Edilen Siyasal Parti Sayısı (1987-2011 Milletvekili Genel Seçim)

Kaynak: D. Ali Arslan, “12 Eylül 1980 Askeri Müdahalesi Sonrası Türkiye’nin Askeri Yapısı”, Akademik Bakış, Sayı:11, 2007, * Sayılar Arslan, s.7,10,14,17,21’den tarafımızca

derlenmiştir.

% 10 ülke seçim barajının uygulanmış olduğu seçim dönemlerinde meclise girebilen parti sayısı, barajın uygulanmadığı dönemler sonucunda meclise girebilen parti sayısından doğal olarak daha az olacaktır; fakat tablodan da görüldüğü üzere ülkemizde 2002 milletvekili genel seçimleri haricinde % 10 ülke seçim barajının uygulanmış olduğu hiçbir seçim dönemi sonrasında iki partili bir parlamento oluşmamış; bu dönemlerde oluşan parlamento hep ikiden çok partili(çok partili) bir yapı arz etmiştir. Böylece % 10 ülke seçim barajının uygulanmış olduğu hiçbir seçim döneminde (2002 milletvekili genel seçimleri hariç) ülkemizde iki partili bir siyasal

% 10 seçim barajlı milletvekili seçim dönemleri

Mecliste temsil hakkı elde eden siyasi parti sayısı 1987 3 1991 5 1995 5 1999 5 2002 2 2007 7 2011 4

54

hayatın yaşanmadığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Dolayısıyla seçim barajı engeli, amacına ulaşamamıştır182.

3 Kasım 2002 milletvekili genel seçimi, siyasal yaşamımıza “iki partili meclis”i getirmiştir; fakat seçim öncesi koşullara baktığımızda bu dönemin ülke siyaseti açısından istisnai bir dönem olduğu ve seçim sonucunda oluşan iki partili parlamentonun sadece seçim sistemi ve % 10 ülke seçim barajından değil; Türkiye’nin o dönem içinde bulunduğu özel koşullardan kaynaklandığı görülecektir. Seçim öncesi, ülkede yaşanan ekonomik ve siyasal krizler sonucunda, ülkede demokrasiye olan inanç zayıflamıştır. Toplum, yıllardır aynı siyasi partilerin, politikaların ve aynı şahsiyetlerin ülke siyasetine yön vermesinden dolayı bıkkınlık yaşamıştır. Toplumun, bu dönem, özellikle siyaset kurumuna ve demokrasiye olan güveni o kadar azalmıştır ki seçime katılım oranı, son zamanların en düşük oranı, % 79.14, olmuştur¹⁸³.

Tüm bu bilgiler ışığında her ne kadar % 10 ülke seçim barajının iki partili siyasal yaşam misyonunu gerçekleştiremediği rahatlıkla söylenebilse de bu noktada barajın meclise girebilen siyasi parti sayısını azaltmadaki rolü/etkisi göz ardı edilemez. Bu etkiyi, 1987-2011 seçim sonuçları ışığında varsayımsal olarak bir tablo yardımı ile seçim barajını % 3 ve % 10 olarak ele alıp, bu koşullarla TBMM’de temsil hakkı elde edebilen siyasi parti sayısını belirleyip her iki durum arasındaki farkı bularak daha somut hale getirebiliriz. (Söz konusu aşağıdaki tablo, 2007 ve 2011 genel seçim döneminde yaşanan bağımsız adaylık durumu göz önünde bulundurulmadan hazırlanmıştır.)

182 Kaboğlu, Anayasa ve Toplum, s. 165; Sabuncu, 2006, s. 194. 

183 Şeref İba, “Türkiye’de Parlamenter Rejimin İşleyişi Açısından 3 Kasım 2002 Seçimlerinin Sonuçları”, Ankara Üniversitesi, SBF Dergisi, 58(2), 2003, s. 101- 102. s. 98-116.; Yüce, s. 24. 

55

Tablo 4

% 10 ve % 3 ülke seçim barajı uygulamasında TBMM’de temsil edilen parti sayısı ¹⁸⁴ 

(1987-2011 Milletvekili Genel Seçimleri)

Seçim

dönemleri ^{% 10 ülke barajlı seçimler % 3 ülke barajlı seçimler}

1987 3 5 1991 5 5 1995 5 7 1999 5 7 2002 2 7 2007 3 5 2011 3 3

Kaynak: D. Ali Arslan, “12 Eylül 1980 Askeri Müdahalesi Sonrası Türkiye’nin Askeri Yapısı”, Akademik Bakış, Sayı:11, 2007,

* Sayılar, Arslan, s.7,10,14,17,21’den tarafımızca derlenmiştir.

Tablodan da açıkça anlaşılacağı üzere % 3 ülke seçim barajı uygulamasında genel olarak meclise girebilen parti sayısı artmaktadır. Söz konusu tabloda en dikkate değer veriler, 2002 milletvekili genel seçimleri sonucunda oluşmuştur. Bu dönemde, ülke seçim barajının % 10 olması, mecliste sadece iki siyasi partinin temsil hakkı elde edebilmesine ve birçok siyasi partinin de meclis dışında kalmasına yol açmıştır. DYP, % 9.54; MHP, % 8.35; GP, % 7.25; DEHAP, % 6.14 oranında oy almalarına rağmen % 10 ülke seçim barajını aşamadığından meclis dışında kalmışlardır.

2002 milletvekili genel seçiminde ülke seçim barajı % 10 yerine % 3 olarak uygulanmış olsaydı mecliste temsil hakkı elde eden siyasi parti sayısı yedi olacaktır. Meclise girebilen parti sayısındaki artış ile birlikte mecliste temsil edilemeyen oy oranları da düşecektir¹⁸⁵; böylece % 10 seçim barajı ile zedelenen temsilde adalet ilkesi bir nebze de olsa baraj oranının düşürülmesi ile birlikte iyileştirilmiş olacaktır. Elde ettiğimiz tüm bu veriler, ülkemizde uygulanan % 10 ülke seçim barajının mecliste       

184 Tablo, 2007 ve 2011 genel seçimlerinde yaşanan bağımsız adaylık durumu göz önünde bulundurulmadan oluşturulmuştur. 

56

temsil hakkı elde edebilen siyasi parti sayısı üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğunu; fakat amaçlanan iki partili siyasal yaşamın gerçekleşmediğini göstermektedir.

2.2.4.2. Parlamentoda tek parti çoğunluğunu yakalamak, hükümet